العاش بولىپ تىنىشتىقتى قازاق ونەرىنە وزىندىك سۇرلەۋىمەن كەل­گەن، اعا بۋىن وكىلى سانالاتىن كەسكىندەمەشى ءا.سىدىحانوۆ بۇزدى. ول بىردەن 1988 جىلى پوستمودەرنيستىك باعىتتاعى «كەس­كىن­دەمەلىك تاڭبا» اتتى دەربەس كورمەسىمەن ەكپىندەتە ءۇن قاتتى. ەركىن وي العان سۋرەتشىلەر سانا­سىندا الەمدىك اۆانگاردتىڭ تاجى­ريبەسىنەن باسقا دا ۇلتتىق وب­رازدى-پلاستيكالىق ستيليستيكا­نى جاڭاشا دايىنداۋ دەگەن ماسەلە دەگەن سۇراق ۋاقىت تالابىندا تۇر­دى. بىراق قوعامدا قازاق رۋحا­نياتىنا جاڭا ەستەتيكالىق ساپا­عا دەگەن الابوتەن سۇرانىسقا جاۋاپ بەرەتىن باتىل دا، بەلسەندى ءبىر تۇلعانىڭ شىعۋى، كەرەك تە، زاڭدى دا ەدى. ەگەمەن ەلىمىزدىڭ بەي­نەلەۋ ونەرىنە ۇيتقى بولىپ، تۋىن كوتەرگەن سۋرەتشىلەردىڭ ءبىرى، سول كەزدەگى ەڭ جاسى – قازاقباي اجى­بەك بولاتىن. بەينەلەۋ ونەرى دە ءار عاسىردا ءوز جاڭالىعىمەن تانىلادى. بۇل ءوزى قازاق كەسكىندەمەسىنىڭ قاتارىنا تاعى ءبىر قۋاتتى تولقىن كەلىپ قوسىلعان شاق بولدى.

ق.اجىبەك ستۋدەنت كەزىنەن ءوز بۋىنىندا كوشباسشى بولدى. 1986 جىلدان كورمەلەرگە قاتىسۋدى باس­تاپ، ونەر دەگەن ۇلى مارافوندا قالىپتاسۋ، جەتىلۋ كەزەڭىنەن ءوتتى. وزىنەن بۇرىنعىلاردىڭ شە­بەرلىكتەرىن ابدەن سارالاپ، تىڭنان جول ىزدەدى. تاۋەلسىزدىك كەزەڭى، نا­رىق­تىق ەكونوميكانىڭ باستالۋى، اعا بۋىننىڭ ويسوقتى بولىپ تۇرعان شاعى، جاس سۋرەتشى تالانتىنىڭ كەمەلىنە كەلىپ ايىرىقشا جار­قى­راي تۇسكەن كەزەڭىنە اينالدى. باسقا مودەرنيستىك باعىتتارعا بۇرىلماي، رەاليستىك داستۇرگە، رەاليزم ەستەتيكاسىنا جاڭالىق اكەلۋ قيىننىڭ قيىنى ەكەنىن جاقسى سەزىندى. ونىڭ تۋا بىتكەن بوياۋعا دەگەن تالعامدى تابيعي تالانتى وسى جەردە الىپ شىقتى. قازاق بولمىسىن تانىتسام دەگەن قۇلشىنىسى ومىرلىك مۇراتىنا اينالدى.

تالانتىنىڭ ەرەكشە قىرى – كەس­كىندەمە دەگەن ۇلى ونەردىڭ كۇردەلى ەكەندىگىن ۇقتىرا، ودان سايىن تاڭداندىرا، ودان سايىن تامساندىرا تۇسەتىن، بوياۋدى تەرەڭ سەزىنەتىن ەرەكشە قاسيەتى – ول تۋا بىتكەن كولوريست ەدى. وسى قىرى جاڭاشىلدىق ىزدەگەن وت كوڭىلدىڭ تەگەۋرىنىن تانىتىپ، سونى سەرپىن، وزىق سيپات بەر­دى. رەاليزمگە بوياۋ قۇدىرەتى ار­قىلى تەبىرەنتەتىن پارمەندى قۋات بەردى. بۇنداي دارەجەگە شەبەردىڭ شە­بەرى عانا جەتە الادى. ءاربىر كور­مەگە، نە كونكۋرسقا قاتىسقاندا ق.اجى­بەك قانداي جۇمىس قويار ەكەن دەپ ءبىرى اسىعا كۇتسە، ءبىرى شى­عار­ماشىلىق مىسىنان ىشتەي قى­سى­لىپ تۇراتىنداي دارەجەگە كوتەرىلدى.

سۋرەتشى سونى پوەتيكا جاساۋ كەرەكتىگىن جاقسى ۇعىپ، سونى ەستە­تيكالىق ارسەنالدا، ۇلتتىق كولوريت ءۇشىن ەرەكشە سازدىلىقپەن، ونەردى اۋەن ارناسىندا وربىتە ءبىلدى.

مىسالعا «تاڭەرتەڭ» (ك،م.ب. 130ح220)، «داۋىل» (ك،م.ب. 60ح80.1998ج)، «الامان باي­گە» (ك،م.ب. 110ح150)، ت.ب جۇمىس­تا­رىن­دا كورىنىستەردى اياقتاماستان، بىر­دەن مۋزىكالىق اۋەنمەن سي­پات­تاي سالاتىن شەبەرلىگىن ايت­­ساڭشى. بوياۋدىڭ گامماسى، تون­­دارىنىڭ عاجاپ سيقىرلى ۇ­ت­­قىر­­لىعى، مەديتاتسيالىق بوياۋلارمەن بەينەلەۋ ءتاسىلى دە تەرەڭ قالىپتاستى. العاش قازاق كەسكىندەمەسىندە كارتينانىڭ مۋ­زى­كالىعىن كوتەرگەن اتاقتى سۋ­رەتشى، دارحان دارىن يەسى سابىر مامبەەۆ ەدى. ۇمىت قالعان ءۇردىستى قايتا كەمەلدەندىرگەن ەكىنشى ادام، جاڭا زامان ونەرىنىڭ كوشباسشىسى ق.اجىبەك بولدى.

ق.اجىبەكتىڭ شىعارماشىلىق جاڭالىعى بۇكىل قازاق كەسكىندەمەسىن جاڭا تاريحي بەلەسكە كوتەردى. ول كەز كەلگەن تاقىرىپتى تيپولوگيالىق تۇرعىدان قاراستىرادى.

«ناۋرىزدا جاۋعان

قاردى كور،

قاردى كور دە، ەتىم كور.

قارعا تامعان قاندى كور،

قاندى كور دە، بەتىم كور»، –

دەپ جىرلاناتىن ۇلى ەپوستاعى ناقتى ءبىر قىزدىڭ پورترەتى ەمەس، بۇل جالپىلاما سيپات. بۇل تەڭەۋدى كەز كەلگەن قىزعا ايتۋعا بولاتىنى سياقتى، ق.اجىبەك ءۇشىن دە «دالا»، «ەتنوبولمىس»، «تاريح» ، «قازاق بولمىسى» فون، دەكوراتسيا ەمەس، ۇلكەن اۋەن. تۋرا قازاق فولكلورى سياقتى ناقتى پورترەت جاساماي، جالپىلاما بەينە مانەرلەپ كورسەتۋگە ەرەكشە ءمان بەرىپ سالىنادى. بىردەن وعان سيقىرلى بوياۋمەن مۋزىكالىق تون قوسىپ، دەكوراتيۆتى-ىرعاققا باعىندىرادى. ق.اجىبەك بۇل جەردە كومپوزيتور، بوياۋمەن كۇي تۋدىرۋشى، بۇل دەگەن – مۋزىكالىق ەتنوفولكلوريزم. مۋزىكا مەن بوياۋ ۇندەستىگى كەرەمەتتەي ەموتسيا بەرەدى. مەديتاتسيالىق بوياۋلار اسەرىن ەرەكشە مەڭگەرگەندىگى سونشا قاراعان ادامدى ءۇيىرىپ الادى. ەكپىن العان ق.اجىبەك مونۋمەنتال كەسكىندەمەگە دە قۇلاش ۇرىپ ۇلتتىق دۇنيەتانىم ەستەتيكاسىنىڭ ساپاسىن جاڭا قىرىمەن بايىتتى.

ق.اجىبەكتىڭ مونۋمەنتالدى كەس­كىندەمەدەگى جاڭالىعى حالىق­تىڭ ەستەتيكالىق تۇسىنىگىمەن كوركەمسۋرەت يدەالىنىڭ سايكەس­تىگىن جاڭاشا شەشۋى بولدى.

كەڭەس زامانىنداعى مونۋمەن­تالدى ونەر پلاستيكالىق-وب­رازدىق تانىممەن، گيپەربولي­زا­تسيا تاسىلدەرىنىڭ تيپتىك ىرعاق­تارى­مەن ەرەكشەلەندى جانە ونىڭ يدەو­لوگيالىق سيپاتى بولدى. كوم­پوزيتسيا قۇرۋ شەبەرلىگىمەن قوسا، قازاق حالقىنىڭ ارعى-بەرگى تاريحىن تەرەڭ بىلەتىن سۋرەتشى تاريحي شىندىقپەن كوركەم شىندىقتىڭ ارا قاتىناسىن شەشۋدە كولوريتتى العا قويدى. كەڭەس زامانىندا اسا نازار سالىنباعان ءتۇس ماسەلەسى، ق.اجىبەكتىڭ شىعارمالارى ارقىلى قازاق مونۋمەنتال كەسكىندەمەسىندە جاڭا بيىككە كوتەرىلدى.

اسا كولەمدى «قۇرىلتاي» تريپتيحى، «اباي» (200ح300. كەنەپ، اكريل)، «قازاق حاندىعى» (كەنەپ، اكريل. 160ح320)، «قايتاورلەۋ» (كەنەپ اكريل.160ح340)، «انت بەرۋ (كەنەپ اكريل.160ح320)، ءابۋ ناسىر ءال-فارابي (180ح290.كەنەپ، اكريل) سياقتى جۇمىستارىنداعى ۇلتتىق كوركەمدىك تانىمدى اسا باي تۇستەرمەن سومدادى. قازاق تاريحىنىڭ رۋحىن، قاتپار-قاتپار قاباتىن تاريحي شىندىققا ساي­كەس توپتاستىرا، كوركەمونەردە مەيلىنشە تەرەڭ جەتكىزە الدى.

 مونۋمەنتالدى كەسكىندەمەدە ەرەكشە كولوريتتىك تاسىلدەردى مو­لىنان ۇشىراتامىز. تاعى دا كولوريت. ۇمىت قالعان، تابيعي تالعامعا باعىناتىن وسى ءتۇس تالعا­مىمەن ۇشتاسقان ق.اجىبەكتىڭ مو­نۋمەنتال كەسكىندەمەسى بارشا تاقىرىپتىق، مازمۇندىق تۇرلىك ىزدەنىستەردى تولىق قامتي الدى. كەسكىندەمەشى قاي كەزەڭدى بەينەلەسە دە سول كەزەڭنىڭ بولمىسىن، رۋحىن ەتنوگرافيالىق دەتالدار ارقىلى سەزىندىرەدى. ق.اجىبەك شىعارمالارىنىڭ نەگىزگى پافوسى قازاق تاريحىنا دەگەن شەكسىز ماحابباتىندا، بوياۋ ۇندەستىگىندەگى شەكسىز وپتيميزمىندە، جارقىندىعىندا. مونۋمەنتال كەسكىندەمەدە ول ءوزىن اسا ۇلكەن سيمفونيالىق كەسكىندەمە تۋدىرۋشى رەتىندە، كوركەمدىك تۇڭ­عيىق ارقىلى قازاق مونۋمەنتال كەسكىندەمەسىنىڭ قادىر قاسيەتىن كورسەتتى.

ق.اجىبەكتىڭ تاعى ءبىر ەرەكشە قىرى تىنىمسىز ىزدەنگىشتىگى. تا­­قىرىپتىق، مازمۇندىق، تاسىل­دىك بارلاۋعا ىزدەنىستە وق بويى ال­دا جۇرۋدەن باسقا ستيلدىك ءتۇر­لى ىزدەنىستەرگە كوپ بارادى. كەڭ تى­نىستى سيمفونيالىق داۋىس­تى جۇمىستاردان باسقا، قيال شا­رىق­تاتار وتە ءساندى بوياۋلاردىڭ ۇي­لە­سىمىمەن جاساعان ەسترادالىق ۇن­دەستىگى باسىم كارتينالار سەرياسى دا جەتىپ ارتىلادى.

تاقىرىپتىق شىعارمالارى ەنتسيكلوپەديا دەۋگە تۇرارلىق، باي ەتنودەتالدى كورىنىستەر، في­لوسوفيالىق ويدىڭ اۋقىمدىلى­عى، كوركەمدىك تالداۋدىڭ تە­رەڭ­دىگى، الەمدىك كوركەمونەر قازى­ناسى تورىنەن ورىن الاتىن، تەك سۋرەتشىنىڭ ەلدەن ەرەك تالانتىن كورسەتىپ قانا قويماي، قازاق ۇلتتىق كوركەمونەرىنىڭ دامۋ بيىگى مەن كاسىبي دەڭگەيىن كورسەتە الاتىن مەرەيلى بيىگىمىز بولىپ تابىلادى.

ۋاقىتتىڭ ءدۇبىرىن سارالاپ، ارعى-بەرگى كوركەمونەر الەمىن سۇرىپتاپ، كەلەشەكتى باتىل بارلاي جۇمىس ىستەيتىن ەكسپەريمەنتشىلدىگى دە سان سالالى. قاي تاقىرىپقا قالام تارتسا دا وزىندىك دارا قولتاڭ­باسىن كورسەتىپ كەلەدى.

ۋاقىتىندا اعا بۋىنعا دا، ورتا بۋىنعا دا بىردەي ىقپال ەتكەن، قازاق كوركەمونەرىنە شىعارماشىلىق دۇبىرىمەن ۇيتقى بولىپ، تىڭنان جول سالعان ق.اجىبەك زاماناۋي قازاق ونەرىنىڭ الاپاسىن اسىرىپ، ءدۇيىم الەمگە تانىتقان شىعارماشىلىق فەنومەن. وسىنىڭ ءبارى تابيعي تالانتىمەن قوسا پايىمدى پاراساتىندا. ونىڭ شىعارماشىلىعى سۋرەتشىنىڭ جەتكەن بيىگى عانا ەمەس، قازاق ۇلتتىق بەينەلەۋ ونەرىنىڭ جاڭا ەستەتيكالىق ساپاسى، تاري­حي بەلەسى. تاۋەلسىز قازاقستان كەزە­ڭىندەگى ونەر تاريحىنىڭ جەتىس­تىگىن بەلگىلەگەن ق.اجىبەكتىڭ شىعار­مالارى اقوردادان باستاپ الەمدىك مۇراجايلار تورىنەن ورىن العان.

قازاق كوركەمونەرى بۇگىندە تەك ۇلتتىق قانا ەمەس، دۇنيەجۇزىلىك ما­دەنيەتتىڭ اجىراماس بولىگى. ءبىز تا­لانتتى ق.اجىبەك سياقتى سۋرەت­شىلەردىڭ ارقاسىندا الەمدىك ءداس­تۇردىڭ ىڭعايىنا جىعىلىپ جو­يى­ل­ىپ-جۇتىلىپ كەتكەن جوقپىز. قاي­تا ۇلتتىق كوركەمونەردى الەم­دىك دا­رەجەگە كوتەرىپ جاڭا كەلەلى مىن­دەتتەردى بەلگىلەي الدىق.

جاناربەك بەرىستەن،

سىنشى، مادەنيەتتانۋشى، فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى