اجالعا «اسىققاندار» ازايماي تۇر

ءار ادامنىڭ وزىنە ءتان مۇڭى بارى، جالپى ەر مەن ايەل، ۇلكەن-كىشى، كەز كەلگەن الەۋمەتتىك توپتاعى ازاماتتارعا ورتاق وسى ءبىر «قۇبىلىس» نەگىزىنەن ومىردە ودان سايىن قاجىرلى بولۋعا يتەرمەلەسە، كەيدە قۇردىمعا دا جىبەرەتىنى بەلگىلى. ياعني، اۋىرتپالىقتارعا، سونىڭ سالدارىنان تۋىنداعان جان كۇيزەلىسىنە شىداماعاندار اقىرعى امالعا بارىپ، ءوز-وزىنە قول جۇمساپ جاتادى. بىراق جوعارىدا اتالعان سالا ماماندارى سۋيتسيدكە نەگىزىنەن رۋحاني جاعىنان ءالجۋاز، جۇيكە جۇيەسى سىر بەرگەندەر باراتىنىن العا تارتادى.

سەبەپسىز سالدار بولمايتىنىن ۇمىت­پاۋ كەرەك. بۇل ادام ابدەن دەگبىرى قا­شىپ، باسقا امال تاپپاعان سوڭ الگىندەي جاع­دايعا بارادى دەگەن ءسوز.

اۋىر پسيحيكالىق اۋرۋعا شال­دىق­قانداردى ەسەپتەمەگەندە، ءوزىمىز سەكىل­دى ساۋ ادامدار جەكە ومىرىندەگى ماسەلە­لەردىڭ كەسىرىنەن ءبارىن تارك ەتەدى. جا­قىن ادامنىڭ قايتىس بولۋى، وتباسى مۇشەسىنىڭ اۋىر سىرقاتتانۋى، اجىراسۋ، ساتقىندىقتى باستان كەشىرۋ، بايانسىز ماحاببات، جالعىزدىق، اتا-انامەن قارىم-قاتىناستاعى قيىندىقتار، تاعى باسقا جاعدايلار بۇعان تۇرتكى بولا الادى. ءوز-ءوزىن ولتىرۋگە فيزيكالىق، سەكسۋالدى زورلىق، كەمسىتۋ، قورقىتۋ، جالا جابۋ سياقتى تەرىس قىلىقتار دا ماجبۇرلەيدى. سول كەزدە سىر اقتارىپ، شەر تارقاتار بىرەۋ بولماسا، ونىڭ سوڭى قايعىلى اياقتالۋى مۇمكىن. دارىگەر ماماننىڭ دا مۇندايدا كومەگى زور، – دەيدى اقتوبەلىك پسيحولوگ ورىنگۇل ساتپاەۆا.

ماماننىڭ سوزىنە قاراعاندا، وزىنە ءوزى قول جۇمسايتىنداردىڭ دەنى 15-24 پەن 40-60 جاس ارالىعىنداعىلار ەكەن.

ەندى قارالى ستاتيستيكاعا توقتالساق. باس پروكۋراتۋرانىڭ قۇقىقتىق ستاتيس­تيكا جانە ارنايى ەسەپكە الۋ جونىندەگى كوميتەتى ۇسىنعان مالىمەتتەرگە جۇگىن­سەك، بىلتىر ەلىمىزدە 3542 (!) ادام وزىنە قول سالعان. ونىڭ 2804-ءى، ياعني باسىم بولىگى – ەر ادام. بيىلعى كوڭىلسىز سان ايعاق: 2019 جىلدىڭ 9 ايىندا 2916 قازاقستاندىق ءوز ەركىمەن ماڭگىلىك ساپارعا اتتانىپ كەتە بارعان... ال اقتوبە وبلىسىندا وتكەن جىلى تىركەلگەن ءسۋيتسيدتىڭ سانى – 195. بيىلعى 9 ايدا تاعى 128 اقتوبەلىكتىڭ اجالى وسىدان بولىپتى.

قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى تاراپىنان ءوزىن-ءوزى قۇربان ەتكەندەردىڭ كوبىنە قانداي «جولمەن» باقيلىق بولاتىنى تۋراسىندا دا ارنايى زەرتتەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلگەن. كوپشىلىگى اسىلىپ قالاتىن كورىنەدى...

اقتوبە قالاسىنداعى «اڭسار» اق­پا­رات­تىق تالداۋ ورتالىعىنىڭ تەولوگ مامانى نۇرلىبەك تاكەەۆ ماسەلەنىڭ ءمانىسى تەرەڭدە جاتقانىن، ءبارىنىڭ ءبىرىنشى كەزەكتە وتباسىدان باستالاتىنىن اتاپ ءوتتى:

– قۇراندا: «...ءبىر-ءبىرىڭنىڭ مال-م ۇلىكتەرىڭە قيانات قىلماڭدار جانە وزدەرىڭدى ولتىرمەڭدەر. راسىندا، اللا سەندەرگە ەرەكشە مەيىرىمدى» («نيسا» سۇرەسى، 29-ايات) دەلىنگەن. اياتتا «وزدەرىڭدى ولتىرمەڭدەر» دەگەن تىيىمدا يسلام دىنىندە سۋيتسيدكە جول جوق ەكەندىگى اشىق باياندالادى. حايبار سوعىسى كەزىندە ۇلكەن قاھارماندىق كورسەتكەن كۋزمان اتتى كىسىنىڭ توزاققا تۇسەتىنىن پايعامبارىمىز (س.ع.س.) بىلدىرگەن-ءدى. حۋزاي اكسۇم دەگەن ساحابا كۋزماننىڭ سوعىستان كەيىنگى اۋىر جاراقاتىنا توزە الماي، وزىنە قول جۇمساعانىن ايتادى. كۋزماننىڭ ءولىمى جايلى اللا ەلشىسىنە (س.ع.س.) جەتكىزىلگەندە، ول بىلاي دەيدى: «ادامداردىڭ اراسىندا سىرتتاي قاراعاندا ءجاننات يەلەرىنە ءتان قايىرلى ىستەردى جاساپ جۇرگەندەي كورىنەتىندەر بار. الايدا ولار توزاقتىق...» (بۇحاري، تاعدىر، 5).

ادامدار اراسىنداعى جاناشىرلىق، سۇيىسپەنشىلىك سەكىلدى جىلى قارىم-قاتىناستاردىڭ ازايۋىمەن، تۇلعانى رۋحاني تۇرعىدا قالىپتاستىراتىن سابىر، شۇكىرشىلىك، قاناعاتشىلدىق جانە تاعدىرعا بەكەم بولۋ سەكىلدى يماني قۇن­دى­لىقتاردىڭ جەتىسپەۋشىلىگىنەن قوعامدا اتالعان دەرت ۋشىعىپ تۇر. تۋىستىق قاتى­ناس­تىڭ اقساپ، يماندىلىق تاربيەسىنىڭ ءوز دەڭگەيىندە بەرىلمەۋىنەن ادامدار اراسىندا ءومىر سۇرۋگە، جاقسى­لىق­قا دەگەن قۇش­تارلىق تا كەمىپ بارادى. بارلىق ادام­دا قيىندىقتار بولادى، بىراق رۋحاني جاعىنان السىزدەر مۇنى سۋيتسيدپەن شەشەمىن دەپ ويلايدى. بۇل – قاتە تۇسىنىك. سوندىقتان ءار وتباسىندا ءبىرىنشى كەزەكتە «تاعدىر»، «تاۋبە»، «سابىر» تۋرالى اڭگىمە قوزعالىپ، ەشكىم ءوزىن جالعىز، كەرەكسىز سەزىنبەۋى قاجەت، – دەيدى.

ال الەۋمەتتانۋشى ورىنباسار ءمۇ­حيتوۆ­تىڭ پىكىرىنشە، ۇلكەن ماسەلەنى اۋىز­دىقتاۋ ءۇشىن كەشەندى جۇمىستار جاسالۋى ءتيىس. «الەۋمەتتانۋ عىلىمىندا ءسۋيتسيدتى زەرتتەۋدە ەميل ديۋركگەيمنىڭ ورنى ەرەكشە. ونىڭ وسى ماسەلەگە ارنالعان سۋي­تسيد كىتابىندا ادامداردىڭ سۋيتسيدكە پسيحولوگيالىق كۇيزەلىستەن باراتىندىعىن جوققا شىعا­رىپ، ءبارىنىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەدەن بولا­تىن­دىعىن ايتقان ەدى. ديۋركگەيم وزىنە ءوزى قول جۇمساۋدىڭ 4 ءتۇرىن كورسەتەدى: ەگويس­تىك، الترۋيستىك، انوميالىق، فاتا­ليستىك. جالپى، الەمدىك عىلىمدا بۇرىن­نان-اق وزىنە ءوزى قول سالۋ فاكتىسى كوپ­تەگەن فاكتوردى جيناقتايتىنى انىق­تالدى: الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق، ساياسي، فيلوسوفيالىق، پسيحولوگيالىق، ءدىني. وكىنىشتىسى، بۇل – ۇلكەن پروبلەما. ءبىزدىڭ ەل دە سۋي­تسيدتەن الدىڭعى ورىنداردىڭ بىرىندە. دۇنيە جۇزىندە بۇل جاسوسپىرىمدەر اراسىندا ايرىقشا بەلەڭ الىپ تۇر... وسى ورايدا شەتەلدىك تاجىريبەدە قولدانىلعان «سەنىم تەلەفونى» ماسەلەنى شەشۋدە وڭ ناتيجە بەرەدى دەپ ويلايمىن. سودان سوڭ ءدىني، رۋحاني، ۇلتتىق، وتباسىلىق قۇندىلىقتاردى كەڭىنەن ناسيحاتتاساق، ۇتىلمايتىنىمىز انىق»، دەيدى ول.

ايبەك تاسقاليەۆ،

جۋرناليست

 اقتوبە

P.S. ءومىردىڭ ءوزى كۇن مەن تۇننەن تۇراتىنى سياقتى، ادامداردىڭ ءدايىم باقىتتى بولۋى دا مۇمكىن ەمەس. بىراق بۇل وزىنە ءوزى قول سالۋعا باستى سەبەپ بولماسا كەرەك... سوندىقتان وسى تۇيتكىلدىڭ توركىنىن مەملەكەتتىك دەڭگەيدە ءجىتى زەرتتەپ، باسا ءمان بەرەتىن كەز الدەقاشان جەتتى. ويتكەنى كونستيتۋتسيادا اتاپ وتىلگەندەي، مەملەكەتتىڭ باستى بايلىعى – ادام.