زەينەتاقى قارجىسى (ونى پايدالانۋ باسپانا باعاسىن قىمباتتاتا ما؟)

ءۇي باعاسى وسەدى

ۇكىمەت مۇعالىمدەردىڭ جالاقىسىن وسىرسە، ەرتەڭى­نە بازارداعى ازىق-ت ۇلىك­تىڭ اسپانداپ شىعا كەلەتىنى سەكىل­دى، زەي­نەت­اقى قارجىسىن پايدالانۋ جايلى جاڭا­لىق جاريا بول­عالى ءۇي باعاسى دا قىم­بات­تايدى دەگەن قاۋەسەت تاراپ جۇرە بەردى.

«2020 جىلدىڭ قورىتىندىسى بو­يىنشا جاڭا ۇيلەردىڭ باعاسى 5،0 پا­يىزعا قىمباتتادى. بۇل 2019 جىلمەن سالىستىرعاندا تومەن (+6،4 پايىز)، بىراق 2016 (– 3،6)، 2017 (+1،3)، 2018 (+2،6) جىل­­دار­مەن سالىستىرعاندا جوعارى. ەكىن­شى دەڭگەيلى ۇيلەر­دىڭ باعاسى 13،2 پايىزعا جەتىپ، 2014 جىلدان بەرى (+17،6 پايىز) رە­كورد ورناتتى» دەپ جازدى تەلە­گرامداعى Tengenomika كانا­لىنىڭ اۆتورى عالىمجان ايتقازين.

Egemenniń تىلشىسىمەن سۇحبات­تاسقان JER.kz جىلجىمايتىن م ۇلىك اگەنتتىگىنىڭ باس­شىسى، قا­زاق­ستان بىرىككەن ريەلتورلار قاۋىم­داستىعىنىڭ كەڭەس مۇشەسى ورىن­باسار ساتاەۆ بۇل ويدى قوستايدى.

– باستاما جىلجىمايتىن مۇ­لىك نارى­عىندا باعانىڭ قىم­باتتاۋىنا ۇلكەن اسەر ەتەدى. ستا­تيستيكاعا سۇيەنسەك، 2020 جىلى 307 884 كە­لىسىم­شارت جا­سالعان. ەندى بۇعان زەي­نەتاقى تولەمىن پاي­دالانۋشىلار قوسىلادى. 800 مىڭ ادام­نىڭ 30-40 پايىزى باسپانا الادى دەگەن كۇننىڭ وزىندە سۇرانىس كۇرت ارتىپ كەت­پەك. وسىعان بايلانىستى تۇرعىن ءۇي باعا­سى مىندەتتى تۇردە وسەدى، – دەيدى اگەنتتىك باسشىسى.

باسپانا بويىنشا كەڭەسشى ۇلان داۋلەتقالي بىرجولعى زەي­نەتاقى تولەمىن پايدالانۋ باس­پانا باعاسىنا اسەر ەتەرىن، سو­عان قاراماستان بۇل باستامانى قول­دايتىنىن ايتادى.

– 800 مىڭعا جۋىق ازاماتتىڭ ىشىن­دە ءۇي الۋعا مۇمكىندىگى بار­لار – مۇنايشىلار، مەملەكەت­تىك قىزمەتكەرلەر، جوعارى باسشى­لىقتاعى ادامدار. بۇعان دەيىن دە جاقسى تابىس تاۋىپ كەلگەن ازا­ماتتاردىڭ ءوز ايماعىندا ونسىز دا ءۇيى بولۋى مۇمكىن. ەندى ولار نۇر-سۇلتان مەن الماتىدان ءبىر ءۇي الىپ قويۋدى كوزدەيدى. سوعان بايلانىستى اتالعان ەكى قالادا ءۇي باعاسى شارىقتايدى. مەنىڭشە، باسپانا باعاسى 10-30 پايىز ارا­لىعىندا قىمباتتايدى. ال زەي­نەتاقى قورىنداعى قارجىسى 1 ميل­ليونعا جەتپەيتىن سالىمشىلار سانى 6 ميلليون شاماسىندا. ياعني ازاماتتاردىڭ زەينەتاقى ق­ورىنا دەگەن سەنىمسىزدىگى باسىم. ۇيدە وتىرىپ كاسىپ ىستەيتىن، تاكسيست بولىپ اقشا تاباتىن ازامات­تار زەينەتاقى قورىنا قارجى سال­مايدى. ەگەر مەملەكەت ازاماتتاردى قورعا اقشا قۇيۋ بويىنشا ىنتالاندىرا الاتىن بولسا، وندا ولار كاسىپتەرىن زاڭداستىرا باس­تايدى. سوندىقتان جاعداي باسپانا قۇنىنىڭ قىمباتتاۋىنا اسەر ەتسە دە بۇل باستامانى دۇرىس دەپ سانايمىن، – دەيدى بلوگەر.

