اگەنتتىك وكىلىنىڭ ايتۋىنشا, Transparency International حالىقارالىق ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمى 2019 جىلعى «سىبايلاس جەمقورلىقتى قابىلداۋ يندەكسى» اتتى جىل سايىنعى باستى زەرتتەۋلەرىنىڭ ناتيجەلەرىن جاريالاعان. ناتيجەسىندە قازاقستان مۇمكىن بولعان 100 باللدىڭ 34 بالىن الىپ, 180 ەلدىڭ اراسىنان 113-ورىن يەلەنگەنى بەلگىلى بولىپ وتىر. وسىلايشا, بىلتىرعى جىلمەن سالىستىرعاندا يندەكستى 3 بالعا جانە 11 ورىنعا جاقسارتتى. بۇل قازاقستاننىڭ سىبايلاس جەمقورلىقتى قابىلداۋ يندەكسىنە (سجقي) قاتىسقان ۋاقىت ارالىعىنداعى ەڭ جوعارعى كورسەتكىشى.
Transparency International-ءدىڭ قازىرگى باعالاۋ ادىستەمەسى 2012 جىلى بەكىتىلگەن. سول ساتتەن باستاپ 2019 جىلعا دەيىن, 7 جىل ىشىندە قازاقستان ءوزىنىڭ ورنىن 28-دەن 31-گە دەيىن تەك 3 بالعا عانا جاقسارتقان بولاتىن. ال قازىر قازاقستان جەتى جىلدىق ىلگەرىلەۋدى ءبىر جىلدىڭ ىشىندە ورىندادى.
قازاقستاننىڭ 2025 جىلعا دەيىنگى ستراتەگيالىق دامۋ جوسپارىنا سايكەس سجقي-ءدىڭ 35 بالعا دەيىنگى ءوسىمى ىقتيمال ناتيجە رەتىندە بەلگىلەنگەنىن اتاپ وتكەن ءجون. وسىلايشا, وسى ۇمتىلىس ارقىلى جوسپارلانعان كورسەتكىشكە قول جەتكىزىلگەن.
ايتا كەتەيىك, قازاقستان بويىنشا يندەكستى ەسەپتەۋ بارىسىندا باتىس ەۋروپا مەن اقش-تا ورنالاسقان: بەرتەلسمان قورى, Freedom House, Economist Intelligence Unit, PRS Group, World Justice Project, IHS Markit, IMD, دۇنيەجۇزىلىك ەكونوميكالىق فورۋم, V-Dem سەكىلدى 9 تانىمال حالىقارالىق زەرتتەۋ ورتالىقتارىنىڭ مالىمەتتەرى نەگىزىندە اگرەگاتتالعان كورسەتكىشتەر قولدانىلادى. ءار ۇيىم رەيتينگتى قالىپتاستىرۋدىڭ وزىندىك ادىستەمەسىن قولدانادى.
اتالعان ۇيىمداردىڭ باسىم بولىگى قازاقستاننىڭ سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس بويىنشا كۇش-جىگەرىن وڭ باعالاعان. ماسەلەن اقش-تا ورنالاسقان PRS Group بەدەلدى زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ باعالاۋى بويىنشا سوڭعى 2 جىلدا قازاقستاننىڭ كورسەتكىشتەرى 2 ەسەگە جاقسارعان. بۇل رەيتينگتە ءبىز وڭتۇستىك كورەيامەن, يزرايلمەن, يسپانيامەن, سلوۆەنيا جانە سلوۆاكيامەن ءبىر قاتاردامىز. لوزاننادا, شۆەيتساريادا ورنالاسقان IMD ينستيتۋتىنىڭ «پاراقورلىق جانە جەمقورلىق» كورسەتكىشتەرى بويىنشا باسەكەگە قابىلەتتىلىك رەيتينگىندە قازاقستان 2018 جىلمەن سالىستىرعاندا 10 ورىنعا كوتەرىلىپ, رەكوردتىق 29-شى ورىندى يەمدەندى. اتالعان رەيتينگتە ءبىز وڭتۇستىك كورەيادان (30), يزرايلدەن (32), يسپانيادان (40), چەحيادان (41) جوعارى تۇرمىز.
IHS Markit كومپانياسىنىڭ رەيتينگىندە ايتارلىقتاي ىلگەرىلەدىك. قازاقستان «سىبايلاس جەمقورلىق تاۋەكەلدەرى» ينديكاتورى بويىنشا مۇمكىن 10 بالدىڭ (10-ەڭ جوعارعى تاۋەكەل) 3,1 بالىن جيناپ, بەلارۋستى قوسپاعاندا تمد-نىڭ بارلىق ەلدەرىنەن وزىپ شىقتى.
ولجاس بەكتەنوۆتىڭ سوزىنە قاراعاندا, سىبايلاس جەمقورلىقتى قابىلداۋ يندەكسى بويىنشا ءبىر دە ءبىر مەملەكەت ەشقاشان 100 بالل الماعان. بيىل ءبىرىنشى جانە ەكىنشى ورىندا دانيا جانە جاڭا زەلانديا (87) ءبولىستى, ءۇشىنشى ورىندى فينليانديا (86), ءتورتىنشى ورىندى سينگاپۋر, شۆەتسيا جانە شۆەيتساريا (85) الدى. رەيتينگتىڭ اۋتسايدەرى – سومالي (9), وڭتۇستىك سۋدان (12) جانە سيريا (13).
پوستكەڭەستىك ەلدەردىڭ باسىم كوپشىلىگى قازاقستاننان ەداۋىر تومەن ورنالاسقان. ماسەلەن مولدوۆا 32 بالمەن 120-ورىن; ۋكراينا, ازەربايجان جانە قىرعىزستان 30 بالمەن 126-ورىن; رەسەي 28 بالمەن 137-ورىن, تاجىكستان مەن وزبەكستان 25 بالمەن 153-ورىن, تۇرىكمەنستان – 19 بالمەن 165-ورىن الدى.
وسىلايشا, قازاقستان ورتالىق ازيا ەلدەرى اراسىنداعى كوشباسشىلىعىن ءبىرشاما نىعايتتى. Transparency International-مەن قاتار سىبايلاس جەمقورلىقتى قابىلداۋ دەڭگەيى مەن مەملەكەت جۇرگىزىپ جاتقان سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ساياساتتىڭ تيىمدىلىگىن باسقا دا حالىقارالىق ۇيىمدار باعالايتىنىن ەسكەرگەن ءجون. ماسەلەن بىلتىرعى جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا قازاقستان دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ سىبايلاس جەمقورلىقتى باقىلاۋ يندەكسىندە الەمنىڭ بارلىق ەلدەرى اراسىندا ەڭ جوعارى ىلگەرىلەۋ جاسادى. 2019 جىلى قازاقستاننىڭ كورسەتكىشتەرى الدىڭعى جىلمەن سالىستىرعان ەكى ەسەگە جاقسارىپ, 36%-دى قۇرادى. 2018 جىلى ءبىزدىڭ كورسەتكىش 19%-دى قۇراعان ەدى. حالىقارالىق رەيتينگ اگەنتتىكتەرىنىڭ ساراپشىلارى قازاقستان كورسەتكىشتەرىنىڭ ارتۋى ەڭ الدىمەن سىبايلاس جەمقورلىق دەڭگەيىن تومەندەتۋ بويىنشا قابىلدانىپ جاتقان, ءبىرىنشى كەزەكتە الدىن الۋ جانە بيزنەس جۇرگىزۋ جاعدايىن جاقسارتۋ شارالارىمەن بايلانىستى ەكەنىن اتاپ وتۋدە. ولاردىڭ پىكىرىنشە, قازاقستاندا پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتەگى باسقا ەلدەرمەن سالىستىرعاندا سىبايلاس جەمقورلىق بىرقالىپتى سيپاتقا يە, ال سوڭعى جىلدارى ونىڭ دەڭگەيى تومەندەۋدە.
