الدىمەن عالامشارداعى ءومىر ءسۇرۋ ءتارتىبى وزگەرەتىنى ءسوزسىز. ەكونوميكا مەن ەكولوگيانىڭ، الەۋمەتتىك جاعدايدىڭ قالاي قۇبىلاتىنى مەملەكەتتەردىڭ ساياسي جۇيەسىنە بايلانىستى بولاتىنى زاڭدى. بىراق، بۇل سىناقتىڭ ادامزات ساناسىن وزگەرتۋگە قانشالىقتى ىقپالى بولعانىن قانداي ولشەممەن باعامدايمىز؟ اماندىق بولسا، بۇل سۇراققا الەمنىڭ ويلى ادامدارى جاۋاپ بەرە جاتار، ال قيىن-قىستاۋدان وتكەن وتانداستارىمىز ءۇشىن باسقا ساۋال ماڭىزدى بولاتىن سياقتى. ويتكەنى، جۇقپالى ىندەتتىڭ الدىن الۋ مەن جولىن كەسۋگە قاتىستى جۇرگىزىلگەن شارالار قازاقتىڭ ءالى دە قالالىق ۇلتقا اينالماعانىن انىق كورسەتكەندەي. ونىڭ ءبىر دالەلىن پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ نۇر-سۇلتان قالاسى مەن الماتى قالاسىنا كارانتيندىك شەكتەۋ ەنگىزۋ تۋرالى جارلىعىنان كەيىن ورتالىق قالالاردى ءبىر كۇن ىشىندە مىڭداعان ادامنىڭ تاستاپ شىققانىنان بايقاۋعا بولار. ارينە، ىندەت جايلاعان ورتادان ۇدەرە قاشۋدىڭ ايماقتارداعى ادامداردىڭ ءومىرى مەن قاۋىپسىزدىگىنە قاتەر توندىرەتىنىن ەشكىم ويلاپ جاتپادى. بۇل جەردە ۆيرۋس قاۋىپى جايلى اقپاراتتىڭ جەتكىلىكسىزدىگى مەن جەكە تۇلعانىڭ جاۋاپسىزدىعى دا انىق ءبىلىندى. بەيرەسمي دەرەك بويىنشا، كارانتين حابارى جاريا بولعان ساتتەن باستاپ الماتى قالاسىنىڭ اۋماعىنان جارتى ميلليون شاماسىنداعى ادام باسقا ايماققا كەتكەن ەكەن. دەمەك، وسىنشا جاننىڭ الىپ مەگاپوليستە تەك ناپاقا ءۇشىن عانا تىرشىلىك ەتىپ جۇرگەنىن باعامداۋعا بولادى. نەمەسە بۇل توپتاعىلاردى ۇلكەن قالانىڭ قۇندىلىعىن سەزىنىپ ۇلگەرمەگەندەر قاتارىنا جاتقىزساق پا ەكەن؟ ياعني، اۋىلداعى قازاقتىڭ جاپپاي قالاعا قونىستانا باستاعانىنا 40 جىلداي ۋاقىت وتكەنىمەن، ورتاق ورتادا ءومىر سۇرۋگە لايىق ۇلتتىق مەنتاليتەت قالىپتاسا قويماعانىن مويىنداۋعا ءتيىسپىز.

ءبىر قىرىنان العاندا، بۇعان قۋانىمىز دا كەرەك سياقتى. ويتكەنى، قالا مادەنيەتىنە جۇتىلماعان الەۋمەتتە قازاقتىڭ بايىرعى رۋحاني قۇندىلىعى ساقتالىپ وتىرعانى انىق. تاريحي سانانى ايتپاعاننىڭ وزىندە، ۇلتتىق ءتىل بايلىعى، تۇپسانالىق مىنەز-ق ۇلىق، ءداستۇرلى ونەر كوللاريتى قالاداعىداي جاھاندانۋ ءۇردىسى مەن سۋبمادەنيەت سالقىنىنا ۇشىراي قويعان جوق. سونداي-اق بۇل مەملەكەتتىك تۇرعىدا «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىن قابىلداپ، حالىق ساناسىن قايتا تۇلەتۋدى ستراتەگيالىق ماقسات ەتىپ العان ەل ءۇشىن نەگىزىگى تۇعىرناما ەكەنى تاعى داۋسىز. دەپ كەلگەندە، قازاق ۇلتىنىڭ بولمىسى  اۋىلدىق ءوڭىر مەن دالا تۇرمىسىنان ەشقاشان اجىرامايتىنىن ۋاقىت پەن توسىن قاتەر سىناعى دا دالەلدەپ وتىر. ەسەسىنە، مەملەكەت ەندى ءوز ازاماتتارىنىڭ سىندارلى ساتتەگى تاڭداۋىمەن ساناسا وتىرىپ، كوروناۆيرۋستان كەيىنگى دامۋ جوسپارىنا قازاقستانداعى اۋىلداردى كوركەيتۋ باسىمدىعىن ءبىرىنشى قوسۋى ءتيىس.

