پارلامەنتتىك وپپوزيتسيا تۋرالى زاڭ قابىلداندى

جالپى وتىرىستا سەنات دەپۋتاتتارى پارلامەنت ءماجىلىسى ما­قۇل­داعان «قازاقستان رەسپۋبلي­كاسىنىڭ پارلامەنتى جانە ونىڭ دەپۋتاتتارىنىڭ مارتەبەسى تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونس­تيتۋتسيالىق زاڭىنا تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى»، سونداي-اق «قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتiنiڭ كو­ميتەتتەرi مەن كوميسسيالارى تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىنا پارلامەنتتىك وپپوزيتسيا ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىس پەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوبالارىن كەڭىنەن تالقىلادى.

اتالعان قوس زاڭ جوباسى پرە­زيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىندە پارلامەنتتىك وپپوزيتسيا ينستيتۋتىن زاڭنامالىق تۇرعىدان بەكىتۋ تاپسىرماسىنا سايكەس دايىندالدى. بۇل تۋرالى سەناتتىڭ جالپى وتىرىسىندا ءماجىلىس دەپۋتاتى ازات پەرۋاشەۆ ەگجەي-تەگجەيلى ايتىپ بەردى.

– زاڭ جوباسىن دايىنداۋ بارىسىندا ەۋروپا دەموكراتيالىق كوميس­سياسىنىڭ (ۆەنەتسيا كوميسسيا­سى) «دەموكراتيالىق پارلامەنت­تەردەگى وپپوزيتسيانىڭ ءرولى تۋرالى» بايانداماسىن قولداندىق. ءبىزدىڭ وپپوزيتسيانىڭ ورنىنا پارلا­مەنتتىك وپپوزيتسياعا نەلىكتەن نازار اۋدارعانىمىز سول باياندامادا كورسەتىلگەن. سونىڭ 23-تارماعىندا «پارلامەنتتىك وپپوزيتسيانىڭ قۇقىقتىق شارتتارى كەز كەلگەن ساياسي جۇيەنىڭ دەموكراتيالىق جەتىلۋىن باعا­لاۋدىڭ ەتالونى بولىپ تابىلادى» دەلىنگەن. قازاقستاننىڭ زاڭ كە­ڭىستىگىندە وسى ۋاقىتقا دەيىن «وپپوزيتسيا» دەگەن ۇعىم مۇل­دەم بولماعان. قوعامدا «ناعىز» وپپو­زيتسيا كىم ەكەندىگى تۋرالى پىكىر­تالاستار ءالى كۇنگە جالعاسۋى سوندىقتان شىعار. ۆەنەتسيا كوميسسيا­سى باياندا­ماسىنىڭ 11-تارماعىندا «پارلا­مەنتتىك وپپوزيتسيا دەگەن – پارلامەنتكە ەنگەن، بىراق ۇكىمەتتىڭ مۇشەلەرى جوق ساياسي پارتيالاردان تۇرادى» دەگەن انىقتاما بەرىلگەن. الايدا ءبىز ونى قازاقستاننىڭ تىر­شى­لىگىنە جەتكىلىكتى ەمەس دەپ تاپ­تىق. سول ءۇشىن پارلامەنتتەگى وپپوزي­تسيانى بيلىككە شىنىمەن سىن­شىل بولىپ، بالاما كوزقاراس ۇسى­نىپ، قوعامدى تولعاندىراتىن ماسە­لە­لەردى كوتەرۋگە مىندەتتى دەگەن تالاپ­پەن تولىقتىرۋدى ءجون كوردىك. سون­دىقتان «پارلامەنت وپپوزيتسيا­سىنىڭ» انىقتاماسىندا، بۇل پارتيا­لار، ادەتتە، بيلىك پارتياسىنان بولەك وز­­گەشە ساياسات جۇرگىزۋگە مىندەتتى دە­گەن تەزيس ەنگىزىلگەن، – دەدى ا.پەرۋا­شەۆ.

زاڭ جوباسى بويىنشا وپپوزي­تسيا ءۇشىن بىرنەشە قۇقىقتىق ارتىق­شىلىق قاراستىرىلعان: ءاربىر سەسسيا كەزىندە پارلامەنتتىك تىڭداۋلار مەن ۇكىمەت ساعاتتارىن بەكىتۋ قۇقىعى، ۇكىمەتتىڭ زاڭ جوباسىمەن قاتار بالاما زاڭ جوباسىن ۇسىنۋ; پارلامەنتتىڭ كەز كەلگەن ءىس-شاراسىندا، ءماجىلىس پەن سەناتتىڭ بىرلەسكەن وتىرىستار­ىندا ءسوز سويلەۋگە كەپىلدىك بەرىلەدى.

سونىمەن قاتار «قازاقستان رەس­پۋب­ليكاسى پارلامەنتىنىڭ كوميتەت­تەرى مەن كوميسسيالارى تۋرالى» زا­ڭىنا ءماجىلىستىڭ تۇراقتى كوميتە­تىنىڭ بىرەۋىنىڭ توراعاسى، ەكى تۇ­راق­تى كوميتەتىنىڭ حاتشىسىن مىن­دەتتى تۇردە وپپوزيتسيا دەپۋتات­تارىنىڭ اراسىنان سايلاۋدى بەكىتۋ ۇسى­نى­لادى. بايانداماشىنىڭ ايتۋىنشا، بۇل زاڭ پارلامەنتتىك كوپشى­لىك­كە وپپوزيتسيانى شەكتەۋگە جول بەر­مەيدى. مىسالى، ەگەر وپپوزيتسيانىڭ ەنشى­سىنە بولىنگەن كوميتەتكە ازشىلىق ۇمىتكەرى قاجەتتى داۋىس جيناي الماسا، ول لاۋازىمعا تەك وپپوزيتسيا عانا باسقا ۇمىتكەرىن ۇسىنا الادى. سەبەبى بۇل كۆوتا تەك وپپوزيتسياعا بەرىلگەن.

م.اشىم­باەۆ پارتيالاردىڭ بەلسەندىلىگىن ارت­تىرۋعا باعىتتالعان بۇل ەكى زاڭ جو­باسى مەملەكەت باسشىسى ۇسىن­عان ساياسي رەفورمالار اياسىندا قابىل­دانعانىن اتاپ ءوتتى.

– ەلىمىزدە دەموكراتيالىق ۇردىس­تەردى ءارى قاراي دامىتۋ ماق­ساتىندا قولدانىستاعى زاڭناماعا «پار­لامەنتتىك كوپشىلىك» جانە «پار­لامەنتتىك وپپوزيتسيا» ۇعىمدارى ەنىپ وتىر. زاڭ ارقىلى ماجىلىسكە سايلا­ناتىن پارلامەنتتىك وپپوزي­تسيا­نىڭ وكىلەتتىكتەرى جانە ولاردىڭ جۇ­مىسىن قامتاماسىز ەتۋ تەتىك­تەرى ناقتى ايقىندالدى. مەملە­كەت باس­شىسىنىڭ ۇسىنىسى­مەن قابىلدانعان جاڭا زاڭنامالىق نورمالار ەلىمىزدە پارلامەنتتىك وپپوزيتسياعا كەپىلدىك بەرەدى جانە قازاقستانداعى كاسىبي پارلامەنتاريزمنىڭ جاڭا كەزەڭىنە جول اشادى دەپ سەنەمىز، – دەدى م.اشىمباەۆ.

زاڭ جوباسىنا سايكەس پارلا­مەنت ماجىلىسىندە دەپۋتاتتىق مان­دات­تاردىڭ كوبىنە يە بولعان ساياسي پارتيا نەمەسە ساياسي پارتيالار پارلامەنتتىك كوپشىلىك بولىپ سانالادى. ال پارلامەنتتىك كوپشىلىككە ەنبەيتىن، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق، قوعامدىق-ساياسي ماسەلەلەر بويىنشا سول كوپشىلىككە قاراعاندا وزگە پوزيتسيا ۇستاناتىن ماجىلىستەگى سايا­سي پارتيا نەمەسە ساياسي پارتيالار پارلامەنتتىك وپپوزيتسياعا جاتادى. پارلامەنتتىك وپپوزيتسيا جەكەلەگەن ماسەلەلەر بويىنشا پارلامەنتتىك كوپشىلىكتى قولداۋى دا مۇمكىن.

تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىندا بىرىڭعاي وپەراتور قۇرىلادى

سونداي-اق جالپى وتىرىستا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەي­بىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە تۇرعىن ءۇي باعدارلامالارى وپەراتورلارىنىڭ سانىن قىسقارتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ ەكى وقىلىمدا قابىلداندى.

دەپۋتاتتار باستاماشى بولعان زاڭ جوباسى مەملەكەت باسشىسىنىڭ تۇرعىن ءۇي باعدارلامالارى وپە­را­تور­­لارىنىڭ سانىن قىسقارتۋعا قاتىس­تى تاپسىرماسىنا سايكەس ازىرلەن­دى. قۇجات ارقىلى بىرقاتار زاڭناما­لىق اكتىلەرگە وزگەرىستەر مەن تولىق­تىرۋلار ەنگىزىلدى. بۇل تۋرالى ال­قالى توپتا سەنات دەپۋتاتى ءالىم­جان قۇرتاەۆ جان-جاقتى باياندادى.

ونىڭ ايتۋىنشا، زاڭ جوباسىن­دا تۇرعىن ءۇي باعدارلامالارى بو­يىنشا جۇمىس ىستەپ تۇرعان «قازاق­ستان يپوتەكالىق كومپانياسى»، «باي­تەرەك دەۆەلوپمەنت» جانە «تۇر­عىن ءۇي قۇرىلىسىنا كەپىلدىك بەرۋ قورى» وپەراتورلارىن تۇرعىن ءۇي قۇرى­لىسىنىڭ بىرىڭعاي وپەراتورىنا بىرىكتىرۋ كوزدەلگەن.

2000 جىلدان بەرى جۇمىس ىستەپ كەلگەن «قازاقستان يپوتەكالىق كومپانياسى» اق-تىڭ نەگىزگى مىندەتى – يپوتەكالىق وبليگاتسيالاردى شى­­عارۋ ارقىلى ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانكتەردى قايتا قارجىلاندىرۋ. وسى­لايشا يپوتەكالىق قارىزدار بو­يىنشا تالاپ ەتۋ قۇقىقتارىن ساتىپ الۋ جانە يپوتەكالىق قاعازدار شى­عا­رۋ ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانكتەر­گە كرە­ديت رەسۋرستارىن تەز قايتا­رۋدى جا­نە وتىمدىلىكتى، سونداي-اق يپو­تە­كالىق كرەديتتەردىڭ ەل ازاماتتارىنا قولجەتىمدىلىگىن قامتاماسىز ەتتى.

«بايتەرەك دەۆەلوپمەنت» اق 2008 جىلى قۇرىلىس سالاسى ءۇشىن قارجى رەسۋرستارىنىڭ قولجەتىم­دىلى­گىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا قۇرىلعان. ونىڭ نەگىزگى قىزمەتى – رەۆولۆەرلىك قارجىلاندىرۋ قاعي­داتى بويىنشا جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ وبليگاتسيالارىن ساتىپ الۋ تەتىگى ارقىلى «نۇرلى جەر» تۇر­عىن ءۇي-كوممۋنالدىق دامۋىنىڭ مەم­لەكەتتىك باعدارلاماسى شەڭبەر­ىندە جالعا بەرىلەتىن جانە كرەديت­تىك تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن قارجى­لان­دىرۋ. بۇل قوسىمشا رەسۋرستار بول­مەي جاڭا قۇرىلىستى جۇزەگە اسى­رۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

ال 2016 جىلى تۇرعىن ءۇي قۇرى­لى­سىنداعى ۇلەستىك سالىمداردىڭ ساق­تالۋىن قامتاماسىز ەتۋ ماقسات­ىندا «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا كەپىل­دىك بەرۋ قورى» اق قۇرىلدى. ونىڭ نەگىزگى قىزمەتى – تۇرعىن ءۇي قۇ­رى­لىسىن اياقتاۋعا كەپىلدىك بەرۋ. 2017-2019 جىلدارى كەپىلدىك مىندەت­تە­مە­لەر كولەمى 154،7 ملرد تەڭگەنى قۇرا­دى. كەپىلدىك بەرىلگەن تۇرعىن ءۇي الاڭى – 927 مىڭ شارشى مەتر، ياعني 10 831 پاتەر.

تۇرعىن ءۇي باعدارلامالارىنىڭ وسى ءۇش وپەراتورىن بىرىكتىرۋ ناتي­جەسىندە جالپى اكىمشىلىك شى­عىس­تار ازايىپ، قىزمەتكەرلەر سانى دا قىس­قارادى.

زاڭ جوباسىنىڭ قابىلدانۋى ەلىمىز حالقىن ساپالى جانە جايلى تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋگە ارنالعان مەملەكەتتىك باستامالاردى ودان ءارى ىسكە اسىرۋعا، ونىڭ ىشىندە قۇرىلىس سالاسىنا قولداۋ كورسەتۋگە، تۇرعىن ءۇي نارىعىنداعى جانە يپوتەكالىق كرەديتتەۋدەگى سۇرانىس پەن ۇسىنىستىڭ تەڭگەرىمدى ءوسۋى ءۇشىن جاعداي جاساۋدى قام­تا­ماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

جيىن سوڭىنا قاراي سەنات دەپۋتاتتارى قۇزىرلى ورگاندارعا دە­پۋتاتتىق ساۋال جولداپ، ونىڭ ىشىندە ولگا پەرەپەچينا كاپيتالدى سىرتقا شىعارۋ ماسەلەلەرىنە توق­تالسا، دينار نوكەتاەۆا ارالاس مەك­تەپتەردىڭ جۇمىسىن سىنعا الدى.