پرەمەرا: «حانزادا» (Hamlet) كورەرمەنىن نەسىمەن تاڭعالدىرماق؟

«شەكسپير شىعارماسىن قويۋ – ءاربىر ونەر يەسىنىڭ بۇعاناسى بەكىپ، ەسەيۋىندەگى ۇلى ەمتيحان» دەگەن بولاتىن كەزىندە دراماتۋرگيا ءدۇلد ۇلى قالتاي مۇحامەدجانوۆ. «گاملەتكە» تاۋەكەل ەتۋ ەلوردالىق جاستار تەاترى ءۇشىن دە سىرى مەن سىنى كوپ ونەردىڭ ايتۋلى سىناعى ىسپەتتەس. سوندىقتان بولسا كەرەك، تەاتر ىشىنە ەنگەننەن-اق تىنىمسىز قاربالاسقا كەزىكتىك. ويتكەنى ەرتەڭ كەشكە ءدال وسى ساحنادا ۋيليام شەكسپير شىعارماسى قازاقشا سويلەيدى.

ساحنادا قىزۋ دايىندىق ءجۇرىپ جاتىر. ارتىستەردىڭ بىزگە ءتىپتى نازار بۇرىپ قاراۋعا دا شامالارى جوق. ءبىرى – گاملەت، كەلەسىسى – وفەليا، كلاۆدي، گەرترۋدا، پولوني، لاەرت تاعىسىن تاعى بوپ جاسانعان اكتەرلەر ءوز ويىنىنا وزدەرى ابدەن سەنىپ العانداي. ۇستىلەرىنە قۇيىلا كەتكەن ساحنالىق كوستيۋمدەرى دە اقسۇيەكتەر الەمىنىڭ ءسانى مەن سالتاناتىن پاش ەتىپ تۇر.

كوستيۋم دەمەكشى، سپەكتاكلگە ارنايى 50-گە جۋىق كوستيۋم تىگىلىپتى. ساحنالىق كيىمدەردىڭ ديزاينى تولىعىمەن تالانتتى ديزاينەر، حورەوگراف التىنبەك ەرمۇحاننىڭ قيالىنان تۋعان. ال قاعازعا تۇسكەن كوركەم جۇمىستى (ەسكيز) كوستيۋمگە اينالدىرعان تىگىنشىلەر جۇمىسىنىڭ دا سالماعى ەسەپسىز. ءۇش ايدان اسا ۋاقىت تاۋلىك بويى ينە-ءجىبى قولىنان تۇسپەگەن تىگىنشىلەر ەڭبەگىنىڭ ەش كەتپەگەنى ساحناداعى ءساندى كيىمدەر سالتاناتىنان ايقىن كورىنەدى.

«گاملەتتەگى» وبرازداردىڭ ەسكيزدەرىن ەۋروپالىق ستيلدە سىزدىق. بىراق رەجيسسەردىڭ ويىندا ساق داۋىرىندەگى كيىم ۇلگىسى بولعاندىقتان قايتا جاساۋعا تۋرا كەلدى. بۇل قويىلىمداعى كيىم ۇلگىلەرىنىڭ ەرەكشەلىگى – كوك ءتۇستى اشەكەيلەردى  كوپ  قولدانۋىمىز»، دەيدى تىگىن تسەحىنىڭ مەڭگەرۋشىسى مارينا سەيداليەۆا.

كوستيۋمدەردەن بولەك، ساحنادا ءبىزدىڭ نازارىمىزدى اۋدارىپ، ەرەكشە كوڭىل بۇرعىزعان جۇمىس – ول، ارينە سپەكتاكلدىڭ ستسەنوگرافياسى بولدى. قويىلىم سۋرەتشىسى – ەرلان تۇياقوۆ. ءار جۇمىسى جاندىلىعىمەن، جاڭاشىلدىعىمەن، كوركەم ورنەك، ويلى استارىمەن ەرەكشەلەنىپ تۇراتىن تالانتتى قىلقالام يەسىنىڭ قيال جەمىسى بۇعان دەيىنگى جۇمىستارىنا ۇقسامايدى.

– جاستار تەاترىنىڭ قويىلىمدارىنا ءجيى كەلىپ تۇراتىن كورەرمەن جاقسى بىلەدى، ءبىز سپەكتاكلدەرىمىزدە سىقيعان م ۇلىك، تاۋداي قامالدارعا جۇگىنگەننەن گورى، قوزعالمالى، اكتەر قيمىلىمەن بىرگە سويلەپ تۇراتىن دەكوراتسياعا باسىمدىق بەرگەندى قۇپ كورەمىز. ول – رەجيسسەر نۇرقانات جاقىپبايمەن شىعارماشىلىق تاندەمىمىزدىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى دەسەم بولادى. بۇل سپەكتاكلدە دە سولاي. م ۇلىك از، دەتال، سيمۆوليكا كوبىرەك سويلەيدى. سپەكتاكلدە شارتتى شەشىمدەر وتە كوپ. كورەرمەن جاسىرعان جۇمباعىمىزدى شەشىپ، قويىلىم ىشىنەن وزىنە كەرەگىن تاۋىپ الادى دەپ سەنەمىز، – دەدى جاستار تەاترىنىڭ باس سۋرەتشىسى، «ساحناگەر» ۇلتتىق تەاتر سىيلىعىنىڭ يەگەرى ەرلان تۇياقوۆ.   