ساراپشى ورىنباسار ساتاەۆ­تىڭ سوزىنشە، ءۇي باعاسىنىڭ اسپانداپ كەتۋىنە اسەر ەتىپ وتىرعان قاتە مەحانيزم بار. بىرىككەن ريەلتورلار قاۋىمداستىعىنىڭ كەڭەس مۇشەسى ونى بىلاي تۇسىندىرەدى.

– باستاپقى جارناسى 10 نەمەسە 20 پايىز بولاتىن ءتيىمدى يپوتەكالىق باعدارلامالاردىڭ بارلىعى جاڭا پاتەرلەرگە باعىت­تالعان جانە ساتۋشى مىندەتتى تۇردە زاڭدى تۇلعا بولۋ كەرەك. وسى مەحانيزمدە قاتەلىك كەتكەن سەكىلدى. اتالعان ەرەجەلەردى قۇ­رى­لىس كومپانيالارى ءوز ىڭ­عايى­نا پايدالانىپ، باعانى ءوسى­­رىپ جىبەردى. ويتكەنى مەنەن ال­ما­ساڭ كىمنەن الاسىڭ دەيدى. ال تۇر­عىنداردىڭ قاراجاتى نەمەسە ايلىق كىرىسى جەتپەگەندىكتەن 1-2 بولمەلى، اۋدانى شاعىن پاتەرلەر­دى الىپ جاتىر، – دەيدى ول.

ساراپشىنىڭ سوزىنشە، وسىعان بايلانىستى ەكىنشى نارىقتاعى تۇرعىن ءۇيدىڭ باعاسى ءسال كوتە­رىلدى. الايدا ساتىلىم وتە باياۋ جۇرۋدە. «يپوتەكا جاقسى بەرىلىپ جات­قاندىقتان ەكىنشى نارىقتا دا باعا بيىلدىققا تۇسە قويمايدى»، دەدى و.ساتاەۆ.

 كوللاجدى جاساعان قونىسباي شەجىمباي، «EQ»

1،4 ترلن تەڭگە تۇگەلىمەن نارىققا كەلمەيدى

Ivitrina.kz جىلجىمايتىن مۇ­لىك اگەنتتىگى ءبىرىنشى نارىقتاعى تۇرعىن ءۇيدى ساتۋ ءبولىمىنىڭ باس­شىسى وراز يسين باعا سون­شا­لىقتى قاتتى كوتەرىلمەيدى دەدى.

– سول 800 مىڭ ادامنىڭ 90 پايىزىندا ءۇي ساتىپ الا قويا­تىنداي جيناق جوق. كوبىنىڭ نە­سيە تاريحى، ايلىق تابىسى مۇم­كىندىك بەرمەيدى. از-ماز قا­را­جاتى بارلار يپوتەكالىق نەسيە راسىمدەپ، يپوتەكالىق زايمدار سانى وسە تۇسەتىن سياقتى. ويتكەنى ادامداردىڭ كوبى يپوتەكا راسىمدەپ، ونىڭ جارتىسىن جيناقتاعى اقشاسى ارقىلى وتەۋ­دى قالايدى. ءۇي باعاسى وسەدى. بى­راق قانشالىقتى قارقىندى وسە­تىنىن ناقتى ايتا المايمىن. ەكىن­شى دەڭگەيلى ۇيلەر اركەز ءبىرىن­شى نارىقتاعى ۇيلەرمەن ىلەسە قىمباتتايدى. قۇرىلىس ما­تە­ريالدارىنىڭ 50 پايىزى شەتەل­دەن اكەلىنەدى. ساۋدا دوللارمەن جاسالادى. سوعان ساي قۇ­رىلىستىڭ وزىندىك قۇنى دا جوعا­رىلايدى. بۇل ءوز كەزەگىندە ءبىرىنشى نارىقتاعى ۇيلەر باعاسى­نىڭ قىمباتتاۋىنا اسەر ەتەدى. سونىمەن قاتار ەكىنشى نارىقتاعى 1 جانە 2 بولمەلى ۇيلەردىڭ دە باعا­سى كوتەرىلەدى، – دەيدى وراز يسين.

باسپانا كەڭەسشىسى ۇلان داۋ­لەت­قا­ليدىڭ ايتۋىنشا، مەملەكەت ۇسىنىپ وتىرعان مۇمكىندىكتى ازا­مات­تار مەيلىنشە ءتيىمدى پايدا­لانعانى ءجون.

– ءۇي باعاسى سوڭعى ءۇش جىلدا ۇدايى قىمباتتاپ كەلە جاتىر. ول بجزق-دان قاراجات الۋعا قا­راپ تۇرعان جوق. ياعني سەبەپتى بۇل باس­تامادان ىزدەۋگە بولماي­دى. قايتا وسى مۇمكىندىكتى پايدالانىپ، ءۇي الىپ قالۋدىڭ، يپوتە­كالىق زايمدى وتەپ قالۋدىڭ جولىن ىزدەۋ كەرەك، – دەيدى ساراپشى.

Krisha.kz ساراپشىلارىنىڭ جازۋىنشا، قازاقستاندىقتاردىڭ قورداعى اقشاسى ءبارىبىر از. 5 ملن تەڭگەدەن اساتىن سوماسى بار ازاماتتار سانى 2،23 پايىز شاماسىندا. ءۇي ءىشى قارجىسىن تۇگەل قوسقاندا العاشقى جارنا سوماسىنا دا تولتىرا الماۋى مۇمكىن.

جىلجىمايتىن م ۇلىك فەدەرا­تسياسىنىڭ پرەزيدەنتى ەرمەك مۇ­­سىرەپوۆ 800 مىڭعا جۋىق ازا­ماتتىڭ جابىلىپ ءجۇرىپ الاتىن اق­شاسى – 1،4 ترلن تەڭگە. بۇل نارىق ءۇشىن ەلەۋلى قارجى.

– 2019 جىلى تۇرعىن ءۇي نا­رىعىنداعى كەلىسىمدەر قۇنى 5،5 ترلن تەڭگەنى قۇرادى. 1،4 ترلن – جىلدىق سۇرانىستىڭ 25 پايى­­زى. الايدا بۇل اقشانىڭ ءبارى نارىققا كەلمەيدى. ويتكەنى ءبىر­­شاما بولىگى باسقا ماقساتقا جۇم­سالادى. ونى دا ەسكەرۋ كەرەك، – دەي­دى ە.مۇسىرەپوۆ.

باعا قاشان تۇراقتالادى؟

ەكونوميست ايدارحان قۇ­سايىنوۆ بجزق قارجىسىن كا­دەگە جاراتۋدىڭ سوڭى ەكونومي­كالىق قيىندىققا ۇشى­راتۋى مۇم­كىن دەگەن پىكىردە.

– بۇل ءبىزدىڭ ەكونوميكاعا جا­عىم­سىز اسەر بەرەدى. جىلجى­ماي­تىن م ۇلىككە دەگەن جاڭا سۇرا­نىستىڭ پايدا بولۋى باعانى كو­تەرىپ جىبەردى. كىمدە كوپ اقشا بار، ولاردىڭ بۇرىننان ءۇيى بار. ال حالىقتىڭ باسىم بولىگىندە كوپ قارجى جوق. ارەڭ كۇن كورىپ ءجۇر. ەگەر ءسىزدىڭ جاسىڭىزعا ساي­كەس جەتكىلىكتى مولشەر 4 ملن تەڭ­گە بولسا، ءسىزدىڭ جيناعىڭىزدا 4 ميل­ليوننان اساتىن اقشا بولسا، وندا ءسىز 800 مىڭ ادامنىڭ قاتا­رىنا كىرەسىز. ناقتى ءۇي ساتىپ الۋعا نيەتتەنەتىن ادام 50-60 مىڭ شاماسىندا عانا دەپ ويلايمىن. قالعاندارىنىڭ مۇمكىندىگى وعان جەتپەيدى، – دەيدى ەكونوميست.

ءسال بۇرىنىراق وسى مازمۇن­داس پىكىردى قارجىگەر راسۋل رىس­مام­بەتوۆ تە ايتقان ەدى.

– بجزق قارجىنى تاراتۋمەن ەمەس، ونى كاسىبي تۇردە ينۆەس­تيتسيالاۋمەن اينالىسۋى كەرەك. مويىنداۋ كەرەك، اقشانى بۇعان دەيىن دە الا باستاعان. جۇمىس ىستەمەي جاتقان اقشانى الۋ مۇمكىن دۇرىس تا شىعار دە­گەن ارگۋمەنتاتسيانى پايدالان­دىم. بىراق بۇل جاعدايدا ەل ءۇشىن جالعىز دۇرىس تاڭداۋ بار­­ – كۆازيمەملەكەتتىك سەكتور­ مەن بانكتەردى اسىراعانشا، بجزق-دا اقشانى ۇستاۋ جانە ونى دۇرىس باسقارۋ كەرەك. بجزق باسقارۋشىلارى قازىر­گى ەكو­نو­مي­كالىق جۇيەدە تەڭگە­مەن كور­سەتىلگەن كەز كەلگەن ينۆەس­تي­­­تسيا­نىڭ قۇنسىزدانۋعا ۇشى­راي­تىنىن ءتۇسىنۋى كەرەك، – دەپ جازادى قارجىگەر فەيسبۋكتەگى پاراقشاسىندا.

بجزق قارجىسىن تۇرعىن ءۇي جاعدايىن جاقسارتۋعا جۇم­ساۋدىڭ ەكونوميكا ءۇشىن نا­تيجەسى قا­لاي بولارىن الداعى بىرەر جىل انىق­تاپ بەرەر. ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتى­رى­سىندا پرەزيدەنت ق.توقاەۆ ءۇي باعاسىن قىمباتتاتپاۋدى تاپ­سىرعان ەدى. بۇل دا ءوز كەزەگىندە نا­رىقتاعى باعانى دوللارعا بايلاپ، ءاربىر باعدارلاما جا­رىق كورگەن سايىن پايدا كو­رۋدى كوكسەيتىن كومپانيالارعا بەرىلگەن سيگنال ىسپەتتى. باعانىڭ قىمباتتاۋى 800 مىڭ ادام تى­زىمىنە كىرە المايتىن، بىراق جىل­دار بويى تىرنەكتەپ جيعان قارجىسىنا بيىل باسپانا السام دەگەن جاندارعا سوققى بولىپ ءتيىپ كەتسە، ناعىز قيىندىق سوندا تۋماق.

JER.kz جىلجىمايتىن م ۇلىك اگەنتتىگىنىڭ باسشىسى العاشقى جارتىجىلدىقتا باسپانا باعاسى ءسوزسىز شارىقتايدى دەيدى. ونىڭ ءبىر ەمەس، بىرنەشە سەبەبى دە بار.

– باعانىڭ شارىقتاۋى زاڭدى قۇ­بىلىس. ەڭ ءبىرىنشى ساياسي تۇ­راق­تىلىق، ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ السى­رەۋى، ءتيىمدى يپوتەكالىق باع­دار­لامالار، زەينەتاقى تو­لە­مىن پايدالانۋ، جاڭا تۇر­عىن ءۇي قۇ­رىلىستارىنىڭ تاپشى­لىعى جانە وتە باياۋ سالىنۋى،­ پان­دەمياعا بايلانىستى جۇ­مىس كۇ­شىنىڭ تاپشىلىعى مەن قىم­بات­تاۋى، قۇرىلىس ماتەريال­دارى­نىڭ قىم­باتتاۋى، تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس رۇق­سات قۇجاتتارىنىڭ راسىمدەلۋ پروتسەسىنىڭ وتە ۇزاقتىعى سەكىلدى سەبەپتەر باعانى شارىقتاتادى، – دەيدى و.ساتاەۆ.

ايتۋىنشا، احۋال ەكىنشى جار­­تى­جىلدىقتا تۇراقتالماق. نارىقتا قۇرىلىس كومپانيالارى سانىنىڭ كوبەيۋى باسپانا ۇسى­نىستارىن دا ارتتىرا تۇسەدى. بۇل ءوز كەزەگىندە باعانىڭ تۇراق­تالۋىنا وڭ ىقپالىن تيگىزەدى، دەدى ساراپشى.