2019 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنداعى جاعداي بويىنشا ەلىمىزدە قى­رىقتان استام كوپشىلىك كىتاپحانا جابىلعان. بۇل سوڭعى جىلدارى اۋىل تۇرعىندارىنىڭ جاپپاي قالاعا كوشۋىنەن جانە وڭىرلەر­دەگى كىتاپحانا جەلىسىن وڭتايلان­دى­رۋداعى اسىعىستىق سالدارىنان تۋىنداپ وتىرعان دۇنيە. ال اقمولا، الماتى، اتى­راۋ وبلىستارى مەن نۇر-سۇل­تان قالاسىندا اشىلعان ءبىرلى-جارىم جاڭا كىتاپحانالار وڭىر­لەردەگى قوردالانعان ماسەلە­لەر­دى شەشىپ بەرمەيتىنى انىق. ۇلتتىق كى­تاپ­حانا ديرەكتورى، قازاقستان كىتاپحانالار وداعىنىڭ توراعاسى باقىتجامال وسپا­نوۆا­نىڭ ايتۋىنشا وڭىرلەردەگى كىتاپ­حانا جەلىسىن وڭتايلاندىرۋ شارالارىندا اسىعىستىققا جول بەرمەۋ كەرەك، سونداي-اق جاۋاپتى ءىستى ناۋقانعا اينالدىرۋعا بولمايدى.

«ماسەلەن، كوپشىلىك كىتاپ­حا­نالاردىڭ ەڭ كوپ شوعىرلانعان جەرى – تۇركىستان، باتىس قازاق­ستان جانە اقمولا وبلىستارى. سوڭعى جىلدارى، وكىنىش­كە قاراي، ايماقتارداعى دەموگرا­فيا­لىق جانە باسقا الەۋمەتتىك-ما­تەريالدىق قيىندىقتاردىڭ سالدارىنان كوپشىلىك كىتاپحانالارى قىزمەتىنىڭ نەگىزگى كور­سەتكىشتەرى تومەندەسە، كەيبىر وڭىردە جەر­گىلىكتى مەملەكەتتىك باسقارۋ ورگاندارى تاراپىنان كىتاپحانالار جۇيەسىن وڭتايلاندىرۋعا جەتە ءمان بەرمەۋ، تاراتۋ سەكىلدى تەرىس تەندەنتسيالار بايقا­لادى. سونىڭ سالدارىنان كوپشىلىك كىتاپحانالار سانى 44-كە قىسقارعان»، دەيدى باقىتجامال وسپانوۆا.

ال كىتاپحانا سالاسىن رەتتەيتىن ارنايى زاڭنىڭ جوقتىعى كىتاپحانالارعا اق­پاراتتىق، مادەني جانە ءبىلىم بەرۋ قىز­مەتتەرىن تولىق تۇردە جۇزەگە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەرمەي كەلەدى. ەلىمىزدەگى بارلىق جۇيەلەر مەن ۆەدومستۆولارعا تيەسىلى 11 مىڭنان استام كىتاپحانا قىزمەتىن «مادەنيەت تۋرالى» زاڭنىڭ جالعىز 24-ءشى بابى عانا ايقىندايدى.

«شىنىندا دا كىتاپحانا ىسىندەگى ەڭ ءبىرىنشى ماسەلە – سالانىڭ نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق نەگىزىنىڭ جەتىلمەگەندىگى. ار­نايى زاڭ ەلىمىزدەگى كىتاپحانا ءىسىن دامىتۋدى قۇقىقتىق رەتتەۋگە، ءتۇرلى دەڭگەيدەگى كىتاپحانالار جۇمىستارىن قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەر ەدى»، دەگەن مامان «كىتاپحانا ءىسى تۋرالى» ارنايى زاڭ ازىرلەۋ قاجەت ەكەندىگىن ايتادى. بۇل ءوز كەزەگىندە رەسپۋبليكالىق جانە وب­لىستىق كىتاپحانالاردىڭ ادىستەمەلىك ورتالىق رەتىندەگى مارتەبەسىن ارتتىرۋعا، وبلىس كىتاپحانالارىنىڭ كىتاپحانا قو­رىنا باسىلىمنىڭ مىندەتتى تەگىن داناسىن الۋ ءىسىن ءبىر جولعا قويۋعا ىقپال ەتكەن بولار ەدى.

