ءبىرىنشى بىلىكتىلىك باعالانادى

قازاقستاندا قازىرگى تاڭدا 5،5 مىڭنان استام ادۆوكات بار. رەسپۋبليكالىق ادۆوكاتتار القاسىنىڭ مالىمدەۋىنشە، ەلىمىزدە 150-گە جۋىق ادۆوكاتتىق كەڭسە زاڭگەرلىك كومەك كورسەتەدى ەكەن. جىل سا­يىن ميلليونداعان سوت ءىسى جۇرگىزىلەتىنىن ەسكەرسەك، بۇل سان تىم كوپ ەمەس. سەبەبى ءبىر ادۆوكاتتىڭ ورتاشا ەسەپپەن ءبىر ايدا 20-30 ءىستى قاتار الىپ جۇرەتىنى بەلگىلى. ال جۇكتەمەنىڭ كوپتىگى ادۆوكاتتىق قىزمەت­تىڭ ساپاسىنا تەرىس اسەرىن تيگىزەرى ءسوزسىز. مۇنى وسى ماماندىقتىڭ يەلەرى دە جوققا شىعارمايدى.

بىزدە «ادۆوكاتتىق قىزمەت تۋرالى» زاڭ بار، ادۆوكاتتاردىڭ كاسىپتىك ادەبى كودەكسى دە قابىلدانعان. الايدا ادۆو­كاتۋراعا قاتىستى قوعامدا ايتىلىپ جۇر­گەن پىكىر سان الۋان. قازاقستاندا كىم­دەر ادۆوكات بولا الادى؟ سۋديانىڭ ءادىل ۇكىم شىعارۋىنا ولاردىڭ ىقپالى قانداي؟ ادۆوكاتۋرادا كاسىبي بىلىكتىلىك نەمەن باعالانادى؟ قوعامدا ۇلكەن داۋ تۋدىرعان قىلمىستىق ىستەردە ادىلدىكتىڭ سالتانات قۇرۋىنا قول جەتكىزگەن ادۆوكاتتار بار ما؟ ادام قۇقىن قورعاۋ نەگە قىمبات؟ قانداي فاكتورلار ادۆوكاتتىڭ اتىنا كىر كەلتىرەدى؟ كوپتىڭ كوكەيىندە جۇرگەن وسى جانە وزگە دە سۇراقتاردى بىرنەشە قۇقىق قورعاۋشىعا قويعان ەدىك. وسى ماماندىقتىڭ جىلىگىن شاعىپ، مايىن ىشكەن زاڭگەرلەر – نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ ادۆوكاتتار القاسىنىڭ ادۆوكاتى اسەل توقاەۆا، «فەميدا قازاقستان» زاڭگەرلىك ورتالىعىنىڭ قۇرىلتايشىسى ءلاززات احاتوۆا، الماتى وبلىسىنىڭ ادۆوكاتتار القاسىنىڭ ادۆوكاتى الماس سالپەكوۆ، اقمولا وبلىسىنىڭ ادۆوكاتتار القاسىنىڭ ادۆوكاتى ارداق باتيەۆا ادىلدىك ءۇشىن كۇرەستە قۇقىق قورعاۋشىعا بىلىكتىلىگى مەن ءبىلىمى عانا سۇيەۋ بولا الاتىنىن العا تارتتى.

ادام تاعدىرىن شەشۋ وڭاي ەمەس

وسى سالادا جيىرما جىلعا جۋىق ەڭبەك ەتىپ كەلە جاتقان اقمولا وبلىستىق ادۆوكاتتار القاسىنىڭ ادۆوكاتى ارداق باتيەۆا: «ادام قۇقىعىن قورعاۋدا ادۆوكاتتار كوبىنە جالعىز قالىپ قويادى»، دەيدى. ادۆوكات – سوت ىسىندە جالعىز قورعاۋشى تۇلعا ەكەنىن ەسكەرسەك، بۇل ءسوزدىڭ جانى بار.

