ەلباسىنىڭ ەرەكشە نازارىنداعى قالا

ەلباسىنىڭ «ەكى-ءۇش جىلدىڭ ىشىندە تۇركىستان جايناپ، باسقا قالا بولىپ، ەڭسەسى كوتەرىلىپ، ءبارىمىزدىڭ قۋانى­شى­مىزعا ءوسىپ-وركەندەيتىن بولادى» دەگەن ءسوزى اقيقاتقا اينالىپ كەلەدى. كيەلى قالادا قۇرىلىس قارقىن الىپ، ەل ماقتانىشىنا اينالاتىن ىرگەلى نىساندار بوي كوتەرىپ جاتىر. بۇگىندە تۇركى­ستان تۇرعىندارىنىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىندە، قوعام ومىرىنە كوز­قاراسىندا وڭ وزگەرىس كوپ. از ۋاقىتتا جاڭا شاعىن اۋدان سالىنىپ، كونە شاھار كوركەيىپ، اباتتاندىرىلدى. وبلىس ورتا­لىعىنىڭ دامۋى اۋداندارعا وڭ ىقپالىن تيگىزدى. وڭىردە اۋىل شارۋاشىلىعىندا جاڭا باستامالار قولعا الىنىپ، از قامتاماسىز ەتىلگەن تۇرعىنداردى الەۋمەتتىك قولداۋ باعىتىنداعى تىڭ باعدارلاما جۇزەگە اسىرىلدى. تۇركىستان رۋحانياتقا وڭ ىق­پال ەتىپ، كاسىپكەرلىكتىڭ دامۋىنا جول اشتى. ەلباسى جارلىعى ەكى بىردەي قالانىڭ قايتا تۇلەۋىنە مۇمكىندىك بەردى. جالپى، ءوڭىر حالقى ەلباسى تاريحي شەشىمدى دەر كەزىندە قابىلداعانىن ايتىپ، مۇسىلمان الەمى قادىر تۇتا­تىن تۇركىستاننىڭ ەكىنشى تىنى­سى­نىڭ اشىلۋىن عاسىردىڭ جاعىم­دى جاڭالىعىنا بالاپ جاتىر.

العاش بولىپ، ياعني ەكى جىل بۇرىن 17 تامىزدا جاڭا اتاۋعا يە بولعان وبلىس اكىمدىگىنىڭ قۇرا­مى مەن اۋماقتىق ورگان وكىل­دەرى شىمكەنتتەن جاڭا وبلىس ورتالىعى – تۇركىستان قالاسىنا كوشىپ كەلدى. عاسىرلار بويى قازاق حاندىعىنىڭ استاناسى بولعان، توعىز جولدىڭ تورابىندا ورنالاسقان تۇركىستانعا وبلىس ورتالىعىنىڭ كوشىرىلۋىندە ۇلكەن ءمان بولعانى انىق. بۇرىنعى ۇلى جىبەك جولىنىڭ بويىندا قونىس تەبۋىنىڭ ءوزى بۇل شاھاردىڭ ستراتەگيالىق ماڭىزى زور ەكەنىن بىلدىرەدى. سول سەبەپتى تۇركى­ستاندى تۇركى الەمىنىڭ رۋحاني ءارى مادەني استاناسىنا اينالدىرۋ مۇمكىندىگى كوپ.

بۇگىندە تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇل­تان نازارباەۆتىڭ اتالعان تاريحي باستاماسىن جالعاستىرۋدى قولعا العان مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس، تۇركى­ستاندى دامىتۋ ماقساتىندا ۇكى­مەت پەن جەرگىلىكتى اكىمدىك قىرۋار جۇ­­مىس جۇرگىزۋدە. پرەزيدەنت قاسىم-جو­مارت توقاەۆ ەڭ العاشقى ساپارىن وسى تۇركىستاننان باستاعانى ەل ەسىن­دە. «بۇگىن مەن تۇركى دۇنيەسىنىڭ رۋحاني اس­تاناسى – تۇركىستانعا تاعزىم ەتۋ ءۇشىن ارنايى كەلدىم. تۇركىستان – ەلى­مىزدىڭ التىن بەسىگى، مادەنيەتىمىز بەن رۋحانياتىمىزدىڭ سيمۆولى جانە بۇكىل حالقىمىزدىڭ بويتۇمارى. بۇل قاسيەتتى جەردى كوزىمىزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ، دامىتۋىمىز كەرەك. ەلباسىنىڭ بۇل قالاعا ەرەكشە مارتەبە بەرۋ تۋرالى شەشىمى كەزدەيسوق ەمەس.

تۇركىستاندى تۇلەتىپ، وركەندەتۋ ماسە­لەسى ءاردايىم تۇڭعىش پرەزي­دەنتى­مىز­دىڭ نازارىندا بولادى. ەجەلگى تۇركى­ستان­نىڭ جاڭعىرۋى جانە جاڭارۋى دامۋ جولى­مىزدىڭ دۇ­رىس­تىعىن كور­سەتەدى. پرە­زيدەنت رەتىندەگى العاشقى ساپارىم­نىڭ تۇر­كى­ستاننان باستالعانى مەن ءۇشىن اسا ما­ڭىزدى»، دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

ۇكىمەت دەڭگەيىندە تۇركىستان قالا­سىن دا­مىتۋعا جانە وبلىستىڭ كەلەشە­­گىن قا­­لىپ­­­تاستىرۋعا باعىتتالعان زاڭ مەن 5 قاۋ­­لى قابىلداندى. ال وبلىس­تى دا­مى­تۋ­­دىڭ 2024 جىلعا دەيىنگى الەۋ­مەتتىك-ەكو­­نو­­ميكالىق باس جوسپارى­نا ساي 5 جىل­عا 1 ترلن 236 ملرد تەڭگە ءبو­لىن­دى.

ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ تۇر­كىستانعا ساپارىندا تۇرعىندارمەن كەز­دەسىپ: «تاۋەلسىزدىك العاننان سوڭ تۇركى­س­تاندى استانا رەتىندە قاراس­تىردىم. بىراق وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، جاعداي بۇ­عان جول بەرمەدى. بۇگىن بۇل قالا وبلىس ور­تالىعىنا اينالدى، شاھاردى جان­­دان­دىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. بار­لىق جوسپارلانعان نىسانداردىڭ قۇ­رى­لىسى اياقتالعاننان كەيىن ءبىز تۋريس­تەردىڭ كوبەيۋىن كۇتەمىز. سونىمەن قاتار قوسىمشا جۇمىس ورىندارى اشىلادى. مۇنىڭ ءبارى ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىنە وڭ اسەر ەتەدى»، دەگەن بولاتىن. ەلباسى تۇركىستان قالاسىندا اكىمشىلىك-ىسكەرلىك ورتالىقتىڭ كاپسۋلاسىن سالعان تاريحي ساتكە ارناپ ورناتىلعان ەسكەرتكىش تاسبەلگىگە «كونە تۇركىستان جاڭا قازاقستاننىڭ شىرايلى شاھارىنا اينالادى» دەپ جازدى.

سونداي-اق 2018 جىلى 29 قىركۇيەكتە تۇركى­ستانعا ۇكىمەت باسشىسىنان باس­تاپ، مي­نيسترلەر مەن ەلدەگى ال­پاۋىت كوم­پا­نيالاردىڭ جەتەكشىلەرىن دە، شەت­ەل­دىك ينۆەستورلاردى دا ەرتە كەلگەن ەلباسى «تۇركىستان قالاسىن تۇركى الەمى­نىڭ مادەني-رۋحاني ورتا­لىعى رەتىن­دە دامىتۋ بو­يىنشا باس جو­سپار­دىڭ تۇجى­­رىمداماسىن ماقۇل­داۋ» جانە «TURKISTAN» ارنايى ەكونوميكا­لىق ايما­عىن قۇرۋ تۋرالى» جارلىقتارعا قول قويدى. تۇركىستان قالاسىندا ارنايى ءماجى­لىس وتكىزىپ، ەلى­مىزدەگى الپاۋىت كومپانيا­لار مەن ەل ۇكىمەتىنە تۇركى­ستاندى دامىتۋعا ۇلەس قوسۋ جونىندە تاپسىر­ما بەردى. وبلىس اكىمدىكتەرى مەن ءىرى كوم­­پا­نيالارعا 26 نىساندى سالۋ مىندەتى جۇك­­تەلىپ، وتكەن جىلدىڭ وزىندە ونىڭ بىر­­قا­تارىنىڭ قۇرىلىسى اياقتالىپ ۇلگەردى.

تۇركىستاننىڭ يدەولوگيالىق باعىتى دا جۇرتشىلىققا جاريا ەتىلدى. وبلىس اكىمى ومىرزاق شوكەەۆ وبلىستىق ءماس­ليحاتتىڭ سەسسياسىندا يدەولوگيالىق ۇستانىمنىڭ ءبىرىنشى باسىمدىعىنا سايكەس قالاعا كەلگەن ءاربىر ادام كۇللى قازاق مەملەكەتىنىڭ باسىنان وتكەن تاريحي وقيعالاردان ماعلۇمات الاتىنداي بولۋى ءتيىس ەكەنىن ناقتىلادى. ەكىن­شىدەن، بۇگىندە قالادا قولونەر ور­تا­لىعىنىڭ قۇرىلىسى جۇرگىزىلۋدە. الداعى ۋاقىت­تا قازاق حالقىنىڭ ۇمىت قالعان قولونەرى مەن زەرگەرلىك ونەرى، ۇلتتىق قۇندىلىقتارى مەن كاسىپ تۇرلەرى قايتا جاندانىپ، ءىرى كاسىپورىندار اشىلادى. ۇشىنشىدەن، تۇركىستان وركەنيەت، ساۋدا جانە ءوندىرىس ورتالىعى رەتىندە داميدى. توعىز جولدىڭ تورابىندا ورنا­لاسقان شاھاردى ءىرى ساۋدا، ونەر، تۋريزم ورتالىعىنا اينالدىرۋدىڭ كەشەندى تەتىكتەرى دايىندالادى. تورتىنشىدەن، «قوجا احمەت ياساۋي – رۋحاني تۇلعا» باعىتى بويىنشا تۇركىستاندا رەسپۋبليكالىق جانە حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ءىس-شارالار قولعا الىنباق.

ەلباسى تاپسىرماسى بويىنشا جاڭا تۇركىستاندا ياساۋي مۋزەيى سالىنىپ جاتىر. شاھارداعى 15 نىساننىڭ قۇرىلى­سى بيىل تولىق اياقتالىپ، پايدالانۋعا بەرى­لەدى. سونداي-اق بيىل تۇركىستاندا «نۇرلى جەر» مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي باعدارلاماسىنىڭ اياسىندا مەملەكەتتىك بيۋدجەت ەسەبىنەن 158 نىساننىڭ قۇرى­لىسىنا 36،6 ملرد تەڭگە بولىنگەن. ونىڭ ىشىندە 40 ارەندالىق، 88 كرەديتتىك تۇرعىن ءۇي، 30 ينجەنەرلىك ينفراقۇرىلىم نىساندارىنىڭ قۇرىلىسى جۇرگىزىلۋدە. مەملەكەتتىك بيۋدجەت ەسەبىنەن ساتىپ الۋ قۇقىعىنسىز ارەندالىق 40 كوپقاباتتى تۇرعىن ۇيلەر بوي كوتەرۋدە. جىل سوڭىنا دەيىن جوسپار بويىنشا 978 پاتەرلى 18 تۇرعىن ءۇي پايدالانۋعا بەرىلمەك. الەۋمەتتىك كرەديتتىك تۇرعىن ءۇيدى دامىتۋ باعىتىندا 7 قاباتتى 48، 72 جانە 84 پاتەرلى 24 تۇرعىن ءۇي سالىنۋدا. جىل سوڭىنا دەيىن 1452 پاتەر تاپسىرىلادى. ياعني بيىل تۇركىستاندا 70 نىسان پاي­دالانۋعا بەرىلىپ، ناتيجەسىندە 2430 وت­باسى باسپانامەن قامتاماسىز ەتىلەدى. ال 3604 جەكە جەر ۋچاسكەلەرىنە ينف­را­قۇرىلىم جۇيەلەرى جۇرگىزىلەدى.

بەس باعىت جانە وزگەلەرگە ۇلگىلى تۇركىستان

وبلىس قۇرىلعان العاشقى ايلاردا-اق ءوڭىردى جان-جاقتى دامىتۋ جولىندا 5 باعىت ايقىندالعان ەدى. بۇلار – تۇر­كىستان قالاسىن دامىتۋ، تۇركىستان وب­لىسىنىڭ مادەني-رۋحاني سالاسىن، اۋدان، قالا جانە اۋىلداردى، اگروونەركاسىپ كەشەنىن جانە يندۋستريالىق ايماقتاردى دامىتۋ. وبلىس اكىمى ومىرزاق شوكەەۆتىڭ تاپسىرماسىمەن ءوڭىردىڭ كەشەندى دامۋ جوسپارى قايتا قارالىپ، وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلدى. جوسپارلار ناقتىلانىپ، ينفراقۇرىلىمدى جاقسار­تۋ باعىتىندا تياناقتى جۇمىستار قولعا الىندى. قالانىڭ ەسكى بولىگىن دامىتۋ ماسەلەسى دە جۇيەلەنىپ، ينفراقۇ­رىلىمىن دامىتۋ، سۋ جانە گاز، كارىز جۇيەلەرىنە جوندەۋ جۇمىستارى باستالدى. ارتەزيان سۋلارى تارتىلىپ، ارىق-اتىزداردان سۋ اعا باستادى. كوشەلەر جوندەلىپ، جارىقشامدار ورناتىلدى. ەكى جىل كولەمىندە تۇركىستان وبلى­سى اۋىل شارۋاشىلىعى، قۇرىلىس، ما­دە­نيەت، سپورت، ينۆەستيتسيا تارتۋ جانە وزگە دە سالالاردا اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي جەتىس­تىكتەرگە جەتتى. ال تۇركىستان قالا­سىن جاسىل قالاعا جانە اۋا رايى قولاي­لى ايماققا اينالدىرۋ ماقساتىندا شاھاردىڭ اينالاسىندا «جاسىل بەلدەۋ» قالىپتاستىرۋ جۇمىستارى جالعاسۋدا. قالانىڭ باس جوسپارىنا سايكەس، وتكەن جىلى شاھار اينالاسىنان 7 700 گەكتار القاپقا «جاسىل بەلدەۋ» قۇرىلعان بولاتىن. 3،5 مىڭ گەكتار جەرگە ءوڭىر تابيعاتىنا بەيىم 7-8 ءتۇرلى اعاش، ال بيىل جىل باسىنان بەرى قالا اۋماعىندا 1235 گەكتارعا 1 ملن 387 مىڭ ءتۇپ كوشەت وتىرعىزىلدى. جالپى وبلىس بويىنشا 2021 جىلعا دەيىن 3،5 ملن كوشەت ەگۋ جوس­پارلانىپ وتىر.

ءوڭىردى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامىتۋ تۇرعىسىندا ازىق-ت ۇلىك بەلدەۋىن قالىپتاستىرۋ جانە سۋ نىساندارى جوبالارى ىسكە اسىرىلا باستادى. كيەلى تۇركىستان قالاسىنىڭ اينالاسىندا قۇ­رىلعان ازىق-ت ۇلىك بەلدەۋىنىڭ اۋماعى – 11 مىڭ گەكتار. مۇندا نەگىزىنەن قۇنى – 27 ملرد تەڭگە 6 ءىرى ينۆەستيتسيالىق جوبا جۇزەگە اسادى. بۇل جوبالاردىڭ الدى وتكەن جىلى باستالعان. وڭىردە اعىن سۋ تاپشىلىعىن شەشۋ ماقساتىنداعى كەشەندى جوسپار اياسىندا 5 ءىرى سۋ نىسانىندا قۇرىلىس جۇمىستارى باستالدى. وبلىستا تيىمدىلىگى دالەلدەنگەن جاڭبىرلاتىپ سۋارۋ ءتاسىلى كەڭ كولەمدە قولدانىسقا ەنۋدە. قازىرگى تاڭدا 800 گەكتار القاپقا جاڭبىرلاتىپ سۋارۋ تەح­نولوگياسىن ورناتۋ جۇمىستارى جۇر­گىزىل­گەن. جالپى جوبا شەڭبەرىندە 1 مىڭ گەكتار القاپقا جاڭبىرلاتىپ سۋا­رۋ تەح­نولوگياسىمەن قۇنى 31،6 ملرد تەڭ­گە بولاتىن 7 ءىرى ينۆەستيتسيالىق جوبا ىسكە اسىرىلا باستادى. تۇيە شارۋا­شى­لىعىنىڭ دامۋىنا دا ەرەكشە كوڭىل ءبولىنىپ وتىر. اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىمەن بىرلەسىپ ماقتا سالاسىن دامىتۋ بويىنشا ارنايى باعدار­لاما ازىرلەنۋدە. ناتيجەسىندە ماقتا وڭدەۋ زاۋىتتارىنىڭ تەحنولوگياسى جاڭار­تىلىپ، اينالىم قاراجاتتارى تولىق­تى­رىلادى. ماقتا باعاسىن نارىقتىق رەتتەۋ­گە قول جەتكىزىلدى.

ال تۇركىستان قالاسىنداعى قارقىندى قۇرىلىس، يگى باستامالار وبلىس اۋماعىنا ۇلگى بولىپ وتىر. سوزىمىزگە ءبىر عانا مىسال، تۇركىستاننىڭ وبلىس ورتالىعى مارتەبەسىن الۋى كورشىلەس كەنتاۋ قالا­سىنا دا وڭ اسەرىن تيگىزۋدە. وتكەن جىلى قالا بيۋدجەتىنىڭ كىرىس بولىگى 40 ملرد تەڭگەگە ورىندالعان. قالا ەكونوميكا­سى­نا تارتىلعان ينۆەستيتسيا كولەمى 24،4 ملرد تەڭگەگە جەتكەن. دەرەكتەرگە جۇ­گىن­سەك، مۇنداي كورسەتكىشتەر 65 جىل­­دىق تاريحى بار قالادا بۇرىن-سوڭ­دى بول­ماعان ەكەن. كەنتاۋداعى يندۋست­ريالدى ايماقتا 2،9 ملرد تەڭگەگە 10 جوبانى ىسكە قوسۋ جوسپارلان­عان. وسىلايشا كيەلى تۇر­كىستان بۇكىل ءوڭىر­دىڭ الەۋمەتتىك-ەكو­نو­ميكالىق دامۋىنا تىكەلەي اسەر ەتۋدە.

تاريحي جارلىق شىققان 2 جىلعا جۋىق ۋاقىت ىشىندە تۇركىستان دامۋدىڭ جاڭا ساتىسىنا قادام باستى. بۇل ۋاقىت ارالىعىندا وبلىس جەتكەن جەتىستىك­تەر از ەمەس. ءارى قاراي دا ەل يگىلىگى ءۇشىن اتقارىلاتىن شارۋا شاش-ەتەكتەن. اگرارلى ايماق بولىپ سانالاتىن تۇركىستان وبلىسىندا وسى سالاداعى ەڭبەك ونىمدىلىگىن ارتتىرىپ، دامىتۋ ءۇشىن ناقتى ناتيجە بەرەتىن 3 نەگىزگى با­عىتتا جۇمىس جۇرۋدە. جۋىردا وتكەن ۇكى­مەت وتىرىسىندا پرەمەر-مينيستر اسقار مامين العا قويعان مىندەتتەردىڭ ورىندالۋىنا تۇركىستان وبلىسىن مىسال رەتىندە كەلتىرىپ، ول 4 جىل ىشىندە اۋىل شارۋاشىلىعى ءوندىرىسىن 3 ەسەگە ارتتىرۋ بويىنشا كەشەندى جوسپار بارىن وزگە وڭىرلەرگە ۇلگى ەتە ايتقان بولاتىن. ءبىرىنشى باعىت – اگروقۇرىلىمداردى ىرىلەندىرە وتىرىپ، زاماناۋي وزىق تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ. ەكىنشى باعىت – كووپەراتيۆتەرگە بىرىكپەيتىن 2-3 گەكتار جەرى بار اگروقۇرىلىمدار ءۇشىن ءبىر القاپتان جىلىنا 2-3 ءونىم الۋ جوباسىن ەنگىزۋ. ءۇشىنشى باعىت – جەكە قوسالقى شارۋاشىلىقتاردىڭ اۋلاسىنا تامشىلاتىپ سۋارۋ تەحنولوگياسىن ەنگىزۋ ارقىلى ەرتە پىسەتىن كوكونىس، كارتوپ، باقشا ونىم­دەرىن ءوندىرۋ. بۇل باعىتتار بويىن­شا اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستار وڭ ناتي­جە بەرە باستادى. ال وڭىردە كەڭىنەن قولدا­نىلا باستاعان جاڭبىرلاتىپ سۋارۋ ءتاسىلىنىڭ ارتىقشىلىقتارىن ءتۇسىنىپ، قىر-سىرىمەن تانىسقان جامبىل وب­لىسى­نىڭ سالا ماماندارى بۇل ادىسكە قى­زى­عۋ­شىلىق تانىتىپ وتىر.

بىرلىگى بەكەم وبلىستىڭ ىرگەسى بەرىك

«تۇركى الەمىنە ايگىلى عۇلاما، ءدىن جانە قوعام قايراتكەرى قوجا احمەت ياساۋي مەن قازاق حاندارى مەن بيلەرى، باتىرلارى مەن ۇلى تۇلعالارى ماڭگى قونىس تاپقان تۇركىستاننىڭ وزىنە ءتان ەرەكشە قۋات كوزى مەن ادامعا جىگەر بەرەتىن قاسيەتى بار. سوندىقتان وسى قالادا ءومىر ءسۇرۋ، قىزمەت ەتۋ – باسقا قونعان باق»، دەگەن-ءدى ومىرزاق شوكەەۆ القالى جيىن­داردىڭ بىرىندە. سول كيەلى قالانىڭ بەرگەن ەرەكشە قۋاتى مەن جىگەرى وبلىس اكىمىنىڭ ءوڭىردى دامىتۋدا ءوز قارىم-قابىلەتىن سارقا جۇمساۋىندا شارشاتپادى، ەكى جىلدا بولعان ەكى ۇلكەن اپاتتا جۇرىسىنەن جاڭىلدىرمادى، جەدەل شەشىم قابىلداۋدا قاتەلىككە ۇرىندىرمادى، قينالعان حالىقتىڭ قاسىنا جىلدام جەتكىزدى. ءيا، وكىنىشكە قاراي جاڭا قۇ­رىل­عان وبلىستا وتكەن جىلى 24 ماۋسىم كۇنى تاڭەرتەڭ ارىستاعى اسكەري بولىم­شەدەگى وق-ءدارى قويماسىندا جارىلىس بولدى. ورىن العان وقيعا سالدارىنان ءۇش ادام قازا تاپتى، 170-كە جۋىق ادام زارداپ شەكتى، 20-عا جۋىق ءۇي، 9 قورا-قوپسى جانىپ، دالالى اۋماقتا 14 وشاق تۇتاندى. ءۇي-جايلار مەن عيما­رات­تاردىڭ 80-90 پايىزىنا ءارتۇرلى دەڭگەيدە زاقىم كەلدى. تۇركىستان وبلىسىنا ارنايى كەلگەن پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ جارىلىستان زارداپ شەككەن تۇرعىندارمەن كەزدەسۋىندە قالانىڭ قالپىنا كەلتىرىلەتىنى جونىندە بەرگەن ۋادەسى ورىندالدى. ۇكىمەت وتىرىسىندا پرەمەر-مينيستر اسقار مامين تۇرعىندارعا بارلىق كومەك كور­سەتىلەتىنىن مالىمدەدى. كەلتىرىلگەن زالالدىڭ كولەمى ەسەپتەلىپ، ۇكىمەت رەزەرۆىنەن قارجى ءبولىندى. ارىس تۇرعىن­دارىنا ەلىمىزدىڭ بارلىق وبلىستارى­نان قولداۋ كورسەتىلدى. بارلىق وڭىردەن گۋمانيتارلىق كومەك تيەلگەن كولىكتەر ارىسقا قاراي اعىلدى. ارنايى اشىلعان قورعا قاراپايىم تۇر­عىنداردان، كاسىپ­كەرلەر مەن ۇيىم­داردان، مەملەكەتتىك مەكەمەلەردەن تۇسكەن قارجى قانشاما! مۇنداي ىنتىماق پەن بىرلىكتىڭ بەلگى­سىن­دەي بولعان كومەكتىڭ ماقتاارال اۋدا­نىندا بولعان تاسقىن سۋ زاردابى كەزىندە دە جاسالعانىن ايتا كەتەلىك. پرەزيدەنتتەن باستاپ سالا مينيسترلەرى، وبلىس، قالا اكىمدەرىنە دەيىن قيىن ساتتە حالىقتىڭ قاسىنان تابىلىپ، قولدان كەلگەن مۇمكىندىكتەردى جاسادى. حالىققا جاقىندىعىن ءبىلدىردى. وسىلايشا اپات حالىقتىڭ بىرلىگى مەن ىنتىماعىن سىناقتان وتكىزگەندەي دە بولدى. شۇعىل ءارى دۇرىس شەشىمدەر قابىلدانىپ، بارلىق ماسەلە ورتاعا سالىندى، زارداپ شەككەندەر دالادا قالمادى. بيلىك پەن بۇقارا بىرلەسە جۇمىس ىستەدى. كەڭسەدەگىلەردى ەل ىشىنە شىعارعان وبلىس اكىمى ومىرزاق شوكەەۆ جۇمىس كابينەتىن ۋاقىتشا ارىسقا اۋىس­تىردى. اكىم وسى ءبىر قيىن ساتتە ۇيىم­داستىرۋشىلىق، تالاپشىلدىعى مەن ىسكەرلىگىن كەزەكتى رەت تانىتتى. قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارىن بەلگىلەنگەن مەرزىمدە اياقتاۋ ماقساتىندا 144 قۇرىلىس كومپانياسى، 3،8 مىڭنان اسا جۇمىسشى جانە 211 ارنايى تەحنيكا جۇمىلدىرىلدى. ارىس قالاسىندا جوندەۋدى قاجەت ەتكەن جالپى 68 الەۋمەتتىك نىساننىڭ تورتەۋى جاڭادان سالىنىپ، 64-ىندە قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى. ارىس جاڭارىپ، از ۋاقىتتا ەڭسەسىن تىكتەدى، تۇرعىندار تىرشىلىگىن جالعاستىردى.

ال مامىر ايىنىڭ العاشقى كۇنى وزبەكستانداعى ساردوبا سۋ قويماسىنىڭ بوگەتى بۇزىلدى. قازاقستانعا شەكارالاس سىرداريا وبلىسىندا ورنالاسقان سۋ قويماسى دامباسىنىڭ بۇزىلۋى تۇركىستان وبلىسى ماقتاارال اۋدانىنا دا ەلەۋلى زالالىن تيگىزدى. العاشقى كۇنى اۋداننىڭ بىرقاتار ەلدى مەكەندەرىن سۋ باسىپ، تۇر­عىن­دارى قاۋىپسىز ايماققا كوشىرىلدى. ماقتا­ارالداعى جاعداي العاشقى ساتتەن-اق مەملەكەت باسشىسىنىڭ باقىلاۋىنا الىندى. اۋدانعا شۇعىل جەتكەن وبلىس اكىمى ومىرزاق شوكەەۆ جاعدايعا قانىققان سوڭ مالىمدەمە جاساپ، ەۆاكۋاتسيالانعان تۇر­عىندار بىلتىرعى ارىستىڭ تاجىري­بەسىنە سايكەس ءتيىستى مەديتسينالىق قىزمەت، ازىق-ت ۇلىك سەكىلدى بارلىق زاتتارمەن قام­تاماسىز ەتىلەتىنىن ايتتى. بارلىق جۇمىس ارىستاعى تاجىريبەگە ساي الگوريتمدە ىستەلدى. زارداپ شەككەن ۇيلەر ءسۇرىلىپ، بۇ­گىندە ءۇش اۋىلدى بىرىكتىرە، ياعني بارلىق ينفراقۇرىلىممەن قامتاماسىز ەتىلگەن، جاڭا شاعىن اۋدان بوي كوتەرۋدە. سۋ باس­قان ەلدى مەكەندەردىڭ تۇرعىندارى­نا ءۇي سا­لىپ جاتقان قۇرىلىس كومپا­نيا­لارىن­دا 1475 ازامات ەڭبەك ەتۋدە. ولار­دىڭ 810-ى – تاسقىن سۋدان زارداپ شەككەن اۋىل تۇر­عىن­دارى. ال ورگەباس اۋىلىنداعى 197 ءۇي­دىڭ بارلىعى جاڭادان سالىنىپ جاتىر. سۋ شايعان اۋىلداردىڭ بارلىعىندا ينف­را­قۇرىلىم تولىعىمەن جاڭارتىلۋدا. تابيعات تانىتقان توسىن مىنەز، ياعني نوسەر­لەتە جاۋعان جاڭبىر سالدارىنان تۇركىستان وبلىسىنىڭ تولەبي، قازىعۇرت، سايرام، ورداباسى، بايدىبەك اۋداندارىندا سۋ تاسقىنى ورىن الىپ، بىرقاتار اۋىل زارداپ شەكتى. ەڭ كوپ زارداپ شەككەن تولەبي اۋدانىندا 6 ەلدى مەكەندەگى 215 تۇرعىن ءۇيدىڭ اۋلاسىنا كىرگەن. بۇگىندە اپاتتى دەپ تانىلعان 38 باسپانا تولىق ءسۇرىلىپ، قايتا سالىنۋدا. قۇرىلىس جۇمىستارى شىلدە ايىنا دەيىن تولىق اياقتالماق. وسىنداي قيىندىقتاردان وبلىس حالقى مەملەكەتتىڭ، قالىڭ جۇرت­شىلىقتىڭ قولداۋىمەن سۇرىنبەي ءوتتى، ەل بىرلىگىنىڭ بەكەمدىگىن، ىنتىماعىن، باۋىرمالدىعىن كورسەتتى.

تۇركىستاننان تارالعان «قامقورلىق»

«تۇركىستان شاھارى كەزىندە ۇلى جىبەك جولىنىڭ بويىنداعى وزگەشە ءورىس­تى، كەستەلى ءھام كەلىستى، باسشىلارى دا، قوس­شى­لارى دا يماندى، ۇلدارى نامىستى، قىزدارى يبالى، قاي-قانداي ولشەمدەرمەن قاراعاندا دا قايىرىمدى قالا بولعان. ءال-فارابي بابامىز «قايىرىمدى قالا تۇرعىندارى...» تۋىندىسىندا ءامىرشى اكىم­دەر دە، قاراپايىم تۇرعىندار دا ال­عىر، اڭعارىمپاز، عىلىمعا، ونەر-بى­لىمگە قۇشتار، ساۋىققۇمارلىقتان، جال­­عان­دىقتان اۋلاق بولماعى كەرەكتىگىن ەرەك­شە ەسكەرتەدى. تۇركىستان شىن مانىندە تەكتى تورگە، قايىرىمدى قالاعا اينالۋى ءتيىس. سوندا عانا ساكرالدىلىق ساپا­­سى ار­تادى»، دەيدى جازۋشى-دراما­تۋرگ، «الاش» سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى مار­حابات بايعۇت. وسى ورايدا تۇركى­ستان وبلىسىندا قايى­رىمدىلىقتى دارىپ­تەي­تىن، باۋىرمال­دىققا باۋليتىن تىڭ باستاما جۇزەگە اسىرىلعانىن ايتا كەتەلىك. ءيا، جۇزەگە اسىرىلعان بۇل الەۋمەتتىك جوبا دا وزگە وڭىرلەرگە ۇلگى ەتەرلىكتەي.

وڭىردە Nur Otan پارتياسىنىڭ باس­تاماسىمەن ومىرلىك قيىن جاعدايعا تاپ بولعان وتباسىلاردى كەدەيلىك دەڭگەي­دەن شىعۋعا ۇمتىلدىراتىن «قامقور­لىق» باعدارلاماسى جۇزەگە اسىرىلۋدا. ءتيىمدى جۇمىسپەن قامتۋ جانە كاسىپ­كەرلىك قىزمەتتى دامىتۋعا ەرەكشە نازار اۋدارىلعان. تۇراقتى تابىس كوزى­مەن قامتاماسىز ەتىپ، وتباسىلاردى ومىر­لىك قيىن جاعدايدان كەزەڭ-كەزەڭمەن شى­عارۋد­ى كوزدەيتىن باعدارلاما اياسىندا جۇر­­گىزىلگەن جۇمىستار ناتيجەسىندە جاع­دايى تىم تومەن، كريزيستىك جانە قانا­عات­تانار­لىقسىز دەڭگەيدە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان 1643 وتباسى انىقتالىپ، ولار­دىڭ ار­قايسىسىنا ماتەريالدىق كومەك پەن قاجەتتى كەڭەس بەرەتىن ارنا­يى كۋرا­تورلار تاعايىندالعان ەدى. باع­دار­­لاما باستالعان العاشقى ايلاردا 900-دەن اسا وتباسىعا 45 ملن تەڭگەنىڭ دەمەۋ­شى­لىك كومەگى كورسەتىلىپ، 4 وتباسىعا كاسىپ­كەر­لەر تاراپىنان ءۇي ساتىپ الىندى. «قامقور­ل­ىق» جوباسى اياسىندا قيىندىق شەگىن­دەگى وتباسىلاردى ساۋىقتىرۋ جۇيەلى تۇردە 4 ماسەلەنى قامتىدى. ياعني قاجەتتى ازىق-ت ۇلىكپەن قامتۋ، ناۋقاستارى بولسا تولىققاندى مەديتسينالىق كومەك كورسەتۋ، اۋرۋحاناعا جاتقىزىپ ەمدەۋ، جۇمىسقا ورنالاستىرۋ، ماماندىعى جوق بولسا كاسىپتىك بىلىمگە وقىتۋ شارالارى اتقارىلدى. جوباعا جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن 1،6 ملرد تەڭگە كولەمىندە قارجى قارالدى. اسىرەسە بۇل جوبا الەۋمەتتىك جاعدايى وسالداۋ، كوپبالالى وتباسىلار بويىنشا رەسپۋبليكادا الدىڭعى ورىنعا شىعاتىن تۇركىستان ءوڭىرى ءۇشىن اسا ماڭىزدى بولعانى انىق.

ءوڭىردىڭ ەرتەڭىن جارقىن ەتەتىن ينۆەس­تيتسيالىق جوبالار دا از ەمەس. مىسالى، 2020 جىلدىڭ 1-توقسانىندا «Turkistan Invest» كومپانياسىمەن بىرگە جالپى قۇنى 23،18 ملرد تەڭگە بولاتىن 7 جوبا، ونىڭ ىشىندە 1،7 ملرد تەڭگە سوماسىنا 5 جوبا ونەركاسىپ سالاسىندا، 21،5 ملرد تەڭگە سوماسىنا 2 جوبا ەنەرگەتيكا سالاسىندا جۇزەگە اسىرىلدى. سول ارقىلى 197 جۇمىس ورنى اشىلدى. جالپى بيىل وڭىردە 397،7 ملرد تەڭگە بولاتىن 97 ينۆەستيتسيالىق جوبانى ىسكە اسىرۋ جوسپارلانعان. ياعني، 5 508 جاڭا جۇمىس ورنى اشىلماق. ونىڭ ىشىندە شەتەلدىك كومپانيالاردىڭ قاتىسۋىمەن جالپى سوماسى 268،8 ملرد تەڭگە بولاتىن 14 جوبا اياسىندا 2 660 جۇمىس ورنى قۇرىلادى. جوسپارلانعان جوبالاردىڭ باسىم باعىتتارى رەتىندە اگروونەركاسىپتىك كەشەندى دامىتۋ، «جاسىل ەكونوميكا»، حيميا ونەركاسىبى جانە الەۋمەتتىك نىساندار قۇرىلىسى اتالۋدا.

تۇركىستان وبلىسى