بۇرىننان بار ما ەدى، ءاپ-ساتتە-اق ايتقان ءسوزىڭدى الەمگە تاراتىپ جىبەرەر الەۋمەتتىك جەلى پايدا بولعان سوڭ قارعا تۇسكەن كومىردەي كوپ كورىنىپ قالا ما، بىزدە ءبىرىن-ءبىرى ايىپتاۋعا، كەمشىلىگىن كوپكە كورسەتۋگە، كەمىستىگىن ەلدىڭ الدىندا اشۋعا قۇمارتىپ تۇراتىن ءبىر ادەت پايدا بولدى.

جەر-جەردەن ايتەۋىر ءبىر جىك شىعىپ جاتادى. الەۋمەتتىك جەلىنى اشىپ قالساڭ، بىرەۋ بىرەۋدى ات ارتىنا وڭگەرىپ بارا جاتادى. اعاش اتقا مىنگىزىپ، ء«ايت، شۋ» دەسەدى. «مىنە، مىنانىڭ وسىنداي ادام ەكەنىن بىلە جۇرىڭدەر» دەگەندەي توبە باسىنا شىعىپ توڭىرەككە جار سالىسىپ تۇرادى. جەلىگە سالماقپىز دەپ جەلپىنىپ وتىرادى. «مۇسىلمان مۇسىلماننىڭ ايىبىن جاسىرا جۇرەدى» دەپ ءباتۋالى سوزگە دە يمان بەكىمەي تۇر. اتانىڭ ساقالىنان كەلىن، اعانىڭ جاعاسىنان ءىنى الىپ، ءبىرىنىڭ سوڭىنان ءبىرى شام الىپ تۇسكەن شاققا كەلدىك. تەلەارنانى قوسساڭ دا سول، ءبىر وتباسىنىڭ ابىرويىن ايرانداي توككەن، ءبىرى-ءبىرى كۇستانالاعانداردى كوككە كوتەرگەن، «بايعۇس-اي، قايتسىن» دەگەندەي اتپالداي ازاماتتى وتىرعىزىپ قويىپ، قىلمىسىن اشكەرەلەپ، ايىبىن ايقايلاي ايتقىزعان باعدارلاما كوپ. «وگەي انا – باۋىرساق، كوردە جاتىپ قول بۇلعار» دەۋشى ەدى جارىقتىق اجەم. اياعانسىپ، ايىزى قانىپ وتىرعاندار.
كىسىلىك دەگەنىمىز، ەڭ اۋەلى – كەشىرىم ەمەس پە ەدى؟! كىمدە ءمىن جوق، كىمدە ايىپ جوق، كىم قاتەلەسپەس. كەمشىلىك جىبەرگەندى كوگەنگە تىزە بەرسەك، كوشە بويى كىسىگە تولار. جالپى، وسى كەشىرە ءبىلۋ دەگەن قاسيەت، تۇسىنە ءبىلۋ دەگەن توبەلىك مىنەز كىمگە ءتان؟ حانعا ما، قاراعا ما؟ الدە، ءبىر قۇدايعا عانا ءتان بە؟
شىڭعىس حاننىڭ « ۇلى جاساق» زاڭىندا بەلگىلەنگەن توتەنشە ءبىر قۇقىق بار ەكەن. ول قۇقىق ەلگە ەڭبەگى سىڭگەن، حالقىنا قىزمەتى ارتقان ادامدارعا حان تاراپىنان بەرىلەتىن كەشىرىم. ول كەشىرىم «توعىز كەشىرىم» دەپ اتالادى. ءبىر ادامنىڭ توعىز رەتكە دەيىن قاتەلىگى كەشىرىلەدى.
ءامىر تەمىردىڭ شوبەرەسى، ومار شەيحتىڭ ۇلى، داڭقتى بابامىز زاحير اد-دين مۇحاممەد بابىردىڭ «بابىرناما» كىتابىندا باقي شاعانياني دەگەن كىسىگە بابامىزدىڭ قاتتى نازالانۋى ايتىلادى:
«باقي شاعانياني امۋدىڭ بويىندا قوسىلعاننان بەرى ءبىزدىڭ قاسىمىزدا ودان سىيلى، ودان قادىرمەندى ادام بولعان ەمەس. ونىڭ اق دەگەنى العىس، قارا دەگەنى قارعىس بولدى; نە ايتساق تا، نەندەي ءىس اتقارساق تا، ونىڭ سوزىنەن شىقپادىق. بىراق باقانىڭ باسىن التىن تاباققا سالساڭ شورشىپ تۇسەدىنىڭ كەرى كەلدى، ول ىزەتتىلىك، قايىرىمدىلىق دەگەندى تۇسىنبەدى، ورنىمەن قىزمەت ەتۋدى بىلمەدى، الىنە قاراماي الەك بولدى، الدەنەشە رەت ادەپسىزدىك، تۇرپايىلىق، جۇگەنسىزدىك كورسەتتى; ول ساراڭ، دورەكى، قىزعانشاق، وپاسىز، قاباعى اشىلمايتىن ىشمەرەز بولاتىن» دەپ سۋرەتتەيدى ول كىسىنى. باقي وسى «توعىز كەشىرىمدى» العا تارتادى: «ايتارىن ايتىپ الىپ ارتىن ويلادى ما، قايتا جالبارىندى، بىراق ودان تۇك شىقپادى. ول ماعان كىسى جىبەرىپ: «مەن توعىز رەت قىلمىس جاساعانشا كەشىرىم جاسالاتىن بولىپ ۋادەلەسكەن ەدىك قوي» دەپ سالەم ايتىپتى. مولدا بابا ارقىلى ونىڭ ون ءبىر قىلىعىن تىزبەكتەپ ايتىپ جىبەرىپ ەدىم، دىمى ءوشتى»، دەيدى بابىر بابامىز. ال بابىردىڭ باباسى اقساق تەمىردىڭ دە وسى زاڭدى قاتاڭ ۇستاعانى جايلى دەرەكتەر بار. پارسى تاريحشىسى شاراف اد-دين الي يەزديدىڭ اتاقتى ءامىر تەمىردىڭ ءومىرى مەن ەرلىك داستانى جايلى جازىلعان «زافار-نامە» كىتابىندا تەمىردىڭ يكۋ-تەمىردى ءولتىرىپ، ساربازدارىن ماراپاتتاۋ ساتىندە دە وسى توعىز كەشىرىم جايلى جازىلادى. «تەمىر كەلىپ، جەڭىمپاز قوسقا توقتاپ، وسى جانتۇرشىگەرلىك شايقاستا قايتپاس قايسارلىق تانىتىپ، جاۋىنگەرلىك مىندەتىن باتىرلىقپەن ورىنداعان ساربازدارىنا قوشەمەت كورسەتىپ، دارقاندىق جارلىق شىعارىپ، ياساۋلدارعا ولاردىڭ ۇلى مارتەبەلىنىڭ ورداسىنا كەدەرگىسىز كىرگىزىپ، ولاردىڭ وزدەرى، بالالارىنىڭ توعىز رەتكە دەيىن جاساعان كەمىستىگى كەشىرىلەتىن بولسىن دەپ بۇيىردى». ال «موڭعولدىڭ قۇپيا شەجىرەسىنىڭ» «سەگىزىنشى داپتەرىندە» مىناداي ءبىر وقيعا باياندالادى. «شىڭعىس قاعان جارلىق ەتىپ: «ارنايى سىي تارتۋ ەتەيىن» دەپ، «بوعۇرچۇ، مۇقالى باستاعان نوياندار كەلسىن» دەگەندە ءۇي ىشىندە شىكى-قۇتۇقۇ بولاتىن، وعان «شاقىرىپ كەل ولاردى» دەگەندە شىكى-قۇتۇقۇ:
...ءسابي كەزىمنەن التىن بوساعاڭدا
بولدىم مەن،
اۋزىما ساقال قاپتاپ شىققانشا،
الجاۋسىز قاتە باسپادىم مەن...
ەندى ماعان قانداي سىي تارتۋ بەرمەكشىسىڭ سەن» دەپتى. سول سوزىنە شىڭعىس قاعان شىكى-قۇتۇقۇعا: «التىنشى ءىنىم ەمەس پە ەدىڭ. ورىنباسار كەنجە ءىنىم، ساعان سىي تارتۋدى ىنىلەرىممەن بىردەي بەرەيىن. جانە كوپ كومەگىڭ ءۇشىن توعىز ايىپ بولسا دا كەشىرىلسىن» دەپتى.
حاننان توعىز كەشىرىم بولعاندا، قارادان كەم دەگەندە ءۇش كەشىرىم نەگە بولماۋى كەرەك؟ نەگە ءبىز ءبىر-ءبىرىمىزدى كەشىرۋگە كەلگەندە ساراڭدىق كورسەتەمىز؟ كىسىدەن كەمشىلىك كورسەك نەگە ونى وزىنە ايتپايمىز؟ اقىل سالعانداي، كەڭەس قىلعانداي، باۋىرلىق پەيىل، دوستىق مەزىرەتپەن نەگە وي سالمايمىز؟ نەگە كوزىنەن شۇقىپ، كوپكە الىپ شىعامىز؟
الماتىنىڭ باس سانيتارلىق دارىگەرىنىڭ جاڭا قاۋلىسى شىقتى
كوروناۆيرۋس • بۇگىن، 20:13
پرەزيدەنت سترەستىك اكتيۆتەر نارىعىن دامىتۋ بويىنشا زاڭعا قول قويدى
پرەزيدەنت • بۇگىن، 19:54
پرەزيدەنت ۆولونتەرلىك قىزمەت تۋرالى زاڭعا قول قويدى
پرەزيدەنت • بۇگىن، 19:32
الماتى قالاسىنىڭ جاڭا برەندى جاسالادى
ايماقتار • بۇگىن، 19:13
ەلوردادا تۋريستىك اقپاراتتىق ورتالىق اشىلادى
تۋريزم • بۇگىن، 18:50
ولجاس سىدىقبەك جاڭا قىزمەتكە تاعايىندالدى
تاعايىنداۋ • بۇگىن، 18:32
Mecenat.kz ادەبي بايقاۋىنىڭ جەڭىمپازى انىقتالدى
ادەبيەت • بۇگىن، 18:18
نۇكىستەگى تارتىپسىزدىك بارىسىندا 18 ادام قازا تاپتى
الەم • بۇگىن، 18:07
شىمكەنتتە قوناەۆ داڭعىلى اشىلدى
ايماقتار • بۇگىن، 17:58
مەملەكەت باسشىسى باقىت سۇلتانوۆتى قابىلدادى
پرەزيدەنت • بۇگىن، 17:43
پاۆلوداردا جەكە ءۇي اۋماعىنان ەكى ادامنىڭ ءمايىتى تابىلدى
وقيعا • بۇگىن، 17:30
الماتىدا «باقوردا» بازارىنان ءورت شىقتى
وقيعا • بۇگىن، 17:23
ءۇندىستاندا كوشكىننەن قازا تاپقاندار سانى 42-گە جەتتى
الەم • بۇگىن، 17:10
سەمەيدە كوپقاباتتى ۇيدەن ءورت شىقتى
وقيعا • بۇگىن، 16:52
ايماقتار • بۇگىن، 16:42
الماتىدا 3 جاڭا مەترو ستانتسياسى سالىنادى
ايماقتار • بۇگىن، 16:35
قور نارىعىندا دوللار باعاسى ارزاندادى
قارجى • بۇگىن، 16:27
CوVID-19: الماتى قالاسى قايتا «سارى» ايماققا ءوتتى
كوروناۆيرۋس • بۇگىن، 16:20
مەملەكەت باسشىسى ەۋروپا وداعىنىڭ پرەزيدەنتىن قازاقستانعا شاقىردى
پرەزيدەنت • بۇگىن، 16:14
قىرعىزستاندا قازاقتار قاۋىمداستىعىنىڭ ەكس-باسشىسى سوتتالدى
قوعام • بۇگىن، 16:06
اتىراۋدا ديزەل وتىنىن زاڭسىز ساتقاندار ۇستالدى
ايماقتار • بۇگىن، 15:55
جىل باسىنان بەرى جول اپاتىنان مىڭعا جۋىق ادام قازا تاپتى
قوعام • بۇگىن، 15:44
قازاقستاندا قىزىل كىتاپتىڭ ونلاين نۇسقاسى پايدا بولادى
قازاقستان • بۇگىن، 15:34
اسكەري گارنيزونداردان 825 ملن تەڭگەنىڭ مۇلكى ۇرلانعان
قازاقستان • بۇگىن، 15:21
ءۇندىستاندا اۆتوبۋس شاتقالعا قۇلاپ، 16 ادام قازا تاپتى
الەم • بۇگىن، 15:16
رەسەي شەكاراداعى بارلىق شەكتەۋلەردى الىپ تاستايدى
الەم • بۇگىن، 14:48
پرەزيدەنت «قازمۇنايگاز» ۇك باسقارما توراعاسىن قابىلدادى
پرەزيدەنت • بۇگىن، 14:34
ءاليحان سمايىلوۆ رەسەيلىك ءىرى كومپانيا باسشىلارىمەن كەزدەستى
ۇكىمەت • بۇگىن، 14:27
ەسىرتكى ساتۋمەن اينالىسقان قىلمىستىق توپ مۇشەلەرى ۇستالدى
وقيعا • بۇگىن، 14:18
ەكونوميكا • بۇگىن، 14:08
باعانىڭ نەگىزسىز وسۋىنە جول بەرمەۋ كەرەك – ەرالى توعجانوۆ
قازاقستان • بۇگىن، 13:55
الماتىدا ساۋدا ورتالىعىنا تاعى «بومبا قويىلدى»
وقيعا • بۇگىن، 13:40
قاسىم-جومارت توقاەۆ وزبەكستان پرەزيدەنتىمەن تەلەفون ارقىلى سويلەستى
پرەزيدەنت • بۇگىن، 13:33
AsiaCredit Bank-ءتىڭ مۇلكىن ۇرلاۋعا قاتىستى ءىس تەرگەلىپ جاتىر
قوعام • بۇگىن، 13:02
تالدىقورعاندا قوقىس جاشىگىنەن نارەستە تابىلدى
وقيعا • بۇگىن، 12:53
ۆەلوشەرۋشىلەر ەلورداعا بەت الدى
سپورت • بۇگىن، 12:43
ىشكى ىستەر ورگاندارىندا بىرقاتار تاعايىنداۋ بولدى
قوعام • بۇگىن، 12:35
الداعى كۇندەرى اۋا رايى قانداي بولادى
اۋا رايى • بۇگىن، 12:28
قازاقستاندا قىلمىس تىيىلماي تۇر
قوعام • بۇگىن، 12:19
مەملەكەت باسشىسى ەرلان قوشانوۆتى قابىلدادى
پرەزيدەنت • بۇگىن، 12:08
ۇقساس جاڭالىقتار