«ارينە، سوتتا زاڭ تالاپتارى تولىق­تاي ورىندالسا، ادۆوكات كەلتىرگەن دالەل­دەمەلەر ەسكەرىلىپ، كونستيتۋتسيادا كور­سە­تىلگەن قۇقىقتار مەن مىندەتتەر دۇ­رىس قولدانىلسا، سۋديانىڭ ءادىل شەشىم شى­عارۋىنا ادۆوكاتتىڭ ىقپالى زور. الايدا، وكىنىشكە قاراي، قۇقىق قورعاۋ ور­گاندارى جىبەرگەن قاتەلىكتەرگە كوز جۇما قاراپ، سولارعا «ادۆوكات» بولىپ وتى­راتىن سوتتار دا بار. مۇنداي كەلەڭ­سىز­­دىكتەر كوبىنەسە قىلمىستىق ىستەردە ء­جيى كەزدەسەدى»، دەيدى.

ادۆوكاتتىڭ بەدەلى بىلىكتىلىگىندە ەكە­نىن اتاپ وتكەن ارداق قويشىبايقىزى ولاردىڭ ەڭبەگى تومەن باعالانىپ جۇر­گە­نىن دە اشىق جەتكىزدى. «قاراپايىم حا­لىق «مىقتى ادۆوكاتتىڭ» كورسەتكىشىن قابىلدانعان شەشىم نە ۇكىمنىڭ ناتي­جە­سىمەن ولشەيدى. ياعني ادۆوكاتتىڭ سوت­تا جەڭىپ شىققان ءىسى نەعۇرلىم كوپ بولسا، ونىڭ بەدەلى سوعۇرلىم جوعارى تۇرادى. بۇل دۇرىس تا شىعار. بىراق مىق­تىلاردىڭ بارلىق ىستەردە جەڭىسكە جەتە بەرمەيتىنىن ەستەن شىعارماعان ءجون. سوت ۇكىمىنە كوڭىلى تولماعان كليەنتتەردىڭ كوبى «ادۆوكاتقا بەرگەن اقشام زايا كەتتى، بەكەرگە كەتكەن قارجى بولدى» دەپ سانايدى. وسىنىڭ ءوزى قوعامنىڭ ادۆوكاتتاردىڭ ەڭبەگىن باعالاۋعا ءالى دايىن ەمەس ەكەنىن اڭعار­تادى»، دەيدى زاڭگەر.

ءسوز اراسىندا ادۆوكات وسى مامان­دىقتىڭ بەدەلىنە كىر كەلتىرىپ جۇرگەن­دەر تۋرالى دا ايتىپ قالدى. ماسەلە ادام تاع­دىرىن شەشەتىن ادۆوكات مامان­دى­عى­نىڭ جاۋاپكەرشىلىگىنە ءجۇردىم-باردىم قا­رايتىندار حاقىندا بولىپ وتىر.

الدىمەن «جالپى ەلىمىزدە كىمدەر ادۆوكات بولا الادى؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرىپ كورەيىك. قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىندا كەم دەگەندە ءبىر جىل ەڭبەك ءوتىلى بار، ادۆوكاتتار القاسىندا تاجىريبە مەن سىناقتان سۇرىنبەي وتكەن، ارنايى ليتسەنزيا الىپ، ايماقتىق ادۆوكاتتار القاسىنا مۇشەلىككە قابىلدانعان زاڭگەرلەر عانا قازاقستاندا ادۆوكات رەتىندە قىز­مەتىن جۇرگىزە الادى. «الايدا سوڭعى ۋاقىتتا تالاي جىل تەرگەۋشى، پروكۋرور نە سۋديا بولىپ، زەينەتكە شىققاننان كەيىن ادۆوكات بولىپ جۇرگەندەر كوبەيدى، – دەيدى ارداق باتيەۆا. – ولاردىڭ اراسىندا بۇل ماماندىقتىڭ ابىرويىنا سىزات ءتۇ­سىرىپ جۇرگەندەر از ەمەس. سوت ىسىندە «كە­زەكشى ادۆوكات» دەگەن بولادى. ءىستىڭ ءمان-جايىمەن تولىق تانىسپاي، زەرتتەمەي قول قويا سالاتىنداردىڭ دەنى سولار. بۇل دا ادۆوكاتتاردىڭ ابىرويىن اياقاستى ەتەدى».

