ءتيىمدى ىنتىماقتاستىق. بىرلەسكەن ءىس-قيمىل

كەلەشەگى زور ارىپتەستىك

قازاقستاننىڭ ەكىجاقتى جانە كوپ­جاقتى ىنتىماقتاستىق باعى­تىن­دا جانە حالىقارالىق ۇيىمدار اياسىن­داعى بايلانىستار بويىنشا تابىستى قارىم-قاتىناس ورناتىپ وتىرعان ەلدەردىڭ ءبىرى – بەلا­رۋس. كەزىندە كەڭەس وداعىنىڭ قۇرا­مىندا بولعان بۇل قوس مەملەكەت تاۋەل­سىزدىك جىلدارىندا بۇرىننان قالىپ­تاسقان بايلانىستاردى ودان ءارى دامىتىپ، ءوزارا ارىپتەستىكتىڭ وزىق ۇلگىسىن كورسەتىپ كەلەدى.

ەكى ەلدىڭ تاۋەلسىزدىك جىل­دا­رىن­­داعى بايلانىستارىنىڭ، دالى­رەگى ەكىجاقتى ديپلوماتيالىق قا­تى­­ناستار ورناتىلعالى بەرگى 27 جىل­دىڭ ىشىندەگى قازاقستان-بەلا­رۋس قاتىناستارىنىڭ شەجىرەسىنە وي جۇ­گىرتىپ، دەرەكتەر مەن دايەك­تەر­دى العا تارتا سويلەسەك، ءوزارا ىن­تى­ماق­تاس­تىقتىڭ تەك ءوسۋ قارقىنىن اڭعارامىز.

تاراپتاردىڭ اراسىنداعى ءىس-قي­مىل­دىڭ تابىستى بولۋى، ەكىجاقتى قاتىناستىڭ جۇيەلى تۇردە دامۋى مەملەكەتتەر باسشىلارىنىڭ ساپار الماسۋلارىنا، بارلىق ماسەلەنى كەڭەسە، كەلىسە وتىرىپ شەشۋدىڭ وڭ ءۇردىسىنىڭ قالىپتاسۋىنا تىكەلەي بايلانىستى. وسى ارادا ەلىمىزدىڭ بەلارۋس جاعىمەن تەرەڭ دە ماعى­نالى ارىپتەستىك ورناتۋىندا قازاق­ستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ قىزمە­تىن ەرەكشە اتاپ كورسەتۋىمىز كەرەك.

ەكى ەل دە ەۋرازيالىق ەكونومي­كالىق وداقتىڭ بەلدى قاتىسۋشىسى. تاراپ­تاردىڭ ۇستانىمدارى ايماق­تىق جانە حالىقارالىق ساياساتتىڭ كوپتەگەن ماسەلەلەرىندە ۇقساس كەلەدى. بۇل ءوز كەزەگىندە ەكىجاقتى جانە كوپجاقتى پىشىمدەگى قاتىناس­تاردىڭ قارقىن الۋىنا تىكەلەي اسەر ەتىپ وتىر.

قازاقستان-بەلارۋس سەرىكتەس­تىگى­نىڭ قۇقىقتىق نەگىزى بەرىك ورنىققان. بۇگىندە تاراپتار اراسىندا 100-دەن استام كەلىسىمشارت پەن كەلىسىمدەرگە قول قويىلعان. بۇلاردىڭ ىشىندە دوستىق جانە ىنتىماقتاستىق تۋرالى شارتتىڭ ورنى ەرەكشە. وسى كەلىسىمدەر ەكى ەلدىڭ ساۋدا-ەكونوميكالىق، عىلى­مي-تەحنيكالىق جانە مادەني-گۋما­ني­تارلىق سالالارداعى ىنتىماق­تاس­تىعىن، حالىقارالىق جانە اي­ماق­تىق ماسەلەلەر بويىنشا ءوزارا ءىس-قي­مىلىن ىلگەرىلەتۋگە مۇمكىندىك بەرۋدە.

