الەمدە بالا قۇقىعى قالاي قورعالادى؟

ناقتى ءبىر كۇن بەلگىلەنبەسە دە، جيىنعا قاتىسقان مەملەكەتتەر­دىڭ كوبى كونفەرەنتسيا وتكىزىلگەن ءدال 1 ماۋسىمدى قۇپ كوردى. بۇل، اسىرە­سە، كەڭەس وداعىنا مۇشە مەملە­كەتتەردە رەسمي مەرەكەگە اينالدى. ال­بەتتە، بۇل كۇن ۇلكەن مەرەكە رە­تىن­دە جانە بارلىق ەلدە بىردەي توي­لان­باسا دا، بالالار ماسەلەسى كۇن تار­تىبىنەن تۇسپەۋى كەرەگىن ەسكە سا­لىپ تۇرادى. ماسەلەن، اقش-تا بالال­ار كۇنى 20 قاراشادا اتالىپ وتىلەدى.

بالالاردى قورعاۋ كۇنى بەلگى­لەن­گەن كەزدە بۇۇ-عا مۇشە مەم­لە­كەتتەر ناسىلىنە، جىنىسى­نا، تۇسىنە، دىنىنە، شىققان تەگى­نە قاراماستان، ءار بالانىڭ ماحاب­باتقا، جاقسى تاماقتانۋعا، مەدي­تسينالىق قورعاۋعا، تەگىن بىلىمگە، زورلىقتان قورعالۋ مەن بەيبىت كۇندە ءومىر سۇرۋگە قۇقىعى بار دەگەن ورتاق قارار قابىلدادى.

بۇرىنعى كەڭەس وداعىنىڭ مۇشەلەرىنەن باسقا، البانيا، الجير، بوسنيا جانە گەرتسەگوۆينا، ەكۆادور، گرۋزيا، گەرمانيا، سول­تۇستىك كورەيا، موڭعوليا، ميان­ما، موزامبيك، پولشا، رۋمىنيا، سەربيا، سلوۆاكيا، سلوۆەنيا، تان­زانيا، يەمەن دە 1 ماۋسىمدا بالالاردى قورعاۋ كۇنىن تويلايدى.

20 قاراشانىڭ دا ءوز سەبەبى بار. 1959 جىلى 20 قاراشادا بۇۇ باس اسسامبلەياسى بالالار قۇقىعى دەك­لاراتسياسىن قابىلدادى. ال 30 جىلدان كەيىن ءدال وسى كۇندە باس اسسامبلەيا بالالار قۇقىعى كونۆەنتسياسىن قارادى.

جوعارىدا اتالعان ەكى قۇجات­تىڭ دا جاھاندىق ساياساتتا ماڭىزى زور. ماسەلەن، 54-باپتان تۇراتىن بالالار قۇقىعى كونۆەنتسياسىندا بالالاردىڭ ءومىر سۇرۋگە، اتى-ءجونى بولۋىنا، ءبىر ەلدىڭ ازا­مات­تىعىن الۋعا قۇقىعى سىندى نە­گىزگى قۇقىعىنان سوعىس، اپات­­­تىق جاعداي سىندى توتەنشە جاع­داي­لاردا قورعانۋىنا دەيىن كورسەتىلگەن.

كونۆەنتسيادا جاقسى وتباسىدا ءومىر ءسۇرۋ، تۇلعانىڭ قالىپ­تاسۋىنا جاعداي جاساۋ، ءبىلىم بەرۋدەن بولەك، ونىڭ رۋحاني دامۋى دا ءسوز بولعان.

البەتتە، بالانىڭ قۇقىعىن نەگىزگى قورعاۋشىلار – ونىڭ اتا-اناسى. دەگەنمەن اتا-انا دا كەيدە قاۋقارسىز. سوندىقتان بالانىڭ قورعالۋى – مەملەكەت ءۇشىن ماڭىزدى ماسەلە. سوندىقتان بالدىرعاننىڭ ءبىلىم الۋى، مادەني كەمەلدەنۋى، تاماقتانۋى سىندى كەي ماسەلەلەر دە ۇكىمەتكە جۇكتەلەتىن مىندەت.