 تەگىن كومەكتى باعالامايتىندار دا بار

ادۆوكات – قيىندىعى كوپ ماماندىق. زاڭدى بەس ساۋساعىڭداي ءبىلۋ بۇل جەردە ازدىق ەتەدى. مىقتى لوگيكا، تەمىردەي مىقتى ءتوزىم مەن ىجداعاتتىلىق. بۇل – «مىقتى مامان» بولۋدىڭ باس­تى ولشەم­شارتتارى. قازىرگى تاڭدا قىزىل­وردا­داعى «اكىمدەر ءىسى» بويىنشا قۋانىشبەك ىسقا­قوۆتىڭ قورعاۋشىسى بولىپ جۇر­گەن «فەميدا قازاقستان» زاڭگەرلىك ورتا­لىعىنىڭ قۇرىلتايشىسى، بەلگىلى قۇقىق قورعاۋشى ءلاززات احاتوۆا اڭگىمە بارىسىندا ادۆوكاتۋرانىڭ وسى ءۇش قىرىنا ەرەكشە اكتسەنت قويدى.

«تەگىن كومەكتى شىن مۇقتاج جاندارعا كورسەتۋ كەرەك». بۇل – ادۆوكات احاتوۆا­نىڭ قىزمەتتەگى باستى ءپرينتسيپى. «ادامدىق­تان اتتاماي ءىسىن ادال اتقارىپ جۇرگەن ادۆوكاتتار ەلىمىزدە از ەمەس. وكىنىشكە قاراي ارانى اشىلعان، ادۆوكاتۋرانى ماي شەلپەك كورەتىن، جاۋاپكەرشىلىگى جوق ارىپتەستەردى دە كورىپ ءجۇرمىز»، دەيدى ءلاززات كەندەبايقىزى.

«ادۆوكاتۋراعا ادەتتە سوت، پروكۋراتۋرا، تەرگەۋ سەكىلدى زاڭ سالاسىندا تا­جىريبە جيناقتاعان، بىلىكتىلىگى جوعارى ماماندار كەلەدى. تاجىريبەسى مول، ەڭبەك ءوتىلى كوپ بولسا، ول مامانعا سۇرانىس تا جوعارى. ال سۇرانىسقا يە ماماننىڭ سايكەسىنشە ەڭبەكاقىسى دا جوعارى بولادى. ادۆوكاتتىڭ ەڭبەگى – ينەمەن قۇدىق قازعانداي. تەرگەۋ، پروكۋراتۋرا، سوت جى­بەرگەن قاتەلىكتى تاۋىپ، ادىلدىكتى سان جاماۋ جالادان، زاڭسىزدىقتان ارشىپ الۋ ءۇشىن تەرەڭ ءبىلىم مەن ىجداعاتتىلىق كەرەك»، دەگەن زاڭگەر ەگەر سوت زاڭسىز شەشىم شىعارسا، وعان ادۆوكات كىنالى ەمەس ەكەنىن دە تاپتىشتەپ ءتۇسىندىرىپ بەردى. «سەبەبى سوت پەن تەرگەۋدىڭ، پروكۋراتۋرا مەن وزگە دە مەملەكەتتىك ورگاننىڭ قاتەلىگىنە ادۆوكات جاۋاپ بەرمەيدى»، دەيدى تالاي جىل سۋديا بولىپ قىزمەت جاساعان مامان.

«جەتىم-جەسىرگە، زورلىق پەن قيانات­تىڭ قۇرباندارىنا قولدان كەلگەن كومەكتى اياماۋ كەرەك» دەپ سانايتىن بەلگىلى قۇقىق قورعاۋشى «تيىن-تەبەن تولەپ، كۇندىز-ءتۇنى مازانى الىپ، توبەڭدى وياتىن»، ء«ىس اياقتالىپ قالعاندا، قىزمەتىڭنەن باس تارتاتىن پىسىقاي كليەنتتەردىڭ» دە بار ەكەنىن ايتادى. «ارينە، ومىردە ءارتۇرلى ادامدار بار. ارقايسىسىنىڭ كوزقاراسى، مىنەز-قۇلقى، تاربيەسى مەن ادامدىق دەڭگەيى ءارتۇرلى. قوماقتى اقشا تولەسە دە ادەپتەن وزباي، ادۆوكات جۇمىسىنىڭ قيىندىعىن تۇسىنەتىن مادەنيەتتى كىسىلەر دە كەزدەسەدى»، دەگەن ادۆوكات كەيدە ەلدىڭ جاعدايىنا قاراپ، ارزان باعا ايتسا، باعالاماي كەتەتىن ادامداردىڭ دا از ەمەس ەكەنىنە توقتالدى.

