نەمىس جەرىندە دە ناۋرىزدى تويلايدى

ناۋرىز مەرەكەسى قارساڭىندا گەرما­نيادا تۇراتىن البەرت گروسس پەن ايەلى ماريا اپاي ەسىمىزگە ءتۇستى.

– البەرت پەن ماريا گەرمانيادا وزدەرى ءبىر قازاقى وتباسى بولىپ وتىر عوي. ايتپەسە، ول جاقتا قۇدا-قۇداعي، قۇي­رىق-باۋىر جەۋ دەگەندى نەمىستەر قاي­دان بىلەدى؟ – دەپ مارقۇم وتتو اقساقال سول كەزدە ءبىزدى ءبىر كۇلدىرىپ الىپ ەدى.

– ناۋرىز مەرەكەسى قۇتتى بولسىن! گەرمانيادا تۇراتىن اتا-اناڭ ناۋرىز مەرەكەسىن قالاي اتاپ وتەدى؟ – دەپ ءبىز البەرت اعانىڭ قىزى گالينامەن حابار­لاستىق.

– قۇتتى بولسىن! اۋىلدا وسكەن، قازاق­­تىڭ ءتىلىن، سالت-ءداستۇر، اندەرىن بىلە­­تىن اكەم البەرت تە، انام ماريا دا بار­­لىق مەرەكەنى اتاپ وتەدى. قازىر ناۋرىز­­عا دايىندالىپ جاتىر. انام ەت، باۋ­ىر­­ساقتى ءجيى پىسىرەدى. اعاشتان جاسالعان ەت سالاتىن استاۋى بار. وزدەرى «ۇل­كەن اس» دەپ اتايدى. وزگە ەلدە تۇرسا دا، قازاق­تىڭ ۇلتتىق تاعامدارىن دا­يىنداۋدى، ەت اسۋدى، باۋىرساق ءپىسىرۋدى ۇمىتقان جوق. ءبىر-ءبىرىمىزدى ناۋرىز مەيرامىمەن قۇت­تىق­تايمىز، – دەيدى گالينا.

ال ءبىز ءسوز باسىندا ەسىمىن اتاعان مار­قۇم گروسس وتتو اقساقالمەن 2006 جىلى ماي اۋدانىنداعى اباي اۋىلىنا بارىپ اڭگىمەلەسىپ، ايتقاندارىن جازىپ العان ەدىك.

اۋىلعا بارعاندا كورگەنىم ءالى ەسىمدە: باۋىرساق، ماي، قۇرت، ىرىمشىك، قوسپا، قازى-قارتا تولى داستارقان. سوعىم سويادى. قازاقى دوڭگەلەك ۇستەل، تى­نىس-تىرشىلىك، قورا-قوپسى، ىشكەن تاماق، سويلەگەن ءسوز – ءبارى دە نەمىس وتبا­سىنىڭ  ناعىز قازاقى شاڭىراق  ەكەنىن اڭعارتادى.

1941 جىلدارى قىرىمنان جەر اۋدا­رىل­عان باسقا دا نەمىس وتباسى­لارىنىڭ اراسىندا وتتو گروسس پەن ەريكا دۋۆستىڭ اتا-انا، تۋعان-تۋىستارى دا بولدى. اتا-انالارى جول ۇستىندە قايتىس بولادى، قاي جەردە قايتتى، قايدا جەرلەندى – وتتو اتامىز ول جاعىنان بەيحابار. باۋىرى ەكەۋى مۇلدە پاناسىز قالادى. ول كەزدە وتتو 13 جاستا. اعاسى، نەمەرە اعايىندارىمەن بىرگە بۇ­رىنعى اتاۋى ساتى، وسى كۇنگى اباي اۋىلىنا كەلەدى.

وسى اۋىلدا وتتو مەن ەريكا 1949 جىلى قوسىلىپ، وتباسىن قۇرادى. ساتى اۋىلى­نىڭ ءسانىن كەلتىرىپ، 7 ۇل مەن 3 قىز ومىر­گە كەلەدى. قازاقتار سياقتى نەمىستەر دە «بالا­جان حالىق» اتانادى. بايبىشەسى ەريكا ەكەۋى ۇل-قىزدارىن ءوسىرىپ جەتكىزدى. 