ەكىجاقتى بايلانىستاردى جان­داندى­رۋدا پارلامەنتارالىق قاتى­­ناستاردىڭ دا ۇلەسى زور. تمد پاا، ۇقشۇ جانە باسقا دا پار­لا­مەنتتىك قۇرىلىمدار شەڭ­بەرىن­دە ءوزارا كونسۋلتاتسيالار وت­كىزۋ ءوز تيىمدىلىگىن كورسەتىپ كەلەدى.

 باسىم باعىت – وندىرىستىك كووپەراتسيانى دامىتۋ

ۇكىمەتارالىق دەڭگەيدەگى ارىپ­تەس­تىك تە ءوزىنىڭ وڭ ديناميكا­سىن كورسەتىپ وتىر. ساۋدا-ەكونو­مي­كا­لىق ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋ، ينتەگراتسيالىق بىرلەس­تىك­­­تەر اياسىنداعى ءوزارا ءىس-قي­مىل­­دى ىلگەرىلەتۋ، عارىش كەڭىس­تى­گىن بەيبىت ماقساتتا زەرتتەۋ جانە پايدالانۋ بويىنشا ۇكى­مەت­­ا­رالىق كەلىسىمدەرگە قول قو­يىلۋى تاراپتاردىڭ ۋاقىت تالابىنا ساي بىرلەسە ارەكەت ەتۋىنە مۇم­كىن­دىك بەرۋدە. ماسەلەن، 2018 جىلى مينسكىدە وتكەن ساۋدا-ەكو­نو­مي­كا­لىق ىنتىماقتاستىق جونىن­دەگى ۇكىمەتارالىق كوميسسيانىڭ (ۇاك) ءXىV وتىرىسى وندىرىستىك كووپەراتسيانى ورىستەتۋ، بىرلەسكەن جاڭا جوبالاردى ىسكە اسىرۋ، كولىك-لوگيستيكا، اگروونەركاسىپتىك كەشەن، مادەني-گۋمانيتارلىق باعىت­تارداعى ارىپتەستىك ماسەلەلەرى قارالدى. ال بيىل 10 قازاندا ۇيىم­داستىرىلعان ۇكىمەتارالىق كو­ميسسيانىڭ XV وتىرىسىندا قول جەتكىزىلگەن كەلىسىمدەر ءوز­ارا ەكسپورتتى وسىرۋگە، ءوزارا ساۋدا كولەمىن ۇلعايتۋعا كەڭىنەن جول اشتى. تاراتا ايتار بولساق، XV وتى­رىستا تاراپتار قازاقستان مەن بەلارۋس اراسىنداعى ساۋدا-ەكو­نوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە ونى كەڭەيتۋ پەرسپەكتيۆالارى جونىندە، ونەركاسىپتىك كووپەراتسيا مەن تەحنيكانى جەتكىزۋ، اۋىل شارۋاشىلىعى مەن ازىق-ت ۇلىك ونەركاسىبى، دەنساۋلىق ساق­تاۋ، مادەني-گۋمانيتارلىق، عى­لىم، عارىش قىزمەتى، تەحنولوگيا­لار مەن ءبىلىم، سالاسىنداعى ىنتى­ماق­تاستىق تۋرالى كەلىسىمگە كەل­دى. سونداي-اق ۇكىمەتارالىق كوميس­سيانىڭ كەلەسى وتىرىسىن 2020 جىلى بەلارۋس اۋماعىندا وتكىزۋ ۇيعارىلدى.

قازىرگى تاڭدا ەكى ەلدە دە جاڭا ون­دىرىستەر پايدا بولعان. تاراپ­تار ءبىر-بىرىنە حالىقارالىق ستان­دارتتارعا سايكەس كەلەتىن، حالىق­ارالىق ساپا جونىندەگى سەرتيفيكاتتارى بار جوعارى ساپالى وڭدەلگەن ءونىمدى باسەكەلەستىك باعا بو­يىنشا جەتكىزە الادى. بۇل ءوز كەزە­گىندە كاسىپكەرلەر مەن ينۆەس­تور­لار ءۇشىن ەكى ەلدى دە تارتىمدى ەتۋگە مۇمكىندىك بەردى.