ەكىنشى جاعىنان العاندا، بۇل اۋىل شارۋاشىلىعىنا ارقا سۇيەگەن مەملەكەتتىڭ اگروونەركاسىپ كەشەنىن دامىتۋعا جول اشاتىن جاڭا باعىت بولاتىنى انىق. سوسىن، ىندەتتەن كەيىنگى قالىپقا كەلۋ كەزەڭى وتكەسىن الەم جۇرتىنىڭ تىرشىلىك داعدىسى وزگەرەتىنىن ايتىپ تا، سەزىپ تە وتىرمىز. ەكونوميكانىڭ زاڭدىلىعى مۇلدەم باسقا ەرەجەلەرگە كوشەتىنى بەلگىلى. الەۋمەتتىك جاعداي تىپتەن. ونىڭ ىشىندە ادام بالاسىنىڭ ازىق-ت ۇلىك تۇتىنۋىنا قاتىستى ۇستانىمى مۇلدەم جاڭا باعىت الۋى كادىك. ىندەتكە دەيىن دە دامىعان ەل تۇرعىندارى وندىرىستىك جولمەن جاسالعان جارتىلاي فابريكات تاعام مەن جىلدام ازىرلەنەتىن فاست-فۋد ونىمىنەن باس تارتىپ، تابيعي ۇردىستەگى تاماق ءتۇرىن تاڭداي باستاعان ەدى. اسىرەسە، جاساندى تەحنولوگيادا دايىندالعان ۇن مەن بالامالى ءتاسىل ارقىلى وندىرىلگەن ەت ونىمدەرىنەن جاپپاي باس تارتۋ كەزەڭى يەك استىندا تۇرعان-دى. مۇنى دۇنيەجۇزىنىڭ ساياسي-ەكونوميكالىق دامۋىن ايقىندايتىن بىلگىرلەر مويىنداپ تا وتىر. ءتىپتى، فۋتۋرولوگتار تاياۋ بولاشاقتا جەر شارى تۇرعىندارىنا تابيعي جولمەن وندىرىلگەن ۇن مەن ەت ونىمدەرىن ۇسىناتىن سالماق ەۋروپادان اۋىپ، ورتا ازياعا قاراي كوشەتىنىن تۇسپالداعالى كوپ بولا قويعان جوق. سونداعى ەمەۋرىن دالا توپىراعىندا وسكەن بيدايدىڭ ۇنى مەن ءتىرى ءشوپ جەپ جەتىلگەن مالدىڭ ەتى جايىندا بولسا كەرەك. الگى تىزىمدە مال باسى تولىق موڭعوليامەن قاتار، كورشى وزبەكستاننىڭ اتى اتالعانى ءبىزدى ويلاندىرۋى ءتيىس. ياعني، قازاقستاننىڭ جاڭا ەكونوميكالىق ساياساتى اۋىلداردى وركەندەتۋ ارقىلى اگروونەركاسىپ كەشەنىن دامىتىپ، ناتيجەسىندە الەمدىك تۇتىنۋ نارىعىنا ساپالى ءونىم شىعارۋعا قول جەتكىزۋگە باعىتتالادى دەپ سەنەمىز. بولماسا، قازىرگى جاعدايدا اۋىلداردىڭ جاعدايى سىن كوتەرمەيتىنى جاسىرىن ەمەس. ونىڭ ءبىر وكىنىشتى سەبەبىن قالا جاعالاعان قازاقتىڭ سانى مەن اگلومەراتسيا اۋماعىنداعى ادامداردىڭ الەۋمەتتىك قامتىلۋىنىڭ ارا سالماعىنان-اق بايقاۋعا بولاتىنداي.