– اۋىلعا كەلگەندە اتام مەن باۋىرىن، ياعني ەكى جەتىم بالانى قازاقتار باۋىرلارىنا باسىپ، مەيىرىمدىلىكپەن قارسى الىپتى. باستارىنا تۇسكەن وسى ءبىر قيىن ۋاقىت جايىندا اپام مەن اتامنان ءجيى ەستىدىم. ولار: ء«ار ءۇيدىڭ شارۋاسىنا كومەكتەسىپ، بالالارمەن ويناپ ءجۇرىپ-اق قازاق ءتىلىن ۇيرەندىك. قازاق – بالاجان، مالساق حالىق»، دەپ ايتۋشى ەدى ۇنەمى. اتام وتتو دا، اپام ەريكا دا ءومىر بويى وزدەرىن «قازاقپىز» دەپ، قازاقتىڭ سالت-ءداستۇرىن، ىرىم-تىيىمدارىن قاتاڭ ساقتاپ ءوتتى. بىزگە دە ايتىپ ءجۇردى، ەسىمىز­دە قالسىن دەگەندەرى عوي، – دەيدى نەمەرەلەرى، وبلىس ورتالىعىنداعى №43 مەكتەپتىڭ  مۇعالىمى ينگا گروسس.

ول اباي اۋىلىنداعى قازاق مەك­تەبىن ءبىتىرىپ، ۋنيۆەرسيتەتتىڭ قازاق في­لو­لوگيا فاكۋلتەتىن تامامداعان. جۇبايى سۇڭعات ەكەۋى ەكى ۇل تاربيەلەپ وتىر.

– اتامنىڭ گەرمانيادا تۇراتىن ۇلكەن ۇلى البەرت اعام ەلگە كەلىپ تۇرادى. قىزى گالينا جولداسى ديدار ەكەۋى قازىر پاۆلودار قالاسىندا، ال ۇلى ەۆگەني گەرمانيادا تۇراتىن راۋشان دەگەن قازاق قىزىنا ۇيلەندى. ءبارى دە قازاقشا بىلەدى. ەلدەن الىستا تۇرسا دا، سالت-ءداستۇر، ءتۇرلى جورالعى، مەرەكەلەر­دى اتاپ وتەدى. قازاقشا اندەر ايتادى. بىلتىر اعامىز 70 جاسقا تولعاندا قىزى گالينا شاپان، قامزول، ءتۇرلى ورامال تولى قازاقى قورجىن اپارىپ، تويباستار سىيىن تولتىرىپ، شاشۋ شاشىپ قايتتى، – دەيدى ينگا.

ايتپاقشى، وتتونىڭ ون بالاسىنىڭ ءبارى دە اۋىلداعى قازاق مەكتەبىندە ءبىلىم الدى. ۇلكەن كەلىندەرى ماريانىڭ تور­كىنى عانا وزگە ۇلت دەمەسەڭىز، وتتو مەن ەريكانىڭ باسقا قۇدالارىنىڭ ءبارى قازاق­تار: البەرت-ماريا، ەۆگەنيا-تولەۋ­تاي، يۆان-باحىتنۇر، ۆالەنتين-روزا (مارقۇم)، سۆەتلانا-نۇرلىبەك، (مار­قۇم) راينگولد-جاننات، سەرگەي-ەل­ۆيرا، الينا-جاراس، الەكساندر-اۆگۋس­تا، ۆلاديمير-جۇلدىز. بارلىعى دا تۋىس-تۋعان، قۇدا-جەكجات بولىپ وسى ساتى­نىڭ جەرىندە ماڭگىلىككە قالدى. اۋى­لدىڭ اقساقالى اتانعان وتتونىڭ ۇل-قىز­دارى بۇل كۇندە بۇكىل ماي اۋدانى قۇرمەتپەن ايتاتىن ۇلكەن اۋلەتكە اينالدى.

– ناۋرىز قۇتتى بولسىن، جەرلەستەر، قازاقستاندىقتار! – دەدى ءبىز حابارلاسقان كەزدە البەرت گروسس سوناۋ گەرمانيادان ەلگە قۇتتىقتاۋ سالەمىن جولداپ. – الىستا جۇرسەك تە، بالالىق، جاستىق شاعىمىز وتكەن ساتى دالاسى، اباي اۋىلى، تۋعان ەل، جەرىمىز جۇرەگىمىزدە. ناۋرىز ايى بەرەكەلى بولسىن! اكەمىز ىلعي ايتاتىنداي، مال-جان امان، ەلىمىز تىنىش بولسىن!

پاۆلودار وبلىسى،

ماي اۋدانى