ۆاكتسيناتسيا كوروناۆيرۋستىڭ تولىق جويىلۋىنا اكەلمەيتىنىن ەسكەرۋ كەرەك. ول بۇرىنعى اگرەسسيۆتىلىگىن جوعالتقانىمەن، ادامدار اراسىندا بولادى. باسقاشا ايتقاندا، كوروناۆيرۋس دارىگەرلەر بايقالماي تارالاتىن ەندەميالىق ينفەكتسياعا اينالۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتىپ وتىر.

دوكتور وسى رەتتە ءبىر  جىل بۇرىن پاندەميا باستالعاننان بەرى پلانەتادا 100 ميلليون ادام كوروناۆيرۋستى جۇقتىرعانىن،  ونىڭ 2 ميلليوننان استامى ومىرىنەن ايرىلعانىن ەسكە ءتۇسىردى.  

سوعان قاراماستان، كوپتەگەن ساراپشىلار وسى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن پاندەميا قازىر ءبىز قاراستىرىپ وتىرعان فورمادا اياقتالادى دەپ سانايدى.  بۇل ءتيىمدى جانە قاۋىپسىز ۆاكتسينالاردى جاساۋمەن بايلانىستى. سونىمەن قاتار، دارىگەرلەر كوروناۆيرۋستىق ينفەكتسيامەن دەكسامەتازون مەن انتيكواگۋليانتتار كومەگىمەن جاقسى كۇرەسۋدى ۇيرەندى، وسىعان بايلانىستى الەمدە COVID-19 پاتسيەنتتەرى اراسىنداعى ءولىم-ءجىتىم وتكەن جىلدىڭ ساۋىرىمەن سالىستىرعاندا 30 پايىزعا تومەندەدى.

وسى رەتتە دوكتور «پاندەميا اياقتالعاننان كەيىن كوروناۆيرۋستىق ينفەكتسيانىڭ نەگە اينالاتىنى كوپشىلىكتى قىزىقتىرۋى مۇمكىن؟» دەگەن ساۋالعا جاۋاپ بەرە كەتتى.

 – امەريكالىق ەموري ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عالىمدارى بەدەلدى عىلىمي جۋرنالدا ماقالا جاريالاپ، بۇل سۇراققا جاۋاپ بەرۋگە تىرىستى.
«پلانەتا تۇرعىندارى ۇجىمدىق يممۋنيتەتتى قالىپتاستىراتىندىقتان، قازىرگى كوروناۆيرۋستىق پاندەميا زيانسىز، تىتىركەندىرگىش بولسا دا، بالالاردىڭ سۋىعىنا اينالادى نەمەسە تۇماۋ سياقتى ماۋسىمدىق ينفەكتسياعا اينالادى. بۇل ۆاكتسيناتسيانىڭ ارقاسىندا، سونداي-اق كوپتەگەن ادامدار COVID-19 اۋرۋىمەن اۋىرىپ، يممۋندىق قورعانىسقا يە بولاتىندىعىنىڭ ارقاسىندا بولادى. قازىرگى كوروناۆيرۋس ۇلكەن قاۋىپ توندىرەدى، ويتكەنى ول تابيعاتتا بۇرىن بولماعان، ادامزات ونىمەن ەشقاشان كەزدەسپەگەن جانە ءبىزدىڭ يممۋندىق جۇيەمىز ودان قالاي دۇرىس قورعانۋ كەرەكتىگىن ءالى ۇيرەنبەگەن. الايدا، بۇل وزگەرەدى، سەبەبى COVID-19 پاتسيەنتتەرىنىڭ سانى كوبەيىپ، وعان قارسى ۆاكتسينالار كوبەيەدى» دەپ اتاپ ءوتتى دوكتور.  
پلانەتا تۇرعىندارى ۇجىمدىق يممۋنيتەتتى قالىپتاستىراتىندىقتان، قازىرگى كوروناۆيرۋستىق پاندەميا زيانسىز، تىتىركەندىرگىش بولسا دا، بالالاردىڭ سۋىعىنا اينالادى نەمەسە تۇماۋ سياقتى ماۋسىمدىق ينفەكتسياعا اينالادى دەگەنگە سەنىپ وتىر.

– بۇل ۆاكتسيناتسيانىڭ ارقاسىندا، سونداي-اق كوپتەگەن ادامدار COVID-19 اۋرۋىمەن اۋىرىپ، يممۋندىق قورعانىسقا يە بولاتىندىعىنىڭ ارقاسىندا بولادى. قازىرگى كوروناۆيرۋس ۇلكەن قاۋىپ توندىرەدى، ويتكەنى ول تابيعاتتا بۇرىن بولماعان، ادامزات ونىمەن ەشقاشان كەزدەسپەگەن جانە ءبىزدىڭ يممۋندىق جۇيەمىز ودان قالاي دۇرىس قورعانۋ كەرەكتىگىن ءالى ۇيرەنبەگەن. الايدا، بۇل وزگەرەدى، سەبەبى COVID-19 پاتسيەنتتەرىنىڭ سانى كوبەيىپ، وعان قارسى ۆاكتسينالار كوبەيەدى، – دەدى دوكتور.  

نەلىكتەن بالالار؟

بۇل سۇراققا دا مەديتسينانىڭ جاۋابى دايىن: دۇنيەگە كەلگەننەن كەيىن ولار ۇنەمى كوپتەگەن باكتەريالار مەن ۆيرۋستارمەن بەتپە-بەت كەزدەسەدى، ولارمەن دەنەسى بۇرىن-سوڭدى اينالىسپاعان. بالالار ۇنەمى ميكروورگانيزمدەرمەن كۇرەسۋدى ۇيرەنەدى. سوندىقتان ولار كوروناۆيرۋستىق ينفەكتسياعا ءتوزىمدى. بۇل، اسىرەسە، 5 جاسقا دەيىنگى بالالارعا قاتىستى: COVID-19 كوبىنەسە ولاردا سۋىق تۇرىندە نەمەسە مۇلدەم بەلگىلەرى جوق كەزدە پايدا بولادى.

– ەموري ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عالىمدارى كوروناۆيرۋستاردىڭ التى ءتۇرىنىڭ، ونىڭ ىشىندە 2003 جانە 2012 جىلدارى وڭتۇستىك-شىعىس ازيادا بولعان قاۋىپتى SARS جانە MERS ەپيدەميالارىن تۋدىرعان سيپاتتامالارىن زەرتتەدى. بەلگىلى بولعانداي، يممۋندىق جاۋاپ سيپاتتامالارى تۇرعىسىنان قازىرگى كوروناۆيرۋس ولارعا ۇقساس ەمەس، كوبىنەسە سۋىقتى تۋدىراتىن سورتتارعا ۇقسايدى. ادەتتە، بۇل ۆيرۋستار ءبىرىنشى كەزەكتە اۋرۋدى وڭاي الىپ جۇرەتىن 3 پەن 5 جاس ارالىعىنداعى بالالاردى جۇقتىرادى. كەيىنگى جاس كەزەڭدەرىندە قايتالانعان ينفەكتسيالار سياقتى ادامداردا يممۋندىق قورعانىس داميدى. وسىنىڭ ارقاسىندا ۆيرۋس ادامدار اراسىندا تارالۋىن جالعاستىرعانىمەن، قاۋىپتىلىگىن بىرتىندەپ جوعالتادى. وسىلايشا، كوروناۆيرۋس ەندەميالىق ينفەكتسياعا اينالۋى مۇمكىن، – دەيدى دوكتور بىزبەن اڭگىمەسىندە.

نەگىزگى مىندەت پاندەمياعا قارسى يممۋنولوگيالىق جاستىقشانى تەز قۇرۋ، ياعني يممۋنيتەتتى دامىتۋ ەكەنى انىق.

ستيحيالىق ينفەكتسيانىڭ قالىپتى جاعدايىندا بۇل بىرنەشە جىل نەمەسە ونجىلدىقتاردى الادى. ۆاكتسينالاردىڭ ارقاسىندا بۇل پروتسەستى ءبىر جىلعا دەيىن باسقارۋعا جانە جەدەلدەتۋگە، ءتىپتى 6 ايعا دەيىن قىسقارتۋعا بولادى.

الايدا، ءساتتى سىناقتار مەن كوروناۆيرۋستىق ۆاكتسينالاردىڭ تيىمدىلىگى تۋرالى جوعارى پىكىرلەر ولاردى ءوندىرۋ، تاراتۋ جانە باسقا دا لوگيستيكالىق قيىندىقتارمەن اۋىستىرىلدى.

– وسىعان قاراماستان بىرقاتار ەلدەر ءوز تۇرعىندارىنا ۆاكتسينا ەگۋدى قولعا الا باستادى،  ماسەلەن، 9 ميلليون حالقى بار يزرايلدە ازاماتتاردىڭ 25 پايىزى قاجەتتى ۆاكتسينالاردى ءبىر ايدىڭ ىشىندە عانا العان. ءۇش ميلليون بريتاندىق پەن 1 ​​ميلليون يتالياندىق ۆاكتسينانىڭ العاشقى دوزاسىمەن ەگىلىپ ۇلگەردى. ەگەر دە، ۆاكتسيناتسيانىڭ ءتيىمدى پروتسەسىن تەز ارادا قۇرۋعا بولاتىن بولسا، ناتيجە COVID-19 قىزىلشا ينفەكتسياسىنا ۇقسايتىن بولادى. بارلىعىنا، سونىڭ ىشىندە بالالارعا ۆاكتسينا ەگۋ مۇمكىن بولعاندا، ءبىز COVID-19-مەن سيرەك كەزدەسەمىز. تاعى ءبىر ىقتيمال ستسەناري - كوروناۆيرۋس كادىمگى ماۋسىمدىق سۋىققا اينالادى. بۇل كەيبىر ادامدارعا زيانسىز، بىراق باسقالارعا قاۋىپتى بولۋى مۇمكىن تۇماۋعا ۇقسايدى. كوروناۆيرۋستىڭ مۋتاتسياسىنا بايلانىستى جاعداي قيىنداۋى مۇمكىن. بريتاندىق مۋتانت 22 ەۋروپالىق ەلدەردە تابىلعان. ولار شەكتەۋ شارالارىن كۇشەيتە باستادى. باقىتىمىزعا وراي، بۇگىنگى كۇنگە دەيىن جاسالعان ۆاكتسينالار كوروناۆيرۋستىڭ مۋتاتسيالانعان تۇرلەرىنە قارسى بەلسەندى بولىپ قالا بەرەدى، –دەيدى الماز  شارمان.   

تاعى ءبىر ىقتيمال ستسەناري - كوروناۆيرۋس كادىمگى ماۋسىمدىق سۋىققا اينالادى. بۇل كەيبىر ادامدارعا زيانسىز، بىراق باسقالارعا قاۋىپتى بولۋى مۇمكىن تۇماۋعا ۇقسايدى. كوروناۆيرۋستىڭ مۋتاتسياسىنا بايلانىستى جاعداي قيىنداۋى مۇمكىن. بريتاندىق مۋتانت 22 ەۋروپالىق ەلدەردە تابىلعان. ولار شەكتەۋ شارالارىن كۇشەيتە باستادى. باقىتىمىزعا وراي، بۇگىنگى كۇنگە دەيىن جاسالعان ۆاكتسينالار كوروناۆيرۋستىڭ مۋتاتسيالانعان تۇرلەرىنە قارسى بەلسەندى بولىپ قالا بەرەدى.

– مەن پاندەميا تەزىرەك اياقتالىپ، كوروناۆيرۋس ەندەميالىق نەمەسە ماۋسىمدىق ينفەكتسياعا اينالادى نەمەسە ودان دا جاقسى جوعالادى دەپ ۇمىتتەنەمىن. بىراق بۇل ورىن العانشا مەن ءسىزدى وزىڭىزگە جانە اينالاڭىزداعى ادامدارعا قامقورلىق جاساۋعا شاقىرامىن: ماسكا كيۋگە، اراقاشىقتىق پەن قولدىڭ گيگيەناسىن ساقتاۋعا، ادامدار كوپ جينالاتىن ورىنداردان اۋلاق بولىڭىز، اسىرەسە جەلدەتىلمەيتىن بولمەلەردە، اسا ساق بولۋى كەرەك، –دەپ ءسوزىن اياقتادى الماز شارمان.