قاۋىپسىزدىك جولى – گەندەرلىك تەڭدىك

جاڭا نورمالاردى قالىپتاستىرۋدى مىندەت ەتكەن ساياسي كوشباسشى ايەلدەر سامميتىنە بىرقاتار حالىقارالىق ۇيىم باسشىلارى، ساياساتكەر ايەلدەر شاقىرىلعان. ونلاين ءىس-شارادا تەڭدىك ماسەلەسى تالقىلانىپ، ۇسىنىستار ايتىلدى. ساراپشىلار ناتو سياقتى اسكەري ۇيىمنىڭ دا گەندەرلىك تەڭدىك ماسەلەسىنە نازار سالۋىن ەرەكشە اتاپ وتۋدە.

وسى رەتتە حالىقارالىق ۇيىم باسشىسى قورعانىس پەن قاۋىپسىزدىك سالاسىنا ايەلدەردى كوپتەپ تارتۋ جولعا قويىلعانىن حابارلادى. «2018 جىلدان باس­تاپ بەيبىتشىلىك، قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرىنە ايەلدەردىڭ ارالاسۋى تالاپ ەتىلۋدە. بۇل ناتو-نىڭ جوعارى ستاندارتتارىنىڭ بىرىنە اينالدى»، دەدى يەنس ستولتەنبەرگ.    

بۇل مالىمدەمەدەن كەيىن بىرقاتار ەل گەندەرلىك تەڭدىك ماسەلەسىن قايتا قاراۋعا كىرىستى. ماسەلەن، پولشا قورعانىس مينيسترلىگى «پولشانىڭ كەلەشەكتەگى قاۋىپسىزدىگى – ايەلدەردىڭ قولىندا» دەگەن مالىمدەمە جاسادى. بىلتىر اسكەر قاتارىنداعى ايەلدەر سانى ەداۋىر ارتىپ، ۇلەسى 16 پايىزعا جەتىپتى. ال 2016 جىلى بۇل كورسەتكىش 5 پايىز عانا بولاتىن.

گەندەرلىك تەڭدىك ماسەلەسى – قازاق­ستان­نىڭ دا كۇن تارتىبىندەگى ماڭىزدى ماسەلە­لەردىڭ ءبىرى. پارلامەنتتە ايەلدەر كونتين­گەنتىن ارتتىرۋ قولعا الىنعانى بۇعان ايقىن دالەل. ەلوردادا بولعان Astana Finance Days فورۋمىندا دا قاۋىپسىزدىك پەن ايەلدەر بايلانىسى تاقىرىبى قوزعالدى. ونىڭ اياسىندا حالىقارالىق بەيبىتشىلىك پەن قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرى بويىنشا كۇن ءتارتىبىن ىلگەرىلەتۋ، سونداي-اق ايەلدەردىڭ قوعامدىق ومىرگە ءتيىمدى قاتىسۋى مەن شەشىم قابىلداۋى تاقىرىبىندا «ايەلدەر، بەيبىتشىلىك جانە قاۋىپسىزدىك» (Women، Peace and Security) سەسسياسى ءوتتى.

ءىس-شارادا ءسوز العان قازاقستاننىڭ جەنەۆاداعى بۇۇ بولىمشەسى جانە باسقا دا حالىقارالىق ۇيىمدار جانىنداعى تۇراقتى وكىلى جانار ايتجانوۆا: «بۇۇ-نىڭ ايەلدەرگە قاتىستى ديسكريميناتسيانىڭ بارلىق ءتۇرىن جويۋ تۋرالى كونۆەنتسياسىنا (CEDAW) قوسىلا وتىرىپ، قازاقستان ايەلدەر قۇقىعىن قۇرمەتتەۋگە جانە قورعاۋعا ءوزىنىڭ مىندەتتىلىگىن راستادى. 2019 جىلى ءبىز CEDAW ىسكە اسىرىلۋىنىڭ بەسىن­شى مەرزىمدى ەسەبىن ۇسىندىق. كوميتەتتىڭ گەندەرلىك كەمسىتۋشىلىككە، تۇرمىس­تىق زورلىق-زومبىلىققا جانە تەڭ مۇمكىن­دىك­تەردى قامتاماسىز ەتۋگە قاتىستى ۇسىنىس­تارى ءتيىستى تۇردە اتاپ ءوتىلدى جانە ۇلتتىق ىسكە اسىرۋ جوسپارلارىندا كورىنىس تاپتى. مەنىڭ ويىمشا، بۇل – جۇمىس وتە وزەكتى، ويتكەنى ءبىز پاندەميامەن كۇرەسىپ جاتقان كەزدە  ايەلدەر ەڭ قاتتى زارداپ شەگەدى»، دەدى.

قازاقستان قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىمەن شەكتەلمەي، ەكونوميكا مەن كاسىپكەرلىكتەگى ايەلدەر ۇلەسىن ارتتىرۋ ءۇشىن دە ناقتى قادامدار جاسادى. اتاپ ايتار بولساق، وتكەن سەنبىدە ورتالىق ازيادا العاش بولىپ جاھاندىق باستاماعا قوسىلدى. Astana Finance Days اياسىندا ايەلدەردىڭ ەكونوميكالىق مۇمكىندىكتەرىن كەڭەيتۋ فورۋمى ءوتتى. ول دۇنيەجۇزىلىك ەكونومي­كالىق فورۋمنىڭ (دەف) اكسەلەراتورىنا ارنالعان «Closing the Gender Gap» سەسسيا­سىمەن ەرەكشەلەندى.