«كەي ادامدار تەگىن كومەكتەسكەنىڭدى باعالامايدى. ءبىلىمسىز بىرەۋ شىعار دەپ، كوپ اقشا سۇرايتىندارعا وزدەرى جۇگىرەدى. دۇكەندە قىمبات زات كورسەك، ساپالى دەپ ويلايمىز عوي. ال ارزان بولسا، ساپاسىنا كۇدىكپەن قارايمىز. ادۆوكات تاڭداۋدا دا كەيبىر ادامداردىڭ پسيحولوگياسى وسىنداي»، دەيدى ءلاززات كەندەبايقىزى.

 سانعا ەمەس، ساپاعا جۇمىس ىستەۋ قاجەت

«ادۆوكاتتىڭ ابىرويىن تۇسىرەتىن نە؟» دەگەن سۇراققا الماتى وبلىسىنىڭ ادۆوكاتتار القاسىنىڭ مۇشەسى، قۇقىق قورعاۋشى الماس سالپەكوۆ: «قۇرعاق ۋادە مەن بوس ءسوز كەز كەلگەن ادۆوكاتتىڭ بەدەلىنە نۇقسان كەلتىرەدى»، دەپ جاۋاپ قاتتى. ء«ىستى تولىق زەرتتەمەي جاتىپ، الدىڭا كەلگەن ادامنىڭ بارىنە وڭدى-سولدى ۋادە بەرۋگە بولمايدى. سە­بە­بى سەن ءىستىڭ كىمنىڭ پايداسىنا شەشى­لەتىنىن بىلمەيسىڭ. كەرىسىنشە، كەي ءىستىڭ سالدارى تۋرالى كليەنتكە الدىن الا ەسكەرتۋ قاجەت. ادۆوكاتتىق قىزمەتتە ءتۇرلى جاعدايلار بولادى. بىرەۋدىڭ جەكە ومىرىندەگى قۇپياسى مەن سىرىن بىلۋگە تۋرا كەلەتىن ساتتەر دە كەزدەسەدى. وزگەنىڭ قۇپياسىنا بەرىكتىك تە – بىلىكتىلىكتىڭ كە­پىلى»، دەيدى ول.

ادۆوكات جۇمىسىن باعالاۋ وتە قيىن ەكەنىن مويىنداعان الماس سايلاۋبەك ۇلى قۇقىق قورعاۋشىنى تاڭداۋعا وتە مۇقيات بولۋدى ەسكەرتتى. «تاڭداۋ كەزىندە ەڭ ءبى­رىنشى ادۆوكاتتىڭ تاجىريبەسى ءبىرىنشى ورىنعا شىعۋى كەرەك»، دەيدى زاڭگەر.

ء«ار ادۆوكات قىزمەتىن وزىنشە باعا­لايدى، – دەيدى الماس سايلاۋبەك ۇلى. – بىراق بىزگە سانعا ەمەس، ساپاعا جۇمىس ىستەۋ قاجەت. ماسەلەن، ماعان ايىنا 50 ءىستىڭ ارقايسىسىن 50 مىڭ تەڭگەگە باعالاپ، جۇمىس ىستەۋىمە بولادى. الايدا بۇل جەردە جۇمىستىڭ ساپاسى اقسايدى. تۇپتەپ كەلگەندە ەشكىمگە ساپالى زاڭگەرلىك كومەك كورسەتە المايمىن. ەكىنشىدەن، مەنىڭ ادۆوكاتتىق ابىروي-بەدەلىمە سىزات تۇسەدى، كليەنتتەردىڭ سەنىمىنەن ايىرىلامىن. ادام قۇقىن ارزانعا باعالاۋعا بولمايدى. ادۆوكاتتاردى بىرەۋدىڭ قايعىسىنان اقشا جاساپ جۇرگەن، ارانى اشىلعان «اشكوزدەي» قابىلدايتىندار شىنداپ كەلگەندە بۇل قىزمەتتىڭ قىر-سىرى مەن قيىندىعىن جەتە تۇسىنە بەرمەيدى. كۇنى كەشە عانا الماتى قالالىق سوتى باسپانا داۋىنا قاتىستى ىسكە نۇكتە قويدى. مەنىڭ قورعاۋىمدا بولعان ايەل ەكى بالاسىمەن وزدەرىنە تيەسىلى م ۇلىك بولىگىن ەندى زاڭدى تۇردە الا الادى. وسى ءىستىڭ اق-قاراسىن انىقتاۋ ءۇشىن قانشاما زاڭ اكتىلەرىن قوپارىپ، ادۆوكاتتىق سۇ­راۋ جولداپ، تەزىرەك جاۋاپ الۋ ءۇشىن مەم­لەكەتتىك ورگانداردىڭ تابالدىرىعىن توز­دىرۋعا تۋرا كەلدى. ناقتى ءبىر ناتيجەگە قول جەتكىزگەنشە جۇيكەڭ جۇقارادى، كوز ما­يىڭدى تاۋىسىپ، قاعاز كەمىرەسىڭ. «ارزان ادۆوكات» جالدايمىن دەپ ميلليون، كەيدە ءتىپتى ميلليارد اقشاسىنان ايىرىلىپ قالعان ادامدار دا بار. سول سەبەپتى ادۆوكاتتىڭ ەڭبەگى تىم قىمبات دەگەن پىكىردى نەگىزسىز دەپ سانايمىن».