 تسيفرلى قازاقستان: كىتاپحانالار سكانەرگە جارىماي وتىر

قازاقستانداعى ەڭ كونە كىتاپحانا­لاردىڭ ءبىرى – سەمەي قالاسىنداعى شى­عىس قازاقستان وبلىستىق اباي اتىن­داعى امبەباپ كىتاپحانا. كە­مەڭگەر اقىن اباي كىتاپحانانىڭ ال­عاشقى وقىر­­­­ماندارىنىڭ قاتارىندا بولىپ،­ ە.پ.ميحاەليستەي پىكىرلەس دوسىن تاپ­قانى بارشاعا ءمالىم. اتالعان كىتاپ­حانا ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى گۇلميرا مۇراتقىزى كىتاپحانا قورىن تولىقتىرۋعا بايلانىستى قيىن­شىلىقتاردىڭ كوپ ەكەنىن ايتادى.

– بۇرىن باسپانىڭ بارلىعى مەم­لەكەتتىك بولعان كەزدە مىندەتتى دانا بارلىق كىتاپحانالارعا بەرىلەتىن-ءدى. قازىر باسپالاردىڭ كوبى جەكەمەنشىك بولعاندىقتان، ونداي جۇيە جوق. تەك ۇلتتىق مەملەكەتتىك كىتاپ پالاتاسى مەن ۇلتتىق كىتاپحانا قورىنا عانا بەرىلەدى. وسىدان كەلىپ الەۋمەتتىك ما­ڭىزى جوعارى باسىلىمدارعا، كوركەم ادەبيەتتەرگە قول جەتپەي وتىر. وقىرمان ەڭ كوپ سۇرايتىن قابدەش ءجۇمادىلوۆتىڭ «دارابوز» رومانىنىڭ كەيىنگى باسىلىپ شىققاندارى مۇلدە جوق. وسىنداي كوپ سۇرالاتىن كوركەم ادەبيەتتەر جەتپەي جاتادى. ويتكەنى بىزگە بولىنەتىن قارجى كولەمى دە از، – دەيدى گۇلميرا مۇراتقىزى. ونىڭ ايتۋىنشا، 4،5 مىڭنان اسا سيرەك باسىلىمدار قورى تيەسىلى كىتاپحانا ءالى كۇنگە دەيىن ءجونى ءتۇزۋ سكانەرگە جارىماي وتىرعان كورىنەدى. ال ەلباسى – تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ باس­تاماسىمەن جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان «تسيفرلى قازاقستان» باعدارلاماسى اياسىندا كوپدەڭگەيلى الەۋمەتتىك-مادەني ينستيتۋت رەتىندە كىتاپحانالار الدىڭعى ورىننان كورىنەتىنى راس.

– «تسيفرلى قازاقستان» باعدارلاماسى اياسىندا كىتاپحانا قورىن تسيفرلى فورماتقا كوشىرۋ جۇمىستارى باستالدى. وسىعان بايلانىستى وبلىستىق كىتاپحانالارعا سكانەر الىپ بەرسە دەي­مىز. قازىر بىزگە ۇلتتىق اكادەميا­لىق كىتاپحانا ءبىر سكانەرىن ۋاقىتشا بەرىپ وتىر. اباي اتىنداعى امبەباپ كىتاپ­حا­نانىڭ قورى وتە باي. زامانىندا اباي وقى­عان كىتاپتار، ودان بەرىدەگى لاتىن الىپ­بيىمەن جارىق كورگەن باسىلىم­داردىڭ كوبى بىزدە ساقتالعان. سكانەردىڭ قۇنى 23 ملن تەڭگە كولەمىندە ەكەن، ال ونداي قارجى بىزگە بولىنبەيدى، – دەيدى ول.

