– شەت ەلدەردە جۇرگەن قازاقتار «بورات» فيلمىنەن كەيىن كوپتەگەن كەمسىتۋگە ۇشىراپ جاتاتىندارىن ايتادى. بۇل قانشالىقتى راس؟ جەكە باسىڭىزدا مۇنداي جاعداي بولدى ما؟
– شىنىندا دا بولە-جارا قاراۋ, الالاۋ وسى فيلمنەن كەيىن كۇرت ارتىپ كەتكەندەي. ويتكەنى اتالعان ءفيلمنىڭ جەلىسىنە, مازمۇنىنا سەنەتىندەر كوپ. ءتىپتى مەنىڭ ءوزىمدى دە اقش-قا العاش كەلگەنىمدە كوپكە دەيىن بورات دەپ اتاپ ءجۇردى. بۇل ءالى دە تولاستاعان جوق. قازاقستاننان ەندى عانا كەلىپ جاتقان ازاماتتاردى فيلمدەگى كەيىپكەرلەردىڭ ەسىمىمەن مازاقتاپ جاتادى. مەن قازاقستاننان قونىس اۋدارعان اقش ازاماتى رەتىندە ايتايىن, مۇنداي ساتتەرگە تالاي رەت كۋا بولدىم. اسىرەسە ەلدەن كەلگەن قىز بالالار وسىنداي كەرەعار پىكىرلەردەن قارالاۋعا, الالاۋعا ءجيى ۇشىراپ جاتادى. بۇل تۇلعاعا ازامات دەپ ەمەس, قانداي دا ءبىر ورتاعا تيەسىلى ادام رەتىندە باعالاۋدان تۋىپ تۇر. وسىنداي قايشىلىقتى پىكىرلەر مەنى بەي-جاي قالدىرمادى.
– ءفيلمنىڭ جاڭا شىعارىلىمىن كۇتىپ جاتقانداردىڭ قاراسى كوپ سياقتى. نەلىكتەن اسا تانىمال بولىپ كەتتى دەپ ويلايسىز؟
– كوپشىلىك كورەرمەن ءۇشىن جاي عانا كۇلكى شاقىرار وقيعالار شىعار. بىراق ءفيلمنىڭ مۇلدەم شىندىققا جاناسپايتىن وقيعالاردان قۇرىلعانىن بىلەتىن, ۇعاتىن كورەرمەن دە جەتكىلىكتى. ال قازاق حالقىنىڭ مادەنيەتىنەن حابارى جوق, ۇلتىمىزدى ءومىرى كورمەگەن, ەستىمەگەن شالعايداعى كورەرمەن وسى وتىرىككە الدانىپ وتىر. ءفيلمنىڭ ءتۇسىرىلۋ جەلىسى ءبىز تەلەارنالاردان كورىپ جۇرگەن ادەتتەگى كومەديالارعا مۇلدە ۇقسامايتىندىعىمەن ەرەكشە. كينو تۋىندىدا قازاق ۇلتىن عانا ەمەس, ەۆرەيلەردى, امەريكالىقتاردىڭ ءوزىن ءاجۋالايتىن تۇستارى بار.
– بەيبىت نارازىلىققا قاتىسۋشىلار كىمدەر؟ قانداي سيپاتتا ءوتتى؟
– ميتينگكە قاتىسۋشىلاردىڭ دەنى قالادا تۇراتىن قازاقتار بولدى. ءبىزدىڭ نارازىلىق اكتسيامىزعا قاسىمدا قاتارلاس جۇرگەن امەريكالىقتار قولداۋ كورسەتىپ, ەۋروپا مەن گەرمانيا, يتاليا, كورەيا ەلدەرىنەن نيەتتەس جاندار تابىلدى. ميتينگتىڭ ايعايلاماي, دابىرا قىلماي, ۋ-شۋسىز مادەنيەتتى تۇردە, بەيبىت سيپاتتا ءوتۋىن ماقسات ەتتىك. ءوزىمىزدىڭ قارا دومبىرامىزدى كۇمبىرلەتىپ, ۇلتتىق اندەرىمىزدى اۋەلەتىپ, اينالامىزعا جاڭاشا اسەر سىيلادىق. ويتكەنى ءسوز جەتپەيتىن جەردى كۇي تولىقتىرادى. ويتكەنى دومبىرا ءاۋ باستان-اق قازاقتىڭ ءۇنى بولعان, ءتىلى بولعان قاستەرلى اسپابى. تۋمىسىنان ءان مەن جىرعا قۇمار قازاق حالقىنىڭ دارحان كوڭىلى مەن كەڭ تىنىستى مادەنيەتىن بەيبىت ۇستانىمدا جەتكىزگىمىز كەلدى.
– نارازىلىققا #سanسelBorat ۇرانىمەن شىقتىڭىزدار. بۇدان وزگە قانداي ماسەلەلەرگە نازار اۋدارتقىلارىڭىز كەلدى؟
– وزدەرىڭىزگە ءمالىم, ەڭ ءبىرىنشى ماقسات وزگەلەرگە ءفيلمنىڭ ۇلكەن وتىرىككە قۇرىلعان جالعان اڭگىمە ەكەنىن ايتقىمىز كەلدى. بۇل مۇلدە قازاقستان تۋرالى فيلم ەمەس. اينالاداعى ەل-جۇرتتى سەنبەۋگە شاقىرامىن. تايمس-سكۆەردە قاسىمىزعا كەلىپ ءجون سۇراعانداردىڭ ارقايسىسىنا شاما شارقىمىز جەتكەنشە مادەنيەتىمىز بەن رۋحانياتىمىز جايلى اڭگىمەلەپ بەرۋگە تىرىستىق. ارينە, كەز كەلگەن ەلدىڭ شەشىلۋى ءتيىس ماسەلەسى بار. مىسالى, قازاقستانداعى جانۋارلار دۇنيەسىن قورعاۋ شارالارى وتە ناشار, زاڭنامالىق تۇرعىدا ءالى دە جەتىلدىرۋ كەرەك تۇستارى بارشىلىق. سول سياقتى مۇمكىندىك بولسا, قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ, ادام قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قورعاۋ بويىنشا اقش تاجىريبەسىن بولىسۋگە دايىنمىن.
– كەيىنگى جىلدارى اقش-تا ۇلتقا, ناسىلگە قاراي كەمسىتۋ ماسەلەسىنە قوعامدا باسا نازار اۋدارىلىپ كەلەدى. «بورات» سياقتى فيلمدەر ماسەلەنى ودان ءارى ۋشىقتىرا تۇسپەي مە؟
– اقش – الپاۋىت, الىپ مەملەكەت. مۇندا ناسىلدىك, ۇلتتىق كەمسىتۋگە قاتىستى ماسەلەنى كورمەيسىڭ. ءتۇرلى مەملەكەتتەن كەلگەن بوسقىندار بولسا دا شىعۋ تەگى, شىققان ورتاسىنا قاراماي يگىلىكتى ءومىر سۇرۋگە, ءبىلىم الۋعا, جۇمىس ىستەۋگە بار مۇمكىندىك قاراستىرىلعان. بىزدە ءار ءتورت جىل سايىن پرەزيدەنت سايلاۋى وتەدى, سول ۋاقىتتا ءتۇرلى ساياسي ويىندار امەريكانى ءارتۇرلى جاعىنان كورسەتۋى مۇمكىن. ال «بورات» سياقتى شىندىقتىڭ اۋىلىنان الىس فيلمدەرگە توسقاۋىل بولۋى ءتيىس. ۇلان-عايىر تاريحىمىز بەن ۇلى دالالىق سالقار مادەنيەتىمىزدى ءاجۋا ەتىپ, تابىس تابۋ ءۇشىن ۇلتىمىزدى, مەملەكەتىمىزدىڭ تۋىن پايدالانىپ وتىر. ءفيلمنىڭ وتىرىككە قۇرىلعانىن كوپ ادام ءبىلۋى كەرەك.
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت.
اڭگىمەلەسكەن
ايا ءومىرتاي,
«Egemen Qazaqstan»