ءيا، بۇل «گاملەت» بۇرىنعىلاردان وزگەرەك. جارنامالىق افيشادان مەنمۇندالاپ شاقىرعان «حانزادا» دەگەن اتاۋىنىڭ ءوزى شەكسپير شىعارمالارىن جاستانا وقىعان كەز-كەلگەن كوزى قاراقتى وقىرمان ءھام كورەرمەندى ەلەڭ ەتكىزەرى ءسوزسىز. «گاملەتتىڭ» قالايشا «حانزاداعا» اينالعانىن بىلگىمىز كەلىپ رەجيسسەردى از-كەم اڭگىمەگە تارتتىق.

– «گاملەت» – ۋ. شەكسپيردىڭ الەم بويىنشا ەڭ كوپ قويىلعان شىعارمالارىنىڭ ءبىرى. شيراق ارەكەت پەن شىمىر ديالوگقا قۇرىلعان تراگەديا الەم جاۋھارلارىنىڭ تانىمال تولقۇجاتى ىسپەتتەس. شەكسپير دراماتۋرگياسى شاڭ باسپايتىن، ەسكىرىپ قالمايتىن ومىرشەڭ الەم ەكەندىگى امبەگە ايان. ءبىز «گاملەت» تراگەدياسىنان تەك اعىلشىن كورولدىگىنىڭ باسىنا ۇيىرىلگەن بۇلتتى عانا كورەمىز دەسەك، ول تايازدىق بولار ەدى. بۇل – ۇلتقا بولىنبەس، ادامزاتتىق تاقىرىپتاعى نايزاعاي رۋحتى شىعارما. سوندىقتان دا مەن «گاملەت» ارقىلى ءوز ۇلتىمنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن ءسوز ەتكىم، قازاقتىڭ بولمىسىن كورسەتكىم كەلدى. سپەكتاكلدىڭ «حانزادا» دەپ قازاقشالانۋى دا سودان. ازىرگە ايتارىم وسى. قويىلىمنىڭ بۇدان دا وزگە جاڭالىعى كوپ. ونى قازىر جايىپ سالعىم كەلمەيدى. بارلىعىنا پرەمەرا كۇنى وزدەرىڭىز كۋا بولىپ، باعاسىن بەرەرسىزدەر، – دەپ ساۋالىمىزعا قىسقا عانا جاۋاپ بەرگەن رەجيسسەر، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى نۇرقانات جاقىپباي ءۇزىلىپ قالعان رەپەتيتسياسىن ءارى قاراي جالعاپ، ءوز جۇمىسىنا كىرىسىپ كەتتى.

ال ءبىز اكتەرلەردىڭ دايىندىعىمەن تانىسپاققا ساحنانىڭ ارتقى جاعىنا قاراي وتتىك. مۇندا دا ءبىرى كيىم اۋىستىرىپ، ەندى ءبىرى كۇبىر-كۇبىر رەپليكاسىن قايتالاپ، دايىندالىپ جۇرگەن ارتىستەردىڭ قىزۋ قاربالاسىنا جولىقتىق. اسىرەسە، بۇگىندە كينو مەن تەاتردىڭ جارىق جۇلدىزىنا اينالعان قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى ءادىل احمەتوۆتى كورول كلاۆدي رولىندە كورىپ قۋانىپ قالدىق. بۇعان دەيىن ءدال وسى تەاتر تورىندە جارقىراتا سومداعان ۋ.شەكسپيردىڭ «اساۋعا تۇساۋ» كومەدياسىنداعى پەترۋچيو بەينەسى ءالى كۇنگە دەيىن تالعامپاز كورەرمەننىڭ جادىنان شىققان جوق. تەاترسۇيەر قاۋىمدى ۇزدىكسىز قۋانتىپ كەلەدى. ورايى كەلىپ تۇرعاندا ءبىز دە كوپ ىركىلمەدىك، اكتەردى بىردەن اڭگىمەگە تارتتىق.