 اۋدان كىتاپحانالارىنا قارجى بەرىلمەي كەلەدى

مەملەكەتتىك قولداۋدىڭ جەتىمسىزدىگى، باسپالاردىڭ بىرىڭعاي تاقىرىپتىق-تيپتىك جوسپارىنىڭ جوقتىعى سەمەي كىتاپحاناسىن عانا ەمەس، پاۆلودار وبلىسىنا قاراستى بىرنەشە كىتاپحانانى دا تۇقىرتىپ وتىرعانىن بايقادىق. ماسەلەن، س.تورايعىروۆ اتىنداعى پاۆ­لودار وبلىستىق امبەباپ عىلىمي كىتاپ­حاناسىنىڭ كىتاپ قورىنا جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن بولىنەتىن مىندەتتى قارجى كولەمى بيىل قىسقارىپ قالعان.

– جىل سايىن 5-6 ملن تەڭگە كولەمىندە قارجى بەرىلەتىن ەدى، بيىل 3 ملن تەڭگە عانا قارجى ءبولىندى. بىراق الداعى جىلعى تاپسىرىسقا ارتىعىمەن قوسىپ وتىرمىز. ايتسە دە كىتاپحانامىزدىڭ بازالىق-تەحنيكالىق جابدىقتالۋى رەسپۋبليكالىق كىتاپحانالاردان كوپ وزىق، – دەيدى اتالعان كىتاپحانا باس­شىسىنىڭ ورىنباسارى بارشاگۇل بايجانوۆا. ونىڭ ايتۋىنشا، پاۆلودار وبلىسىنا قاراستى باياناۋىل اۋدانىنا (2015، 2019 جىلدارى)، ەرتىس اۋدانىنا (2014، 2016 جىلدارى)، شارباقتى اۋدانىنا (2016، 2019 جىلدارى) قاتارىنان بىرنەشە جىل جاڭا كىتاپ ساتىپ الۋعا مۇلدەم قارجى قاراستىرىلماعان.

– ادەتتە اۋداندىق كىتاپحانالارعا جىلىنا 1 ميلليون تەڭگەدەن استام قارجى ءبولىنۋى ءتيىس. كەي اۋداندارعا ءتيىستى قارجى كەيدە بولىنبەي قالىپ جاتىر، – دەيدى ول.

مۇنداي قارجى تاپشىلىعى شىعىس قازاق­ستان وبلىسى اياگوز اۋدانىنا قا­راس­تى اۋىلدىق كىتاپحانالارعا دا ءتان ماسەلە بولىپ تۇر. اياگوز اۋدا­نىن­­دا­عى ورتالىق كىتاپحاناعا حابارلاس­قا­نى­مىزدا، كىتاپحاناعا 2015 جىلدان بەرى كىتاپ ساتىپ الۋعا ءتيىستى قار­جى بولىن­بەگەنىن ەستىدىك. تەك بيىل عانا جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ پەيىلى ءتۇسىپ، كىتاپ­حانا قورىنا 375 دانا كىتاپ ساتىپ الىنعان.

– اۋدانعا قاراستى 23 اۋىلدىق كىتاپحانا بار. بۇگىندە ولاردىڭ بەسەۋى عانا ينتەرنەت جەلىسىمەن قامتىلعان. جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن بيىل 758 مىڭ تەڭگە شاماسىندا قارجى بەرىلىپ، سۇ­را­­نىس­تاعى كىتاپتاردى ساتىپ ال­دىق. وقىرماندار كوبىنە دەتەكتيۆ جانرىن­­داعى كوركەم ادەبيەتتەردى سۇراپ كە­لە­دى، – دەيدى كىتاپحانا ديرەكتورى مەر­ۋەرت جاقسىلىققىزى. ال كىتاپحانا قو­رىن تسيفرلى فورماتقا كوشىرۋ اۋدان كىتاپحاناسىنا وڭايعا سوقپاي تۇر، كىتاپتاردى ون-وننان 300 شاقىرىم قاشىقتاعى وسكەمەن قالاسىنا تاسۋعا ءماجبۇر.

