– ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ جارعىلىق ورگاندارىندا توراعالىق ەتۋ جاڭا جىلدان باستاپ بەلارۋس مەملەكەتى­­نەن قازاقستانعا وتەدى. ءبىز 2021 جىلى وداق تۋرالى شارتتى تولىققاندى جۇزە­گە اسىرۋدى، كەدەرگىلەردى جويۋدى، ءوزارا ءتيىم­دى كووپەراتسيالىق جانە حالىقارالىق ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋدى، كوميس­سيا­نىڭ كادرلىق قۇرامىن قالىپ­تاس­تىرۋ پروتسەدۋراسىن جەتىلدىرۋ، ونىڭ قىزمەتى مەن جاۋاپكەرشىلىگىن كۇشەيتۋدى نەگىزگى باسىمدىق رەتىندە جوسپارلاپ وتىرمىز، – دەگەن بولاتىن قاسىم-جومارت توقاەۆ بىلتىر جەلتوقسان ايىنداعى وتىرىس كەزىندە.

وداق اياسىندا وتكەن التى جىلدا بەس مەملەكەت اراسىنداعى الىس-بەرىس ارتتى. 2020 جىلدىڭ كورسەتكىشى بويىنشا، قازاقستان رەسەيگە 3،9 ملرد دوللاردىڭ تاۋارىن ەكسپورتتاعان. بۇل 2014 جىلدىڭ قاڭتار-قازان ايلارىمەن سالىستىرعاندا 26،4 پايىزعا از دەپ جازادى وتاندىق LS پورتالى. تاسىمالدانعان تاۋارلاردىڭ نەگىزگىلەرى – مەتالل رۋدالارى، تابيعي ۋران، تەمىر، تابيعي گاز جانە باسقالار. رەسەي ءوز كەزەگىندە قازاقستانعا 10،7 ملرد دوللاردىڭ تاۋارىن تاسىعان. 2014 جىلمەن سالىستىرعاندا تاسىمال كولەمى 6،8 پايىزعا ازايعان. رەسەيدەن بىزگە كەلگەن تاۋارلار ىشىندە تابيعي گاز، التىن، كولىك قۇرالدارى، شاناقتار، قۇندى مەتالل رۋدالارى بار.

كورشىلەس قىرعىز رەسپۋبليكاسى ەكونوميكالىق وداققا 2015 جىلدىڭ 12 تامىزىندا قوسىلدى. بىلتىر قازاقستان قىرعىزستانعا 452 ملن دوللاردىڭ تاۋارىن جەتكىزگەن (23،5 پايىزعا از). نەگىزىنەن ءبىزدىڭ ەلدەن كورشى ەلگە تەمەكى، ۇن، بيداي، تابيعي گاز، تاس كومىر، تابيعي ۋران اپارىلادى ەكەن. قىرعىزستاننان قازاقستانعا تاۋار يمپورتتاۋ التى جىل ىشىندە 33،7 پايىزعا دەيىن تومەندەپ كەتكەن. 2020 جىلدىڭ 10 ايىندا 203 ملن دوللارعا دەيىن جەتتى. كوبىنە ءبىزدىڭ ەل قىرعىزستاننان اينەك ونىمدەرى، نان جانە ءسۇت ونىمدەرىن ساتىپ الادى.

قازاقستاننان بەلارۋسياعا تاسى­مال­دا­ناتىن تاۋار قۇنى 2020 جىلدىڭ 10 ايىندا 6،3 پايىزعا كوبەيىپ (2014 جىلمەن سالىستىرعاندا)، 54،5 ملن دوللاردى قۇراعان. تىزىمدە مۇناي ونىمدەرى، مۇناي گازى، اليۋميني، تەمىر بۇيىمدارى، ماقتا، كومىر، قالدىقتار، مىس سىنىق­تا­رى جانە تىڭايتقىشتار بار. ءوز كەزەگىندە بەلارۋسيادان قازاق­ستان­عا قانت، ءسۇت ونىمدەرى، تراكتور، كولباسا، ءدارى، جيھاز، پلاستماسسا بۇيىمدارى مەن شينالار جەتكىزىلگەن. ونىڭ جالپى قۇنى 526،7 ملن دوللاردى قۇ­راي­دى. جەتكىزۋ 2014 جىلمەن سالىس­تىرعاندا 10،1 پايىزعا تومەن­دە­گەن.

قازاقستاننىڭ ارمەنيامەن ساۋدا-ساتتىق مولشەرىن الدىڭعى ءۇش مەملەكەتپەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى. دەسە دە ازداپ ەكسپورت جانە يمپورت مولشەرى بار. 2020 جىلدىڭ 10 ايىندا ارمەنيا قازاقستاننان 8،2 ملن دوللارعا تاۋار ساتىپ العان. ءبىر قىزىعى، بۇل سوما 6 جىل بۇرىنعى ۋاقىتپەن سالىستىرعاندا 25 ەسە كوپ ەكەن. نەگىزىنەن ارمياندار قازاقستاننان اۋىل شارۋاشىلىعى جا­­ن­ۋار­لارىن، قارا مەتالل بۇيىمدارىن، تەمىر بۇيىمدارى، مۇناي گازىن ساتىپ الادى. ارمەنيادان يمپورتتالاتىن تاۋار كولەمى 5،1 پايىزعا ازايىپ كەتكەن. بىل­تىر­عى كورسەتكىش – 5،8 ملن دوللار. كوبىنە ول جاقتان ءبىزدىڭ ەلگە سپيرتتىك ىشىمدىكتەر، اشەكەي بۇيىمدار، ءدارى-دارمەك پەن پلاستماسسا بۇيىمدارى كەلەدى.

بيىلدان باستاپ قولدانىسقا ەنەتىن ەرەجە بويىنشا، ەاەو اياسىندا تاۋار اينالىمى كەزىندە يمپورتتاۋشىلار ءبىر مەزگىلدە كەدەندىك دەكلاراتسيادا وزدە­رى­نىڭ تاۋارلارىنىڭ پرەفەرەن­­تسيال­دى ەمەس جانە جەڭىلدەتىلگەن شىعۋ تەگى تۋرالى مالىمەتتەردى كورسەتە الادى. سونىمەن قاتار 2021 جىلدىڭ 31 ناۋرىزىنان باس­تاپ ترانسپورتتىق قۇرالداردىڭ ەلەكتروندى پاسپورت جۇيەسى ەنگىزىلەدى. قا­زىر­دىڭ وزىندە رەسەي اتالعان جۇيەگە تو­لىق­تاي كوشكەن. ەندى ونى وزگە ەلدەر قولدانىسقا ەنگىزۋى كەرەك.

سونداي-اق ەاەو 2021 جىلدان باستاپ ءسۇت ونىمدەرىن تاڭبا­لاۋ­دى دا جوسپارلاپ وتىر. اتال­عان شارانى باس­تاۋ مەرزىمى ءونىم تۇرىنە بايلانىستى 1 ماۋسىمعا دەيىن تاڭبالاۋ شاراسى سىر مەن بالمۇزداققا قولدانىلسا، 1 قىر­كۇيەككە دەيىن ءسۇت، كەفير، يوگۋرت، سۇزبە ونىمدەرى، 1 جەلتوقسانعا دەيىن 40 تاۋ­لىك­كە دەيىن ساقتالاتىن ءسۇت ونىمدەرى تاڭبالانۋى كەرەك.

ەكونوميكالىق كورسەتكىشتەر بو­يىنشا قازاقستاننىڭ جاعدايى كەرەمەت دەپ باعالاۋعا كەلمەيدى. ازىرگە ءبىز­دىڭ ەل ينفلياتسيا بويىنشا ناشار كورسەتكىشكە يە (بىزدەن كەيىن تەك قىر­عىز­ستان ورنالاسقان). 2020 جىلدىڭ قاراشا ايىنىڭ قورىتىندىسى بو­يىن­شا قازاقستانداعى جىلدىق ينفلياتسيا 7،3 پايىز بولدى. بۇل كورسەتكىش قىرعىزستاندا – 8،2، بەلارۋسيادا – 6،6، رەسەيدە – 4،4، ارمەنيادا – 1،6 پا­يىز. سونداي-اق قازاقستان ازىق-ت ۇلىك تاۋارلارىنىڭ قىمباتتىعى جونىنەن دە العا شىعىپ كەتكەن.

ۇكىمەت باسشىسى اسقار مامين قا­زاق­ستان ەاەو اياسىندا ءوزى­نىڭ ۇلتتىق مۇددە­سىن لايىقتى قورعاي الىپ وتىر دەپ ەسەپ­تەيدى.

– ەلدەر ينتەگراتسيالىق پروتسەستەردەن ماكسيمالدى پايدا الۋعا تىرىسادى، كوبىنەسە ىشكى بيزنەس­تى قورعاۋ ماق­ساتىندا ءوز مىندەت­تەمەلەرىن بۇزا­دى. مۇن­داي جاعدايلار ءۇشىن ەاەو زاڭ­ناماسىندا بيزنەستە كەز­دە­سەتىن كەدەر­گى­لەردى جويۋعا باعىت­تال­­عان قاجەتتى قۇرالدار قا­راس­­­تى­رىلعان. ماسەلەن، 2016 جىل­­دان بەرى ەاەو اياسىندا 65 كۆاليفيكاتسيالىق كەدەرگىنىڭ 54-ءى جويىلدى. سونداي-اق قازاق­ستاندىق تاۋارلاردىڭ سە­رىك­تەس ەلدەر نارىعىنا بارۋى ءۇشىن ۇلتتىق دەڭ­گەيدە جانە ەاەو ورگاندارى اياسىندا جۇيەلى جۇ­مىس جۇرگىزىلىپ جاتىر،  دەگەن ەدى ا.مامين بىلتىر دەپۋتاتتىق ساۋالعا جاۋاپ بەرۋ كەزىندە.

سونىمەن قاتار بىلتىر 19 مامىردا وتكىزىلگەن ەاەو باسشىلارىنىڭ وتىرىسى كەزىن­دە پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ قازاقستان ءۇشىن بىرقاتار ءتيىمسىز باس­­تامانى اتاپ كورسەتىپ، بۇل قاتەلىكتەر 11 جەل­توق­سان كۇنگى وتىرىسقا دەيىن تۇزەتىلگەن ەدى. قازاقستاننىڭ ساۋدا جانە ينتەگراتسيا ءمينيسترى باقىت سۇلتانوۆتىڭ ايتۋىنشا، ءاۋ باستا ەاەو-نىڭ دامۋ ستراتەگياسىندا قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق مۇددەسىنە ساي كەلمەيتىن باستامالار كوپ بولعان.

– قازاقستاندىق تاراپ قازاقستان رەس­­پۋب­ليكاسىنىڭ مۇد­­دە­لەرىنە قاي­شى كەلەتىن نو­ر­­مالاردى ستراتەگيادان الىپ تاس­تاۋعا جانە وداق شەڭ­بە­رىن­دە قازاقستاننىڭ ەكو­نو­ميكالىق مۇددەلەرىن ىلگەرى­لە­تە­تىن باستامالاردىڭ ەنگىزىلۋىن قامتاماسىز ەتۋگە قول جەتكىزدى. قازاقستان سونداي-اق ستراتەگياعا مۇشە مەملەكەتتەردە مەم­لە­كەتتىك ساتىپ الۋلاردى تولىق تسيفر­لان­دىرۋ بويىنشا ءىس-شارالار كەشەنىن ازىرلەۋ باستامالارىن ەنگىزۋدى قامتاماسىز ەتتى. قازىر قازاقستاندا عانا مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ ەلەكتروندى فورماتتا جۇزەگە اسىرىلادى. ەاەو سەرىكتەس ەلدەرىندە وسى سالانى تولىققاندى تسيفر­لان­دىرۋدىڭ بولماۋى ءبىزدىڭ جەتكىزۋ­شى­لەرى­مىزدىڭ وسى مەملەكەتتەردىڭ مەملەكەتتىك ساتىپ الۋلارىنا قاتىسۋ پروتسەدۋراسىن قيىن­دا­تادى. سوندىقتان بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءبىز ءۇشىن تۇبەگەيلى ماڭىزدى، – دەگەن ەدى ب.سۇلتانوۆ.

بيىلدان باستاپ ەاەو-عا مۇشە ەل­دەر­دىڭ كەز كەلگەن ازاماتى ءوزى جۇمىس ىستە­گەن وداق ەلدەرىنىڭ ۇكىمەتىنەن زەي­نەتا­قى الۋعا قۇقىلى. وسىعان وراي مەم­­لەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا مۇشە مەم­لەكەتتەردىڭ ەڭبەك­شى­لەرىن زەينەت­­­­اقىمەن قامسىزداندىرۋ تۋرالى كەلىسىمدى راتيفيكاتسيالاۋ تۋرالى» زاڭعا بىلتىر جەلتوقسان ايىندا قول قويدى. زاڭ بو­يىنشا ەڭبەكشىنىڭ قۇقىعى ءوزى جۇمىس ىستەگەن ەلدىڭ ازاماتى­مەن تەڭەسەدى. ءار مەملەكەت ءوز اۋما­عىندا جۇمىس ىستەگەن شەتەلدىك ازاماتقا زەينەتاقى تولەۋى ءتيىس. ەگەر ءبىر ازامات وزگە ءتورت مەملەكەتتىڭ اۋماعىندا دا جۇمىس ىستەسە، وندا سول ءتورت مەملەكەتتەن دە جۇمىس ىستەگەن مەرزىمدەرىنە سايكەس زەينەتاقى الادى. الداعى ۋاقىتتا ەاەو مۇشە مەملەكەتتەردىڭ نەسيە دە­­رەك­­تەرىن دە بىرىكتىرۋدى جوسپارلاپ وتىر. بۇل وزگەرىستەردىڭ قازاقستاننىڭ ەكو­نوميكالىق مۇددەسىنە كەلتىرەر پايدا-زالالىن الداعى ۋاقىتتا تارازىلايمىز.