«شىنداپ كەلگەندە، سۋديانىڭ ءادىل شەشىم شىعارۋىنا ىقپال ەتەتىن ادام – ادۆوكات. قورعالۋشىسىنا قۇقىق­تىق كومەك كورسەتە ءجۇرىپ، ول سوتتا قال­تارىستا قالىپ قويعان، الايدا وتە ما­ڭىزدى جايتتاردى ايشىقتاپ بەرەدى. سۋدياعا نازاردان تىس قالعان ايعاقتاردى، زاڭ نورمالارى مەن ىسكەرلىكتىڭ ادەت-عۇرپىن «جىلىكتەپ» دايىنداپ بەرەتىن دە سول. راس، ادۆوكاتتىڭ جۇمىسىن ناقتى باعالاۋ مۇمكىن ەمەس. الايدا تاجىريبەلى ماماننىڭ باعاسىن ارتتىرىپ، بەدەلىن ايقىندايتىن ءبىر عانا ولشەمشارت بار، ول – ونىڭ بەدەلى»، دەگەن ادۆوكات ۇنەمى كاسىبي بىلىكتىلىكتى جەتىلدىرىپ، زاڭ كومەگىن كورسەتۋدە قاجەتتى اقپاراتتاردان حاباردار بولىپ وتىرۋدىڭ ماڭىزدىلىعىنا دا توقتالدى. «قىزمەتتەگى قيىندىقتىڭ ءبىر ۇشى زاڭداردىڭ ءجيى وزگەرەتىندىگىمەن بايلانىستى. سول سەبەپتى زاڭدارعا ەنگىزىلگەن وزگەرتۋلەر مەن تۇزەتۋلەر، كۇشىنە ەنگەن جاڭا نورما، ەرەجە جونىندە قاشاندا حاباردار بولىپ وتىرۋ قاجەت»، دەيدى ول.

بەدەل ءبىر كۇندە قالىپتاسپايدى

ەلىمىزدە ەسىمى كاسىبي ورتادا عانا ەمەس، جالپاق جۇرتقا دا بەلگىلى بەدەلدى ادۆوكاتتار از ەمەس. سولاردىڭ ءبىرى – اسكەري-تەڭىز كۇشتەرىنىڭ بۇرىنعى باس قولباسشىسى، ۆيتسە-ادميرال جانداربەك جانۇزاقوۆ­تىڭ ادۆوكاتى اسەل توقاەۆا.

ەل اراسىندا «ادميرال ءىسى» دەگەن اتپەن بەلگىلى بولعان پروتسەستە ەلوردالىق زاڭگەر اسەل نۇرماحانقىزى قىلمىس­تىق كودەكستىڭ 450-بابىنىڭ 2-بولىمىمەن
6 جىل­عا باس بوستاندىعىنان ايىرىل­عان ج.جانۇزاقوۆتىڭ جازاسىن اپپەلياتسيا­­لىق ساتىدا 5 جىلعا باس بوستاندىعىن شەك­تەۋمەن اۋىستىرۋعا، سونداي-اق مەملەكەتكە وتەۋى ءتيىس قارجى سوماسىن ءبىرشا­ما ازايتۋعا قول جەتكىزگەن بولاتىن. بىلە بىلگەنگە بۇل – ەلەۋلى جەڭىس.

«سوت شەشىمىنىڭ قالاي بولاتىنى ادۆو­­كاتتىڭ بىلىكتىلىگىنە بايلانىستى. سە­بە­بى كەز كەلگەن ادۆوكاتتىڭ باستى قارۋى – ءبىلىمى»، دەيدى زاڭگەر.