– وزدەرىڭىز كۋا بولعانداي، شەكسپيردىڭ «گاملەتىن» ساحنالاپ جاتىرمىز. رەجيسسەرىمىز كيىم ۇلگىسى جانە ستيليستيكا جاعىنان وزگەرىس ەنگىزدى. بايىرعى داۋىردەن ءوزىمىزدىڭ اتا-بابالارىمىزعا جاقىنداتتىق. قويىلىمدا ەكى وبرازدى سومدايمىن. ءبىرىنشىسى – ز ۇلىم پاتشانىڭ ءرولى، ەكىنشىسى – گاملەتتىڭ قايتىس بولعان اكەسى ارۋاقتىڭ ءرولى. جاعىمسىز كەيىپكەر دەيمىز عوي. جاعىمسىز كەيىپكەردىڭ ءرولىن سومداۋ اكتەر ءۇشىن قىزىقتى. قورجىنعا تاعى ءبىر جاڭا وبراز قوسىلماق.

ساۋالىمىزعا كوسىلە جاۋاپ بەرگەن ونەر يەسى، كوڭىل تۇكپىرىندەگى ورىندالماعان ارمانىن دا ايتىپ قالدى.

– پەسانى وقىعان ساتتەن، ستۋدەنت شاعىمنان لاەرت بەينەسىن سومداعىم كەلەتىن. باستاپقىدا رەجيسسەر دە سول وبرازدى ماعان بەرەتىنىن ايتتى. بىراق سوڭىندا كلاۆدي ءرولى بۇيىردى.

كوزى قاراقتى كورەرمەننىڭ كوكەيىدە: ء«ادىل احمەتوۆ ءاردايىم پاتشا، كورول بەينەلەرىن سومداپ كەلەدى. بۇل جولعى پاتشا وبرازىنىڭ ەرەكشەلىگى قانداي؟» دەگەن سۇراق تۋىنداعانى ءسوزسىز...

–  ءالى كۇنگە دەيىن ۇلكەن ىزدەنىس ۇستىندەمىن. بۇگىنگە دەيىن ويناعان پاتشا وبرازدارىن جاعىمدى جاعىنان الىپ شىعاتىنبىز. ال بۇل جولى ز ۇلىم پاتشانى سومدايمىن. دەگەنمەن، «ز ۇلىمدى وينايمىن» دەپ بىردەن كوز الارتىپ، قاتىگەزدىككە سالعىم كەلمەيدى. ز ۇلىم ادامنىڭ دا جاقسى بوپ كورىنگىسى كەلەتىنى انىق. جاقسى بوپ تۇرىپ، ز ۇلىمدىعىنىڭ بەت-بەينەسى اشىلاتىن ساحنالارى بار. ياعني، ونىڭ بەت-بەينەسى لاەرتپەن بىرگە گاملەتتى ءولتىرۋ تۋرالى اقىلداساتىن كەزدەرىندە اشىلادى، - دەدى ءادىل احمەتوۆ.

اكتەر ءادىل ارمانىنداعى ءرولىن كورول كلاۆديدىڭ جولىنا قۇربان ەتسە، شەكسپيردىڭ وفەلياسىن ويناۋدى ارمانداعان جاس اكتريسا نازەركە سەرىكبولوۆانىڭ قۋانىشىندا شەك جوق. ويتكەنى ول پرەمەرا كۇنى ارمانىن اقيقاتقا اينالدىرماق.

– كەز كەلگەن جاس ءارتىس ءۇشىن شەكسپير سەكىلدى ۇلى دراماتۋرگتىڭ شىعارماسىندا ويناۋ  ۇلكەن باقىت، تەڭدەسسىز تاجىريبە دەپ بىلەمىن. ارينە، بۇگىنگە دەيىن رەجيسسەر، ۇستازىمىز نۇرقانات جاقىپباي مەن ارىپتەستەرىمنىڭ ماعان ارتقان سەنىمىنىڭ، قولداۋىنىڭ ارقاسىندا تەاتر رەپەرتۋارىنداعى ءبىراز قويىلىمدا باستى كەيىپكەرلەردى ويناپ كەلەمىن. بىراق، كوڭىل تۇكپىرىندە ستۋدەنت كەزىمنەن ويناسام دەگەن ءبىر بەينە بولاتىن، ول – وفەليا. مىنە، سول تىلەگىم، بۇيىرسا، ورىندالايىن دەپ وتىر. قاتتى قوبالجۋ ۇستىندەمىن، – دەپ رياسىز سىرىمەن ءبولىستى اكتريسا.

تەاتر زالىنان دايىندىق بارىسىن تاماشالاعان ساتتە گەرترۋدا وبرازىنا نازارىمىز اۋدى. شەكسپيردىڭ بۇل كەيىپكەرىن «جاستار» تەاترىنىڭ جەتەكشى اكتريساسى اينۇر راحيپوۆا سومدايدى. اكتريسانىڭ بار ويى مەن نازارى دايىندىقتا بولعاندىعىنا قاراماستان سىر تارتۋعا تىرىستىق.

– قويىلىمعا ەكى ايدان بەرى دايىندالىپ ءجۇرمىز. گاملەتتىڭ شەشەسى، حانشايىم گەرترۋدانىڭ قىر-سىرىن اشۋ وتە قيىنعا سوقتى. ءوزى حانشايىم ءارى جەسىر ايەل. وسىنىڭ ءبارىن پسيحولوگيالىق پاۋزالارىمەن قامتىپ، سومداۋ قيىنعا سوقتى، دەپ اكتريسا جاۋابىن قىسقا قايىردى.

جوعارىدا ايتىپ وتكەنىمىزدەي، ءادىل احمەتوۆتىڭ ارمانداپ جۇرگەن لاەرت بەينەسىن كەسكىندەۋ  دانيار ورازاەۆقا بۇيىرعان ەكەن. قويىلىمداعى باس كەيىپكەرلەردىڭ ءبىرىن سومداۋ جاس اكتەرگە قانشالىقتى قيىنعا سوققانىن ءوزى ايتىپ بەردى:

- لاەرت – شەكسپير شىعارماسىنداعى باستى كەيىپكەرلەردىڭ ءبىرى. بۇل بەينە بولماسا وقيعا جەلىسى باسقاشا ءورىلۋى مۇمكىن ەدى. لاەرتتى شەكسپير وتە ورىندى، ءدوپ قولدانعان دەۋگە بولادى. پەسا بويىنشا لاەرت ءۇش-ءتورت ساحناعا شىققان سوڭ فرانتسياعا وقۋعا كەتۋى ءتيىس، بىراق ءبىزدىڭ رەجيسسەردىڭ تراكتوۆكاسىندا ءبىر ساحنامەن فرانتسياعا وقۋىن جالعاستىرۋعا كەتەدى. سونىڭ وزىندە سارايداعى وقيعاعا تىكەلەي قاتىسى بار. ويتكەنى، اكەسى پولوني مەن قارىنداسى وفەليا وسىندا قالدى. بۇل كەيىپكەرلەر وتباسىنىڭ قامىن ويلاپ، قاراقان باسىن كۇيتتەپ جۇرگەن جاندار. وسى ءرولدىڭ وزىمە تيەسىلى ەكەنىن بىلگەن سوڭ قاتتى قوبالجىدىم. ءماتىندى وقىپ، رەجيسسەردىڭ ەسكەرتۋلەرىنەن سوڭ، ونەردەگى اعالارىم – ءادىل احمەتوۆ پەن جانداۋلەت باتاي سىندى تەاترىمىزدىڭ ساقا ارتىستەرىنەن ءتالىم الا ءجۇرىپ، بارىمدى سالا دايىندالدىم. ناتيجەسىن كورەرمەن ءوزى باعالاي جاتار، -  دەيدى دانيار ورازاەۆ.

ءتورت عاسىر بويى ساحنا تورىنەن تۇسپەي، تەمىرقازىقتاي بولعان قويىلىمنىڭ باستى كەيىپكەرى – گاملەت. بۇل وبرازدى كەيىپتەۋ ءاربىر ءارتىستىڭ ۇلى ارمانى دەسەك، ارتىق ايتقانىمىز ەمەس. ەندەشە، ز ۇلىمدىقپەن بەتپە-بەت كەلىپ، قياناتقا قارسى تۇرعان، «ولمەك پە، قالماق پا – ەندىگى ساۋال ەكى ۇداي» دەپ ىشكى سەزىمدەرىمەن ارپالىسقا تۇسكەن حانزادانىڭ ءرولىن بۇل قويىلىمدا كىم سومداماق؟!   ارينە، ول كورەرمەننىڭ كوز ايىمىنا اينالعان، كوپشىلىكتىڭ سۇيىكتى اكتەرى – داۋرەن سەرعازين. دايىندىق كەزىندەگى قاربالاستا ساحنا سىرتىنداعى گاملەتتىڭ قوبالجىعانىنا كۋا بولىپ، كەيىپكەرىن ءوز دەڭگەيىندە سومداپ شىعۋىن ۋايىمداعان اكتەردىڭ تەرەڭ تولعانىسىن سەزىندىك. سەبەبى بۇگىنگە دەيىن داۋرەننىڭ سان ءتۇرلى بەينەنى جوعارى دەڭگەيدە ويناعانىنا قانشا كۋا بولساق تا، بۇل جولعى ءرولىنىڭ ءجونى بولەك، جاۋاپكەرشىلىك جۇگى اۋىر. داۋرەن سەرعازيننىڭ حانزادا وبرازىن قالاي الىپ شىعاتىنىنا پرەمەرادا كۋا بولماقپىز.