الايدا قاي مەملەكەتتە دە كۇرمەۋى شەشىلمەي تۇرعان ماسەلە – زورلىق-زومبىلىق. يۋنيسەف ۇسىنعان مالىمەتكە نازار سالساق، اقش-تا 10 بالانىڭ بىرەۋى – زورلىق-زومبىلىق قۇربانى. ال ولاردىڭ 90 پايىزىن وزدەرى تانيتىن، سەنەتىن ادامدار زورلايتىن بولىپ شىققان. قازاقستاندا دا بۇل – وزەكتى ماسەلە. وعان قوسا، ەلى­مىز بالالاردىڭ وزىنە قول جۇم­ساۋى بويىنشا ناشار ستاتيستيكا­مەن كوزگە ءتۇسىپ وتىر. 2016 جىلى قازاق­ستان بالالاردىڭ وزىنە قول سالۋى بويىنشا الەمدە 2-ورىندا بولدى.

بۇگىنگى تاڭدا الەم بويىنشا بالالار قۇقىعىنىڭ قورعالۋىن قاداعالاپ، سول جولدا جۇمىس ىس­تەپ جاتقان بىرنەشە ۇيىم بار. سو­نىڭ ىشىندە ECPAT Internatio­nal ۇيىمى بۇگىنگى تاڭدا بالالار قۇقىعىن قورعاۋ بويىنشا ۇلكەن قۇرىلىم بولىپ سانالادى. بانگكوكتا ورنالاسقان ۇيىم بالالار ەڭبەگىن قاناۋ جانە ولاردى ساتۋ سىندى وزەكتى ماسەلەلەردى دە نازاردا ۇستايدى.

«بالالار قۇقىعى بويىنشا حالىقارالىق جەلى» توبى بۇل ماسەلەگە مادەنيەت پەن زاڭ تۇرعىسىنان قارايدى. ونىڭ مۇشەلەرى –  زومبىلىققا قارسى ادىلەت ىزدەۋشىلەر.

PLAN International ۇيىمى الەمنىڭ 76 مەملەكەتىندە جۇمىس ىستەيدى. ولار كوبىنە بالالاردى قولداۋدى ماقسات ەتەدى. ال Save the Children حالىقارالىق ۇيىمى الەمنىڭ 120 مەملەكەتىنە قىزمەتكەرلەرىن جىبەرۋ ارقىلى بالالاردىڭ ءومىر ساپاسىن جاق­سارتۋعا ۇلەس قوسۋدا.

بۇلاردان بولەك، WE Charity، «بالالار قۇقىعى بويىنشا حالىقارالىق بيۋرو»، World Vision، Humanium ۇيىمدارى دا وسى جولدا قاجىرلى ەڭبەك ەتىپ كەلەدى. سوعىس جاعدايىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان سيريا، اۋعانستانداعى بالالاردىڭ دا جاعدايى – نازاردا. دەگەنمەن ۇكىمەتتەر مەن ۇلكەن ۇيىمدار قانشا باعدارلاما جازىپ، جوبالاردى قولعا السا دا بالالاردىڭ بارلىعى بىردەي قاۋىپسىز ورتادا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان جوق. بالالار قۇقىعىنىڭ قورعالۋى، ولاردىڭ ءومىر ساپاسىنىڭ ارتۋى ەرەسەكتەر قابىلدايتىن شەشىمدەرگە تىكەلەي بايلانىستى ەكەنىن جانە ولاردىڭ بالالىق شاعىنىڭ الاڭسىز ءوتۋى دە ۇلكەندەر جاۋاپكەرشىلىگىندە ەكەنىن ەستەن شىعارماعان ابزال.