ەلىمىزدىڭ باستى زاڭىندا «قوس تاراپ­تىڭ جارىسپالىلىعى مەن تەڭ قۇقىلىعى» دەگەن نورما بار. ياعني سوت الدىندا تا­راپتار تەڭ. ۇستانىمىن ءبىلدىرىپ، مۇد­دە­لەرىن قورعاۋدا ولاردىڭ پروتسەستىك قۇقىق­تارى دا، مۇمكىندىكتەرى دە بىردەي. بۇل تەوريادا. ال ناقتى ومىردە بۇل نورما ساقتالا بەرمەيدى.

«سۋديانى رينگتەگى تورەشى دەپ باعا­لاساق، ادىلدىك ءۇشىن تارتىستا ءار تاراپ وعان دەرەكتەرىن ۇسىنىپ، ۇسىنىستارىنىڭ اقتىعىنا كوزىن جەتكىزۋگە، سەندىرۋگە تىرىسادى. ءوز پوزيتسياسىنىڭ دۇرىستىعىن راستاپ شىعارعىسى كەلەدى. سوت زاڭعا بايلانىستى، ءوز سەنىمى نەگىزىندە شەشىم شىعارادى. ادۆوكات كەلتىرگەن دالەلدەر بىردە ەسكەرىلسە، كەيدە تىسقارى قالىپ قويادى. سۋديانىڭ جەكە تۇلعاسىنا دا كوپ نارسە بايلانىستى. پروكۋرور نەمەسە ادۆوكات ۇسىنعان ايعاقتاردىڭ راستىعى­نا، ونىڭ ىسكە تىركەلگەنىنە ءمان بەرەتىن سۋ­ديالار بار. دالەلدەردىڭ اق-قاراسى انىقتالعانىن كورە تۇرا، مۇنى ەرەن ساناماي، وزىنشە شەشىم شىعاراتىندار دا بار. نەگىزىنەن سوت ادۆوكات ۇسىنعان ءار ايعاقتى ەسكەرۋى قاجەت»، دەيدى قۇقىق قورعاۋشى.

«بۇل قىزمەتتىڭ قيىندىعىن وسى ما­ماندىقتىڭ وتىمەن كىرىپ، ك ۇلىمەن شى­عىپ جۇرگەندەر عانا جەتە تۇسىنەدى» دەگەن توقاەۆا: «اقشاسىن تولەگەن سوڭ ءار ادام ادۆوكاتتان ناقتى ءبىر ناتيجە كۇتەتىنى ءسوزسىز. ادۆوكاتتىق قىزمەت پسيحو­لو­گيالىق تۇرعىدان دا وتە اۋىر. سەبەبى سان ءتۇرلى تاعدىرمەن بەتپە-بەت كەلەسىڭ. بارلىق ادام ادۆوكاتتىق قىزمەتتى كاسىبي تۇرعىدان باعامداي بەرمەيدى. ماسەلەن، سوتتا جەڭىلىپ قالسا، كىنانىڭ بارلىعىن ادۆوكاتىنا اۋدارا سالاتىندار دا بولادى»، دەگەن ويىن دا جەتكىزدى.

«كەيدە وتە قيىن جاعدايعا تاپ بولعان ادامدارعا تەگىن كومەك كورسەتەتىن كەزدەر بولادى. قيانات كورىپ، سەنەن كومەك سۇراپ كەلىپ تۇرعان ادامنان اقشا دامەتۋ ادامگەرشىلىككە جاتپايدى. تاجىريبەمدە مۇنداي مىسالدار جەتەرلىك. مىسالى، جاقىندا اۋىر جاعدايعا تاپ بولعان وسىنداي جانداردىڭ بىرىنە توعىز اي بويى تەگىن قۇقىقتىق كومەك كورسەتىپ، اقىرى سوتتا جەڭىپ شىقتىق. ادىلدىكتىڭ ورناعانىنا كوزدەرى جەتكەندە العىسىن جاۋدىرىپ، اق باتالارىن بەرىپ جاتىر. الايدا توعىز ايعا سوزىلعان ءىستىڭ ارتىندا ۇلكەن ەڭبەك جاتقانىن بىرەۋ بىلسە، ەكىنشىسى تۇسىنە بەرمەيدى. ەگەر كليەنتتەر سەنى بىلىكتى مامان رەتىندە وزدەرى ىزدەپ كەلسە، بۇل دا – ۇلكەن كورسەتكىش. سەبەبى حالىق اراسىنداعى «مىقتى مامان» دەگەن پىكىر ءبىر-ەكى كۇندە قالىپتاسپايدى، ابىروي-بەدەل ءبىر كۇندە كەلمەيدى. ادۆوكاتۋراعا 20 جاسىمدا كەلگەندە جەتەكشىم: «الدىمەن ابىرويىڭ ءۇشىن جۇمىس ىستە، ەرتەڭ سول اتاق ساعان قىزمەت جاسايتىن بولادى» دە­گەندى ءجيى ايتاتىن. مەن بۇل سوز­بەن­ تولىقتاي كەلىسەمىن. الايدا سان جىل­ بويى قاسىقتاپ جيناعان ابىروي­دان ايى­رىلۋ ءبىر-اق ءسات ەكەنىن دە ەستەن شى­عار­ماعان ءجون»، دەدى اسەل نۇرما­حانقىزى.

