كيبەرقاۋىپتەردەن كىم قورعايدى؟ نەمەسە بولاشاقتا كەرەك بەس ماماندىق

1. ديپفەيكتەردى انىقتايتىن مامان

ديپفەيك (Deepfake) دەگەنىمىز – جاساندى ينتەللەكتىنىڭ كومەگى­مەن جاسالاتىن داۋىس، ءتۇر، قيمىل-قوزعالىس. مۇنى نيەتى ءتۇزۋ ەمەس ادامدار ءوز ماقساتتارىنا ءتيىمدى پايدالانۋعا تىرىسادى.

ماسەلەن، سوتتا بانك توناعان ۇرى­­نىڭ ءىسى قارالىپ جاتىر دەلىك. سوتتالۋشىنىڭ ادۆوكا­تى ونىڭ كىنالى ەمەستىگىن ايتىپ، دالەل رەتىن­دە بەينەجازبا­نى ۇسى­نا­دى. بەينەجازبا جاسان­دى ينتەل­لەكتىنىڭ كومەگىمەن جاسال­عان. ياعني كامەراعا ءتۇسىپ قال­عان شىن قىلمىسكەردىڭ ءتۇرىن وزگەر­تىپ، ورنىنا باسقا ادامنىڭ بەت ال­پەتى قويىلعان. وسىلايشا، سوتتالۋ­شى ءوزىن اقتاپ شىعىپ، جازا­دان قۇتىلىپ، ال بۇل ىسكە مۇل­دەم قا­تىسى جوق، بىراق بەينەجاز­بادا كور­سەتىلگەن باسقا ادام تەمىر تور­­عا قامالۋى مۇمكىن. سون­دىق­تان مۇنداي جاعدايدا سوتتار ديپ­فەيك­­­­تەردى انىقتايتىن مامان­نىڭ كو­مە­­گىنە جۇگىنۋگە ءماج­بۇر بولادى. ءسوي­­تىپ، بەينەنىڭ تۇپنۇسقا نەمەسە ديپ­فەيك ەكەنىن انىقتايدى.

بۇل ءبىر عانا مىسال. ءدال وسىنداي جولمەن ءتۇرلى زاڭسىز ارەكەت­تەرگە باراتىندار الداعى ۋاقىتتا كوبەيۋى مۇمكىن. سوندىقتان ءىرى ۇيىمدار، مەدياكومپانيالار، سوتتار جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ كومەگىمەن ادام ءتۇرىنىڭ، داۋىسى مەن قيمىل-قوزعالىسىنىڭ قانشالىقتى شىنايى ەكەنىن انىقتاپ بەرەتىن ساراپشىلاردى قىزمەتكە تارتاتىن بولادى. ويتكەنى تەحنولوگيا جەدەل دامىپ جاتىر. ال مەديافەيك­تەردى انىقتاۋ ءتىپتى قيىنداپ بارادى. مۇنداي ماماندار جۇمىس بارىسىندا فاكت-چەكينگ، كونتەكستىك تالداۋ جانە ۆيزۋالدى تەرگەۋ قۇرال­دارىن پايدالانۋى دا مۇم­كىن. ماسەلەن، بەينەجازباداعى ادام كولەڭكەسىنىڭ قيمىل-قوزعا­لىس­­قا قانشالىقتى سايكەس كەلە­تىنىن ناقتى انىقتاپ بەرۋى شارت.

2. وزدىگىنەن جۇرەتىن كولىكتىڭ قاۋىپسىزدىگىن قاداعالايتىن مامان

ءيا، مۇنداي دا ماماندىق پايدا بولماق. مىسال كەلتىرەيىك. وزدىگىنەن جۇرەتىن اۆتوموبيل قاپتاعان كولىكتەرمەن قاتار ءجۇرىپ كەلە جاتىپ، جولدىڭ ورتاسىنا توقتاپ قالدى دەلىك. دەمەك، حاكەرلەر قاشىقتان وتىرىپ-اق كولىكتىڭ قوزعالتقىشىن ءسوندىرىپ تاستادى. مىنە، مۇنداي كەلەڭسىزدىك ورىن الماس ءۇشىن اۆتووندىرۋشىلەر وزدىگىنەن جۇرەتىن تەحنيكالاردىڭ قاۋىپسىزدىگىمەن اينالىساتىن مامانداردى جۇمىسقا قابىلداۋى كەرەك. ال ولار ءاۆتوموبيلدى كيبەر­قاۋىپتەردەن قورعاۋى كەرەك. ول ءۇشىن تەحنيكا تۋرالى اقپاراتتى قاشىقتان الۋعا مۇمكىندىك بەرە­تىن ليدارلار پايدالانىلادى. سونداي-اق مۇنداي ماماندار جولعا شىققان كولىكتەردىڭ باع­دار­لامالارىن ناقتى ۋاقىت رەجى­مىندە باقىلاپ وتىرۋى كەرەك.

3. يمپلانتتالعان قۇرىلعىلاردى قورعايتىن مامان

ءبىر ناۋقاسقا مي يمپلانتىن ورناتۋ كەرەك. ال ونىڭ قاۋىپ­سىزدىگىنە قاتىستى ماسەلەلەر­دىڭ ءبارىن كيبەرساراپشى قاداعا­لايدى. بولاشاقتا حاكەرلەر يمپلان­تاتسيالانعان قۇرىلعىلاردى، ماسەلەن، جادتى جاقسارتاتىن مي ءچيپىن جازۋ قۇرىلعىسى رەتىندە نەمەسە قۇپيا كەلىسسوزدەردى تىڭداۋ ءۇشىن قولدانۋى مۇمكىن. سونداي-اق ولار قۇرىلعىنىڭ اككۋمۋلياتورىن وتىرعىزىپ تاس­تاۋى دا ىقتيمال. وعان بازالىق ستانسادان سيگنالدار جىبەرىلىپ، مۇنىڭ سوڭى ءتۇرلى زارداپتارعا اكەلۋى مۇمكىن. ال دارىگەرلەردە كيبەرقاۋىپسىزدىك تاۋەكەلدەرىن باعا­لايتىن ءتيىستى تاجىريبە جوق. بۇل رەتتە، يمپلانتتالعان قۇرىل­عىلاردى قورعايتىن ادامنىڭ مەديتسينالىق ءبىلىمى بولۋى كەرەك. جاڭا كيبەرقاۋىپتەر مەن زياندى باعدارلامالار تۋرالى اقپاراتتاردان حاباردار بولىپ وتىرسا، ءتىپتى جاقسى.

4. قۋلىققا قارسى سۋديا

بۇگىندە ميللياردتاعان قول­دانۋ­شى ءتۇرلى ونلاين-ويىن­داردىڭ قىزىعىنا باتىپ ءجۇر. بىراق مۇنداي ويىنداردىڭ بارلى­عى دەرلىك ءادىل وتەدى دەپ ايتا ال­مايمىز. كەيبىر ويىنشىلار جۇيەدەگى قاتەلىكتەردى قارسى­لاسىن تۇقىرتۋ ءۇشىن پايدالانىپ جاتادى. بۇل رەتتە، ويىندار دامىعان سايىن، ونى ازىرلەۋشىلەر الاياقتىقپەن كۇرەسۋ ماقساتىندا جاساندى ينتەللەكتى نەگىزىندەگى زاماناۋي جۇيەلەرگە سۇيەنەتىن بولادى. الايدا مۇنداي الگوريتمدەر الاياقتىق سحەمالاردى بايقا­ماي جاڭىلىس ىسكە قوسىلۋعا جول بەرىپ قويادى. سوندىقتان مۇنداي جاعدايدا جاساندى ينتەللەكتىگە قۋلىققا قارسى سۋديا كومەككە كەلمەك. ول كۇماندى ءىس-قيمىلداردى قاداعالاپ وتىرادى. ازىرلەۋشىلەر سەكىلدى ويىنداعى ولقىلىقتاردى انىقتاۋعا تىرىسادى. قازىر مۇنداي سۋديالاردىڭ مۇمكىندىگى شەكتەۋلى. بىراق ولارعا ەكونوميكا مەن پسيحولوگيانى سىڭىرە وتىرىپ دامىتسا، قۇقىق بۇزۋشىلاردى انىقتاۋ، الاياقتاردىڭ ويناۋىنا تىيىم سالۋ مۇنداي سۋديالار ءۇشىن قيىندىق تۋدىرماس ەدى. ولار جاسىرىن وپەراتسيانى جوسپارلاعان قۇقىق قورعاۋشىلار سەكىلدى ارەكەت ەتەدى.

5. تسيفرلى اۋتەنتيفيكاتسيا جونىندەگى مامان

قىزمەتكەر، مەردىگەر نەمە­سە ءۇشىنشى تاراپتاعى ادام­نىڭ كوم­پانيا پلاتفورماسىنا قاتىس­­تى جۇيەگە كىرۋى كيبەرقىل­مىسكەر­لەر­گە ۇيىمنىڭ جەلىسىنە ەنۋ نۇك­تەسىن انىقتاۋعا، اقپاراتتى ۇر­لاۋ­عا مۇمكىندىك تۋعىزادى.  سون­­دىقتان بولاشاقتا كومپانيا دي­­رەك­­تور­لارىنىڭ قاتارى ساي­كەس­­­تەن­­د­ىرۋ جانە تسيفرلىق تەح­نو­­لو­گيالار جونىندەگى ديرەكتور­لار­مەن تولىعۋى مۇمكىن. ولاردىڭ ماق­ساتى بىرەۋ-اق – كوم­پانيانىڭ پلات­فور­ماسىنا كىرە الاتىن پايدا­لانۋ­شىلاردىڭ كىم ەكەنىنە كوز جەت­كىزۋ. ول ءۇشىن اۋتەن­تي­في­­ك­ا­تسيانىڭ سوڭعى تەح­نولو­گيا­لارى قولدانىلادى. ما­سە­­لەن، قىز­مەت­كەرلەردىڭ، جەت­كىزۋ­­ش­ى­ل­ەردىڭ جانە مەردىگەر­لەر­دىڭ قۇ­لا­­عىن سكانەرلەۋ ارقىلى سمارت­فون­نىڭ قۇلپىن اشۋ. قازىر بۇل مىن­دەت­­تەر­دىڭ كەي­بىرىن اقپاراتتىق قاۋىپ­­سىزدىك ءبولى­مىنىڭ باسشىلارى اتقا­رىپ ءجۇر. بىراق پاندەميا كەزىندە قا­­شىقتان جۇمىس ىستەۋگە كوشۋ قىز­­مەت­كەرلەردىڭ جۇمىس ورىن­دارى­نا كىرۋ ءتاسىلىن تۇبەگەيلى وز­گەر­تەدى جانە قاتاڭ اۋتەنتيفي­كاتسيا پروتسەسىن ەنگىزۋگە سەبەپ بولادى.