«قالاعا 20 شاقتى كىتاپتى اپارىپ، ا.س.پۋشكين اتىنداعى وبلىستىق كىتاپ­حاناسىنىڭ سكانەرىنەن وتكىزگەنبىز. وسى جولى تاعى 10 كىتاپتى اپارىپ تاستادىق. نەگىزگى ماسەلە وسى، باسقا جاعى جاقسى. اي­تارىمىز، كىتاپحانالارعا جاڭا كومپيۋتەرلەر بەرىلىپ، ينتەرنەت جەلىسىن تارتسا ەكەن»، دەيدى ول. ءاماندا بيلىك نازا­رىنان تىسقارى جاتاتىن اياگوز اۋدانىنىڭ مىناداي جىلارمان ءحالىن ەستىپ، اۋىل كىتاپحانالارىن جاڭعىرتۋ باعدارلاماسى اياگوزدى اينالىپ وتكەن بە دەپ قالدىق.

كىتاپحانالار جۇيەسىنىڭ قازىرگى جاي-كۇيىنە جاساعان شولۋىمىز ورتاق كىتاپحانا ستاندارتىن بەلگىلەۋ، اقپاراتتىق ەلەك­تروندى دەرەككوز جۇيەسىن بىرىڭعاي فورماتقا كەلتىرۋ، سونداي-اق ارنايى جاب­دىقتارمەن قامتاماسىز ەتۋ، كىتاپ­حانا قىزمەتكەرىنىڭ قۇزىرەتى ماسە­لەلەرى قايتا قاراۋدى قاجەت ەتەتىنىن كورسەتىپ وتىر. ۇلكەن مەگاپوليستەردەگى جاعداي جاقسى، «باقىتتى» كىتاپحانالاردى اتاماعاندا، وڭىرلەردەگى كىتاپحانالار قورى حالىقتى اقپاراتپەن قامتۋدىڭ زاماناۋي تالاپتارىنا جاۋاپ بەرە الماي وتىرعانىن مويىنداۋىمىز كەرەك. ءبىر-بىرىنەن وقشاۋ جۇمىس اتقاراتىن جانە ۆەدومستۆولىق تۇرعىدان دا بىتىراڭقى كۇيدەگى ەلى­مىزدىڭ كىتاپحانالارى اقپاراتتىق رەسۋرس­تارىن ءبىر جۇيەگە تۇسىرە الماي كەلەدى. كىتاپحانالار قاۋىمداستىعى حالىق­ارالىق فەدەراتسياسىنىڭ (يفلا) ستاندارتىنا سايكەس كوپشىلىك كىتاپ­حانالاردىڭ قورى ۇنەمى جاڭارتىلىپ وتىرىلۋى  ءتيىس، ونىڭ قۇرامىنا  جىلىنا 5% جاڭا ءونىم ءتۇسۋى كەرەك. كى­تاپ­حانالاردى قارجىلاندىرۋدىڭ ايىر­ماشىلىعى سالدارىنان كىتاپ قورى­نىڭ كولەمى مەن ساپاسى دا الا-قۇلا. سون­دىقتان قورلاردى مادەني، عىلىمي جانە كوركەمدىك قۇندىلىعى جوعارى شەتەلدىك قۇجاتتارمەن جانە باسقا دا اقپاراتتىق رەسۋرستارمەن تولىق­تىرۋ قانشالىقتى دەڭگەيدە ورىندالىپ جاتقانى تاعى بەيمالىم. اتالعان ماسەلەلەردىڭ جاي-جاپسارىن سۇراستىرىپ ماردىمدى جاۋاپ الا المادىق. ايتسە دە «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا كىتاپحانا ءىسىن دا­مى­تۋدىڭ 2025 جىلعا دەيىنگى كەزەڭگە ارنالعان تۇجىرىمداماسىن» ازىرلەۋ بويىنشا جۇمىس توبى قۇرىلىپ، ونىڭ قۇرامىندا Nur Otan پارتياسىنىڭ ستراتەگيالىق باستامالار ينستيتۋتىنىڭ قىزمەتكەرلەرى مەن كىتاپحانالار قاۋىم­داستىعىنىڭ وكىلدەرى جۇمىس اتقارىپ جاتقان كورىنەدى.