ءسوز سوڭىندا بىلىكتى ماماننان ءبىر كەڭەس. «ەگەر سىزگە ادۆوكات «سوتتا جەڭىپ بەرەمىن!» دەپ كەپىلدىك بەرسە، بۇل «ماماننان» الشاق جۇرگەنىڭىز ابزال. سەبەبى كاسىبي ادۆوكات ەشقاشان مۇنداي ۋادە بەرمەيدى. كەپىلدىك بەرۋگە زاڭمەن دە تى­يىم سالىنعان».

قۇقىق قورعاۋدىڭ قۇنى قانشا؟

فرانتسۋز فيلوسوفى بلەز پاسكال­دىڭ «جومارتتىقپەن تولەنگەن ءىس ادۆو­كاتقا ەكى ەسە ءادىل بولىپ كورىنەدى» دەگەن قيتۇرقى ءسوزى بار. ال امەريكالىق زاڭگەر دجون ستەرلينگ ء«مىنسىز كليەنت دەگەنىمىز – وتە باي ءارى وتە ۇلكەن قيىن­دىقتارى بار ادام» دەيدى. ەرىكسىز ەزۋ تارت­قىزعانىمەن، شىندىقتىڭ شەتىن اشىپ بەرەتىن تۇجى­رىم. سەبەبى ادۆوكات تۋرا­لى ءسوز قوزعالعان جەردە ولاردىڭ گونورار­لارىنا قاتىستى ءتۇرلى پىكىر ايتىلاتىنى اقيقات.

قازىرگى تاڭدا ەشبىر قۇقىق قورعاۋشى بەلگىلەنگەن ناقتى ءبىر پرايس پاراعىن كورسەتە المايدى. ويتكەنى ءار ادۆوكات ەڭبەگىن تاجىريبەسى مەن بىلىكتىلىگىنە قا­راي ءوزى باعالايدى. الايدا قۇقىق قور­عاۋشىنىڭ قۇنىنا اسەر ەتەتىن بىر­نەشە جايتتىڭ بار ەكەنىن ەسكەرگەن ءجون. ونىڭ ەڭ باستىسى – ءىستىڭ قىل­مىستىق، اكىمشىلىك نەمەسە ازاماتتىق بو­لىپ جىكتەلۋىنە بايلانىستى. ءار ءىس­تىڭ وزىندىك قيىندىعى مەن قىم-قۋىت ەرەك­شەلىگى جەتەرلىك. سول سەبەپتى دە ادۆو­كات­تاردىڭ دەنى ءبىر باعىتتاعى ىستەرگە مامان­داندىرىلعان. كەيدە ۇقساس ىستەر ءارتۇرلى جۇمىس كولەمىن تالاپ ەتەتىندىكتەن، باعاسى دا ءتۇرلى بولۋى مۇمكىن.

«ادۆوكاتتىق قىزمەت تۋرالى» زاڭدا «ادۆوكاتتار كورسەتەتىن زاڭ كومەگىنە اقى تولەۋ مولشەرى كومەك سۇراپ كەلگەن ادام مەن ادۆوكات جاساساتىن جازباشا شارتتا بەلگىلەنەدى» دەپ جازىلعان. ال شارت جاساسۋ ءتارتىبى ءتيىستى زاڭنامادا بىلگىلەنگەن تارتىپپەن جۇرگىزىلەدى. ناقتى تاريف بولماعاندىقتان دا ادۆوكاتتاردىڭ بارلىعى كەلىسىمشارت بويىنشا قىزمەت كورسەتەدى. ماسەلەن، م ۇلىكتىك داۋلارعا قاتىستى زاڭدا ازاماتتىق ىستەردە تالاپ سوماسىنىڭ 10 پايىزى وكىلدىك شىعىن­دارعا كەتەدى دەپ جازىلعان. ياعني بۇل – ادۆوكاتتىڭ اقىسى. بىراق بۇل نورما باسقا ىستەردە قولدانىلمايدى.

وسى زاڭنىڭ 6-بابىندا ادۆوكات­تار­دىڭ كىمدەرگە تەگىن كومەك كورسەتەتىنى دە ناقتى جازىلعان. ءتىزىمنىڭ باسىندا اسى­راۋشىسىنان ايىرىلعاندار، ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسقاندار مەن ولارعا تەڭەس­تىرىلگەندەر، مەرزىمدى قىزمەتتە­گى اس­كەري قىزمەتشىلەر، ءى جانە ءىى توپ مۇ­گەدەكتەرى، زەينەتكەرلەر تۇر. اتا-انا­سى­نىڭ قامقورلىعىنسىز قالعان كا­مە­لەتتىك جاسقا تولماعاندارعا اليمەنت ءوندىرىپ الۋ ءىسى بويىنشا تەگىن زاڭدىق كو­مەك كورسەتىلەدى. مۇنداي جاعدايلاردا ادۆوكاتقا قىزمەتتىك اقىسىن بيۋدجەت ەسەبىنەن مەملەكەت تولەيدى.

مەملەكەت كەپىلدىك بەرگەن زاڭ كو­مەگىنە جۇگىنۋ – ءار ادامنىڭ كونستي­تۋ­­تسيالىق قۇقىعى. الايدا تاجىريبەلى ادۆو­كاتتاردىڭ دەنى بيۋدجەت ەسەبىنەن تو­لەنەتىن ىستەردى العىسى كەلمەيدى. سە­بەبى تۇسىنىكتى. تولەنەتىن اقى ەڭبەگىن تو­لىق اقتامايدى. ماسەلەن، قىلمىستىق ىستەر­دىڭ 70 پايىزى مەملەكەت كەپىلدىك بەر­گەن زاڭ كومەگىمەن جابىلادى. بۇل ساناتتاعى ىستەردە ادۆوكاتتاردىڭ ەڭبەگى ساعاتىنا تولەنەدى. ءبىر ساعاتى – 1-3 مىڭ تەڭگە. الايدا جۇمىس كولەمى بۇل باعادان بىرنەشە ەسە جوعارى ءارى جاۋاپتى.

بۇل جايىندا ادۆوكات اسەل توقاەۆا: «ما­سەلەن، ءسىز سوتتا 5 مينۋت قىزمەت كور­­سەت­سەڭىز، ەڭبەگىڭىز دە «5 مينۋتتىق تا­ريف­­پەن» باعالانادى. ال سول تاريفكە تالاي كۇنگى ەڭبەكتىڭ اۋقىمى مەن اۋىرت­پا­لى­عىن سىيعىزۋ مۇمكىن ەمەس. سول سەبەپتى دە ەلىمىزدە مەملەكەت كەپىلدىك بەرگەن زاڭ­ كومەگىنىڭ ساپاسى سىن كوتەرمەيدى. الايدا بۇل ادۆوكاتۋراعا ەندى كەلگەن جاس­ ماماندار ءۇشىن ۇلكەن تاجىريبە الاڭى بو­لىپ سانالادى. ال تاجىريبە – جەڭىسكە جەتكىزەتىن باستى باسىمدىق»، دەيدى.

P.S. چارلز ديككەنستىڭ «جامان ادامدار بولماسا، جاقسى ادۆوكاتتار دا بولماس ەدى» دەگەن ءسوزى بار. جوعارىدا ءبىز ادۆوكاتتاردىڭ بۇگىنگى بەت-بەينەسىن سول مامانداردىڭ ءوز سوزىمەن «سومداپ» بەرۋگە تىرىستىق. اقشا، ابىروي، اتاق، ادامگەرشىلىك پەن ادىلدىك تارتىسقا تۇسكەن تۇستا كاسىبي كەلبەتتى ساقتاپ، ادامدىقتان اجىراماۋ، تۇپتەپ كەلگەندە – ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك.