ازاماتتاردىڭ ەڭبەك قۇقىعى (ونى قورعاۋ ماسەلەسى ەرەكشە باقىلاۋدا تۇر)

قازاقستان – 25-ورىندا

بۇل جونىندە ەڭبەك جانە حا­لىق­تى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى ءبىرجان نۇرىمبەتوۆ، قاراعاندى وبلىسىنىڭ اكىمى جەڭىس قاسىم­بەك، اتىراۋ وبلىسىنىڭ اكىمى ما­حامبەت دوسمۇحامبەتوۆ، قوس­تاناي وبلىسىنىڭ اكىمى ارحيمەد مۇ­حامبەتوۆ بايانداما جاسادى.

ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋ­مەت­تىك قورعاۋ ءمينيسترى ءبىرجان نۇرىمبەتوۆتىڭ ايتۋىنشا، ەكونو­مي­كاداعى جانە ەڭبەك نارىعىن­داعى قازىرگى جاعدايدى ەسكەرە وتىرىپ، ادامنىڭ ەڭبەك قۇقىق­تارىن قورعاۋ ۇكىمەتتىڭ ەرەكشە باقى­لاۋىنا الىن­عان. بۇگىندە رەس­مي ستاتيستيكاعا ساي­كەس ەلىمىز­دە 324 مىڭ جۇمىس ىستەپ تۇر­­عان كاسىپورىندا 6 ملن 650 مىڭ­نان اسا جۇمىسكەر ەڭبەك ەتۋدە. ولاردىڭ جالا­قىسى، بىلتىر­مەن سالىستىرعاندا ورتاشا ەسەپپەن 6،5% ءوسىپ وتىر. دۇنيەجۇزىلىك ەكو­نوميكالىق فورۋمنىڭ جاھاندىق باسە­كەگە قابىلەتتىلىك يندەكسىنىڭ 2019 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ەڭبەك نارىعى تيىمدىلىگى رەيتينگىسىندە قازاقستان 30-ورىننان 25-ورىنعا كوتەرىلگەن.

سونداي-اق ەحاقم باسشىسى ەڭبەك قاتىناستارىنا قاتىستى ماسەلەلەر وڭ شەشىمىن تاۋىپ جاتقانىن اتاپ ءوتتى. بۇگىنگى تاڭدا ەڭبەكاقى بويىنشا جالپى بەرەشەك 724 ملن تەڭگەنى قۇراپ وتىر، ول جىل باسىنان 49%-عا نە­مەسە 696 ملن تەڭگەگە ازايدى. وڭىرلەر بولىنىسىندە ەڭ ۇلكەن بەرە­شەك ماڭعىستاۋ (108 ملن تەڭگە)، شىعىس قازاقستان (107 ملن تەڭگە) جانە الماتى وبلىستارىنا (83 ملن تەڭگە) تيەسىلى. «بيىل ەڭبەك ينسپەكتورلارى 4،2 ملرد تەڭگە كولەمىندەگى انىقتالعان جالا­قى قارىزدارىن وتەي ءبىلدى، قابىل­دان­عان شارالاردىڭ ناتيجەسىندە 30 مىڭنان اسا جۇمىسكەردىڭ قۇقىعى قورعالدى»، دەدى ب.نۇرىمبەتوۆ.

سونداي-اق ول وسى جىلى جۇمىس بەرۋ­شىگە بەرىلەتىن مەملەكەتتىك ەڭبەك ينسپەك­تورى ۇيعارى­مىنىڭ مارتەبەسى سوت ورىنداۋ­شى­سىنىڭ بۇيرىعىنا تەڭەستى­رىل­گەنىن ايتتى. بۇل جالاقى بويىنشا بەرە­­شەكتى ۋاقتىلى وتەۋدى كۇشەي­تۋ ماقساتىندا جاسالدى. مينيس­تر­لىكتە بۇل شارا شوتتار مەن م ۇلىككە قوسىمشا تىيىم سالۋعا، جالاقى تولەۋ جونىندەگى مىن­دەت­تەمەلەردى بۇزاتىن جۇمىس بەرۋشى­لەرگە قا­تىستى ەلدەن شىعۋعا شەكتەۋ­لەر ەنگىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. بۇعان قوسا مينيسترلىك اكىمدىكتەرمەن بىرگە ەڭ­بەك تاۋەكەلى كارتاسى اياسىندا جۇمىس­شى­لاردىڭ بوساتىلۋ قاۋپى بويىنشا اپتا سايىن مونيتورينگ جۇرگىزۋدە.

ماسەلەنى تۇيىندەگەن ۇكىمەت باسشىسى اسقار مامين اتاپ وت­كەن­­دەي، ەڭبەك قاتى­ناستارىن رەت­تەۋ­دىڭ قولدانىستاعى جۇيە­سى جۇ­مىس بەرۋشىلەر مەن قىز­مەت­كەر­لەر اراسىنداعى مۇددەلەر تەڭ­گەرىمىن قام­تاماسىز ەتۋگە مۇم­كىندىك بەرە­دى. بارلىق دەڭگەيدە ۇشجاقتى كو­ميس­سيالار جۇمىس ىستەيدى، 22 سالا­لىق جانە 200-دەن اسا وڭىرلىك كەلىسىم جاسالدى.

بيىل ەڭبەك داۋلارىنىڭ الدىن الۋ جانە ولاردى شەشۋ جونىندەگى كەشەندى جوسپاردى ىسكە اسىرۋ ەڭبەك سالاسىنداعى الەۋ­مەتتىك تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋگە جول اشتى. قابىلدانعان شا­را­لار­دىڭ ناتيجەسىندە كاسىپ­ورىندارداعى داۋلاردىڭ سانى اتىراۋ، ماڭعىستاۋ، اق­توبە جانە قاراعاندى وبلىستارىنداعى مۇ­ناي-گاز جانە مۇناي سەرۆيسى سەكتورلارىندا 2 ەسەگە قىسقاردى.

وسى جىلدىڭ باسىنان بەرى 4،2 ملرد تەڭگەگە جالاقى بويىن­شا بەرەشەك وتەلدى، 31 مىڭ جۇمىسكەردىڭ قۇقىعى قورعالدى. قول قويىلعان مەموراندۋمدار اياسىندا 2،3 ملن-نان اسا جۇمىس ورنى ساقتالدى. پان­­دەميادان تۋىنداعان الەمدىك ەكو­نو­ميكالىق داعدارىسقا قارا­ماستان، جۇمىس­سىزدىقتى 5% دەڭ­گەي­ىندە ساقتاۋعا مۇم­كىندىك تۋدى.

وندىرىستىك جاراقاتتانۋ دەڭ­گەيىن تومەن­دەتۋ جانە ەڭبەك جاعدايلارىن جاقسار­تۋ ماقسات­ىندا وندىرىستىك جاراقات­تانۋدى جانە زياندى ەڭبەك جاعدايلارى بار جۇمىس ورىندارىن ازايتۋ جونىندەگى 2023 جىلعا دەيىنگى جول كارتاسى ىسكە اسىرىلىپ جاتىر. كارانتين كەزىندە 475 ملرد تەڭگە سوماسىنا 4،6 ملن ادام ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرىندە تابىسىنان ايىرىلۋى بويىنشا الەۋمەتتىك تولەمدەر الدى.

اكىمدىكتەر، كاسىپوداقتار مەن وڭىر­لەر كاسىپورىندارى اراسىندا ءوزارا ىنتى­ماقتاستىق تۋرالى 131 مىڭنان اسا مەموراندۋم جاسالدى. جۇمىس بەرۋشىلەر العان مىندەتتەمەلەرىن ورىنداسا، 2 ملن 300 مىڭ قىزمەتكەر ءۇشىن جۇمىس ورىندارى ساقتالادى.

ۇكىمەت باسشىسى ءوز سوزىندە داعدارىسقا قارسى جۇمىسپەن قامتۋدىڭ جول كارتاسى ىسكە اسىرىلىپ جاتقانىنا توقتالىپ ءوتتى. بيىل «جۇمىسپەن قامتۋدىڭ جول كارتاسى»، «ەڭبەك» جانە باسقا دا مەم­لە­كەتتىك باعدارلامالاردى قوسا العاندا، جۇمىسپەن قامتۋ جونىندەگى ءىس-شارالار­مەن 1 ملن 390 مىڭ ادام قامتىلدى، ونىڭ ىشىندە 730 مىڭى تۇراقتى جۇ­مىس ورنىمەن قامتاماسىز ەتىلدى. «ەڭبەك قاتى­ناستارىنىڭ بارلىق تارابىنىڭ باستى مىندەتى – ەڭ­بەك زاڭناماسىن ساقتاۋ. بۇل ماسە­لەلەردى ەرەكشە باقىلاۋدا ۇستاعان ءجون» دەدى ا.مامين اتالعان ماسەلەنى تۇيىندەي كەلە.

پرەمەر-مينيستر ەڭبەك مينيستر­لىگىنە اكىمدىكتەرمەن جانە مەم­لەكەتتىك ورگاندارمەن بىر­لەسىپ، اقپاراتتىق جۇيە­لەردىڭ دەرەكتەرى نەگىزىندە پرواك­تيۆتى رەجىمدە جالاقى بويىن­شا بەرەشەكتى انىقتاۋ الگوريت­مىن ازىرلەۋدى تاپسىردى. ۇكىمەت باسشىسى ەڭبەك شارتتارىن ەلەك­تروندى فورماتقا تولىق كوشىرۋ قاجەت ەكەنىن اتاپ ءوتتى. بۇل ازا­مات­تاردىڭ ەڭبەك قۇقىقتارىنىڭ ساقتالۋىن جەدەل ءارى وبەكتيۆتى باقى­لاۋدى قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

ەڭبەك جاعدايلارى زياندى جۇ­­مىس ورىندارىن كەزەڭ-كە­زەڭى­مەن قىس­قارتۋ ءۇشىن 2021 جىلدىڭ ءبىرىن­شى جارتى­جىل­­دى­عىنىڭ سوڭىنا دەيىن ەڭبەك مي­نيستر­­لىگىنە الەۋمەتتىك ارىپتەس­تەرمەن بىرلەسىپ، 2030 جىلعا دەيىنگى ەڭبەك قاۋىپسىزدىگى جانە ەڭبەكتى قورعاۋ جونىندەگى تۇجى­رىمدامانى ازىرلەۋگە تاپسىرما بەرىلدى. اكىمدىكتەرگە مۇد­دەلى مەملەكەتتىك ورگاندارمەن بىر­لەسىپ، قول قويىلعان مەموراندۋمدار اياسىندا جۇمىس ورىندارىن ساقتاۋ بويىنشا جۇمىس بەرۋ­شىلەردىڭ مىندەتتەمەلەردى ورىنداۋىن قامتاماسىز ەتۋ، قىزمەت­كەر­لەردىڭ جاپپاي جۇمىستان بوسا­تىلۋىنا جول بەرمەۋ جانە جۇ­مىسپەن قامتۋعا جاردەمدەسۋ شا­رالارىن قابىلداۋ تاپسىرىلدى.

بالىق شارۋاشىلىعى داميدى

ۇكىمەت وتىرىسىندا بالىق شارۋا­شى­لىعى سالاسىن دامىتۋ ماسەلەلەرى قارالدى. قازاق­ستانداعى وسى سالانىڭ جاي-كۇيى مەن دامۋ پەرسپەكتيۆالارى تۋرالى ەكو­لوگيا، گەولوگيا جانە تا­بيعي رەسۋرستار ءمينيسترى ماعزۇم مىر­زاعاليەۆ، ماڭ­عىستاۋ وبلىسىنىڭ اكىمى سە­رىكباي ترۇ­موۆ، سولتۇستىك قازاق­ستان وبلىسىنىڭ اكىمى قۇمار اقسا­قالوۆ، «Grand Fish» جشس باسشى­سى سەرگەي مەدۆەدەۆ، «قارا­عاندى-وسەتر» جشس ديرەك­تورى دميتري ابيلدين باياندادى.

بالىق شارۋاشىلىعىن دامىتۋ ءۇشىن وڭتاي­لى جاعداي جاساۋعا، بالىق ءوسىرۋ شارۋا­شى­لىقتارىن سالۋ كەزىندەگى شىعىنداردى قىس­قارتۋعا باعىتتالعان زاڭنامالىق تۇزە­­تۋلەر پارلامەنتتىڭ قاراۋىندا جاتىر، ولار سالانىڭ ودان ءارى دامۋىنا سەرپىن بەرەدى.

بالىق شارۋاشىلىعى سالاسىن دامى­تۋدىڭ 2030 جىلعا دەيىنگى ازىرلەنگەن باعدارلاماسى اياسىندا بالىق ونىمدەرىنىڭ ءوندىرىسىن شامامەن 30 ەسەگە – 9 مىڭنان 270 مىڭ تونناعا دەيىن ۇلعايتۋ جوسپارلانىپ وتىر، 500-دەن اسا جاڭا شارۋاشىلىق پەن 50 مىڭ جۇمىس ورنى قۇرىلادى.

بايانداماشىلار كەلتىرگەن دەرەكتەرگە سايكەس ۇكىمەت باسشىسى اسقار مامين اتاپ وتكەن­دەي، قابىلدانعان شارالار ناتي­جەسىندە بالىق ونىمدەرىنىڭ ەكسپورتى جىلىنا 30 مىڭ توننادان 136 مىڭ تونناعا دەيىن ارتادى، يمپورت جىلىنا 45 مىڭ توننادان 25 مىڭ تونناعا دەيىن تومەندەيدى. سونىمەن قاتار بالىقتى ىشكى تۇتىنۋ ەكى ەسە – 2020 جىلعى 67 مىڭ توننادان 2030 جىلى 134 مىڭ تونناعا دەيىن ۇلعايتىلادى. «ىشكى نارىقتى وتاندىق ازىق-ت ۇلىكپەن تولىقتىرۋ – ۇكىمەتتىڭ باستى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى جانە ەلىمىزدىڭ ازىق-ت ۇلىك قاۋىپسىزدىگىنىڭ نەگىزى. بۇل تۇرعىدا بالىق شارۋاشىلىعى – پەرسپەكتيۆالى باعىتتاردىڭ ءبىرى. مامانداردىڭ پىكىرىنشە، ەلى­مىز بالىق شارۋاشىلىعىن دامىتۋ بويىنشا ەلەۋلى الەۋەتكە يە»، دەدى ا.مامين.

ۇكىمەت باسشىسى ءتيىستى مەم­لەكەتتىك ورگاندارعا سالانى ودان ءارى دامىتۋعا قاتىستى تاپسىرمالار بەرە كەلە، بالىق شارۋاشىلىعى سالاسىن دامىتۋدىڭ 2030 جىلعا دەيىنگى باعدارلاماسىنىڭ ءىس-شارالارىن ۋاقتىلى جۇزەگە اسىرۋ قاجەت ەكەنىن ايتتى.