قازىرگى دەرەك بويىنشا، ەڭبەككە جارامدى تۇرعىندار ۇلەسىنىڭ 40 پايىزى عانا اۋىلدىق ءوڭىردى مەكەن ەتەدى ەكەن. وندا دا نەگىزگى جۇمىس كوزى اۋىل شارۋاشىلىعىندا، جەر وڭدەۋ مەن مال باعۋدى كاسىپ ەتكەندەر ۇلەسىندە. ال اۋىل شارۋاشىلىعى ءونىمىن وڭدەۋ، قايتا وڭدەۋ سالاسى تىم كەنجەلەپ قالدى. ەسەسىنە، جالپى ەكونوميكالىق كورسەتكىش بويىنشا اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ەكسپورتى جىل سايىن ءوسىپ كەلەدى. ياعني، قازاقستان ءالى دە شەت ەل ءۇشىن شيكىزات دايىنداپ بەرۋدەن اسا الماي وتىر. وسى جەردە ءبىر مىسال كەلتىرەيىك. ستاتيستيكالىق مالىمەتتەردى سارالاساق،  وتكەن جىلى ەلىمىزدە 269 ميلليارد تەڭگەنىڭ ەت جانە ەت ءونىمى ءوندىرىلىپ، ناقتى ءوسىم 8،1 پايىزدى قۇراپتى. بارەكەلدى. بىراق، بۇل سومادا شەكارا اسقان ءتىرى مال ءۇشىن تولەنگەن اقشانىڭ ۇلەسى قوماقتى ەكەن. ياعني، شيكىزات ەكسپورتىنىڭ... قاراڭىز، بىلتىر ەكسپورتقا شىعارىلعان ءىرى قارا مالىنىڭ باسى 156 مىڭنان اسقان. ءبىر قىزىعى، قازاقتىڭ مالىن ساتىپ الۋشىلاردىڭ كوش باسىندا كورشى وزبەك ەلى تۇر ەكەن. ولار ءبىزدىڭ سىرتقا كەتكەن ءتىرى مالىمىزدىڭ 78 پايىزىن ناقتى اقشا بەرىپ العان. ءىرى قارا بىلاي تۇرسىن، وزبەكستان ۋاق جاندىق ساتىپ الۋدان دا قارا ءۇزىپتى. مىسالى، بىلتىر 264 مىڭ باسقا جۋىق قوي ەكسپورتقا شىعارىلسا، ونىڭ 78 پايىزى، ياعني 200 مىڭ باس توقتى-تورىم تاشكەنگە بەت تۇزەگەن ەكەن. ەكسپورتتىڭ قالعان 8،1 پايىزى رەسەيگە، 6،7 پايىزى ازەربايجانعا كەتكەن. ال الىس شەتەلدەن كەلىپ قوي ساتىپ الۋشى ەل قاتارىندا يران عانا بار، ولاردىڭ ەكسپورتتاعى ۇلەسى 4،5 پايىز شاماسىندا... 

ايتپاقشى، اۋىزدى قۋ شوپپەن سۇرتۋگە تاعى بولمايدى. قازىر ەلىمىزدە  اۋىلدىق جەرلەردە قولايلى ءومىر ءسۇرۋ ورتاسىن قۇرۋعا ارنالعان «اۋىل – ەل بەسىگى» اتتى باعدارلاما جۇزەگە اسىپ جاتىر. وسى باعدارلاما اياسىندا الماتى وبلىسىنىڭ اۋماعىندا اتقارىلعان شارۋا جايىن ايتپاي كەتۋ ادىلەتكە جاتپاس. ماسەلەن، «اۋىل – ەل بەسىگى» باعدارلاماسىنا بيىل الماتى وبلىسىنىڭ 21 ەلدى مەكەنى ەنگىزىلگەن ەكەن. بىلتىر دا ارناۋلى ماقساتتا قارجى ءبولىنىپ، ونىڭ يگىلىگىن اۋىل تۇرعىندارى كورە باستاپتى. وتكەن جىلى ايماقتاعى جەتى اۋداننىڭ ورتالىعىنداعى اۋرۋحانالاردى، مەكتەپتەردى، تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق نىساندارىن جانە اۋىلداردىڭ ىشكى جولدارىن كۇردەلى جوندەۋگە 6،1 ميلليارد تەڭگە بولىنگەن. بۇل سوماعا 45 جوبا ىسكە اسىرىلدى.

-  بۇل باعدارلامانى حالىق وتە جاقسى قابىلدادى. اسىرەسە، تۇرعىنداردىڭ 80 پايىزى اۋىلدىق جەردى مەكەندەيتىن ءبىزدىڭ وبلىس ءۇشىن ءبىراز ماسەلەنى شەشۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. قازىر باعدارلاما اياسىندا الاكول، بالقاش، ەسكەلدى، كوكسۋ جانە ۇيعىر اۋداندارىندا بەس دەنە شىنىقتىرۋ -ساۋىقتىرۋ كەشەندەرىنىڭ قۇرىلىسى جۇرگىزىلۋدە. بيىل وڭىردەگى 21 اۋىلدا 37 جوبا ىسكە اسىرىلادى، بۇعان جالپى قۇنى 14،4 ميلليارد تەڭگە قارجى قاراستىرىلعان، - دەيدى الماتى وبلىسىنىڭ اكىمى اماندىق باتالوۆ.