«Closing the Gender Gap» اكسەلەراتورى ايەلدەردىڭ جەتەكشى لاۋازىمدارعا كوتەرىلۋىنە مۇمكىندىكتەر جاساۋعا جانە تەز دامىپ كەلە جاتقان سەكتورلارعا قاي­تا جۇمىسقا ورنالاسۋ ماقساتىندا وقى­تۋ ارقىلى جۇمىس كۇشىنىڭ قاتىسۋىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان. ىنتىماقتاستىق مودەلى بولاشاق ۇرپاقتار ءۇشىن گەندەرلىك تەڭ­دىكتى جەدەلدەتۋ ماقساتىندا مەملە­كەت­تىك جانە جەكە سەكتور باسشىلارىن بىرىك­تىرەدى. قازاقستان – ورتالىق ازيا ەلدە­رىنىڭ اراسىندا اكسەلەراتورعا قوسىلعان ەڭ العاشقى مەملەكەت.

دۇنيەجۇزىلىك ەكونوميكالىق فورۋم­نىڭ باسقارۋشى ديرەكتورى سااديا زاحيدي بۇل باستامانى قولدايتىنىن جەتكىزدى. ء«بىز قازاقستانداعى اكسەلەراتوردى ىسكە قوسۋ ارقىلى ەكونوميكالىق سالاداعى گەندەرلىك الشاقتىقتى جويۋ جولىنداعى سەرىكتەستىگىمىزدى اسىعا كۇتەمىز»، دەدى دەف باسشىسى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى، قازاقستان رەس­پۋب­ليكاسى پرەزيدەنتى جانىنداعى ايەلدەر ىستەرى جانە وتباسىلىق-دەموگرافيالىق سايا­­سات جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيانىڭ ءتورا­يىمى ءلاززات رامازانوۆا: ء«بىزدىڭ گەن­دەر­لىك تەڭدىككە قول جەتكىزۋ جانە ايەلدەر­دىڭ مۇمكىندىكتەرىن كەڭەيتۋ جونىندەگى كوزقا­را­سىمىز «Closing the Gender Gap» اكسە­لە­راتورىنىڭ ماقساتتارىنا تولىق سايكەس كەلەدى. مەن جەكە سەكتورداعى كوم­­پانيا­لار­دى وسىنداي جاھاندىق باس­تاماعا قاتى­سۋعا، وسى ماسەلەنى جاق­سارتۋ بويىنشا ءوز پىكىرلەرىن بولىسۋگە، سون­داي-اق قازاقستاندا جانە بۇكىل الەمدە گەن­دەرلىك تەڭدىككە قول جەتكىزۋگە ۇلەس قوسۋعا شاقىرامىن»، دەدى.

ءىس-شاراعا ارنايى شاقىرىلعان مىسىر اراب رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىقارالىق ىنتىماقتاستىق ءمينيسترى رانيا ا.ال-ماشات تا گەندەرلىك تەڭدىكتىڭ بۇگىنگى قوعامدا قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنىنە توقتالىپ ءوتتى.

«مىسىردىڭ دا «Closing the Gender Gap» اكسەلەراتورىنا قوسىلۋى مىسىر ۇكىمەتىنىڭ گەندەرلىك كۇن ءتارتىبىن ىسكە اسىرۋعا جانە مىسىرلىق ايەلدەرگە مۇم­كىن­دىكتەرىن كەڭەيتۋ ءۇشىن قاجەتتى ساياسات پەن قۇرىلىمدىق رەفورمالاردى جۇرگى­زۋگە دەگەن ساياسي ەرىك-جىگەرى مەن ەكونو­مي­كالىق مىندەتتەمەلەرىن كورسەتەدى. ايەل­دەردىڭ ەكونوميكاعا قاتىسۋى ماكرو­دەڭگەيدە شەشۋشى مانگە يە بولدى. حالىق­ارالىق ۆاليۋتا قورىنىڭ باعالاۋى بو­يىنشا، ايەلدەردىڭ مىسىر ەكونوميكاسىنا تەڭ ينتەگراتسياسى ونىڭ ءىجو-نە تىكەلەي اسەر ەتىپ، ونى شامامەن 34 پايىزعا ارتتىرادى»، دەدى شەتەلدىك مينيستر.

ەلىمىزدەگى ستاتيستيكاعا نازار سالساق، قازاقستانداعى كورپوراتيۆتىك سەكتوردىڭ قازىرگى قۇرىلىمىنداعى كومپانيالاردا ايەلدەردىڭ شامامەن 26%-ى توپ-مەنەدجەر قىزمەتىن اتقارادى ەكەن. سونىمەن بىرگە شاعىن جانە ورتا بيزنەس سالاسىنداعى بارلىق كومپانيالاردىڭ 60%-دان استامىن ايەلدەر باسقارادى. بۇل – باسقا دامۋشى ەلدەرمەن سالىستىرعاندا جوعارى كور­سەتكىش بولىپ وتىر.