تاعى ءبىر ايتا كەتەر جايت، ونەر­كاسىپ، اۋىل شارۋاشىلىعى، كولىك، فارماتسەۆتيكا، مەديتسينا جانە ت.ب. سالالاردا قازاقستاندىق جانە بەلارۋستىك كاسىپورىنداردىڭ ىن­تى­­­ماق­تاستىعىنىڭ كەلەشەگى زور. اسى­رەسە وندىرىستىك كووپەرا­تسيا ارىپ­تەس­تىكتىڭ باسىم باعىت­تارى­­نىڭ ءبىرى بولىپ قالا بەرمەك. بىر­لەس­كەن ونەركاسىپتىك، عىلىمي، ين­جە­نەر­لىك-تەحنيكالىق جانە كادر­لىق الەۋەتتىڭ ءىرى جوبالاردى ىسكە اسى­رۋعا مۇمكىندىك بەرەتىنىنە سەنىم مول.

بۇگىندە ەلىمىزدە بەلارۋستىڭ قاتىسۋى­­مەن 340-تان استام زاڭدى تۇلعا، فيليالدار مەن وكىلدىك­تەر جۇمىس ىستەيدى. وسى جاعداي­دا ۇاك-تىڭ باستى مىندەتى – كاسىپ­ورىن­دار مەن بيزنەس-سەرىكتەس­تەر­دىڭ ءوزارا ءتيىمدى جانە ناتيجەلى ىن­تى­ماق­تاستىعى ءۇشىن جاقسى جاع­دايلار جاساۋ.

ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتىڭ ما­ڭىزدى باعىتى – ونەركاسىپتىك كووپەراتسياسى.

قازىردىڭ وزىندە قازاقستاندا بەلورۋس­تىق تەحنيكا مەن جابدىق­تاردىڭ سەگىز بىرلەسكەن قۇراستىرۋ زاۋىتى جۇمىس ىستەيدى. بەلارۋستە ەلىمىزدىڭ كاپيتالىنىڭ قاتىسۋى­مەن 45 كاسىپورىن جۇمىس ىستەۋدە.

وسى ارادا ايتا كەتەيىك، 2019 جىل­دىڭ 5 شىلدەسىندە مينسك قالاسىندا قازاق­ستان سىرتقى ساۋ­دا پالاتاسى مەن بەلا­رۋس ساۋدا-ونەركاسىپ پالاتاسى اراس­ىن­داعى ىسكەرلىك كەڭەستىڭ ءبىرىنشى وتى­رىسى ءوتتى. وسى جيىن بارىسىندا، ياعني 3-5 شىلدە ارالىعىندا مينسك قالاسىن­دا قازاقستاندىق تاراپ ازىق-ت ۇلىك ونىم­دەرى­نىڭ جار­نامالىق-دەگۋستاتسيالىق كورمەسىن ۇسىندى.

جوعارىدا ايتىلعانداردىڭ ءبارى بۇگىندە ءبىزدىڭ ەلىمىز بەلا­رۋس­تىڭ تمد شەڭبەرىندەگى ءىرى ساۋ­دا سەرىكتەستەرىنىڭ ءبىرى سانالاتىنىن راستايدى. وسى ورايدا تسيفر­لىق كورسەتكىشتەرگە توقتالا كەتسەك، 2018 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا تاۋار اينالىمى 896 ملن اقش دوللارى بولدى. ەلى­مىزدىڭ ستاتيستيكا كوميتەتىنىڭ مالى­مەتىنە سايكەس، قازاقستان مەن بەلا­رۋس اراسىندا 2019 جىلعى قاڭ­تار-ماۋسىم كەزەڭىندە ساۋدا اينالىمى 344،8 ملن دوللاردى، قازاقستاننان بەلارۋسكە ەكسپورت – 49،8 ملن دوللاردى، ال بەلا­رۋستەن قازاقستانعا يمپورت 295 ملن دوللاردى قۇراعان. ال سوڭعى دەرەكتەرگە قاراعاندا، 2019 جىلدىڭ سەگىز ايىندا وتكەن جىلدىڭ وسى كەزەڭىمەن سالىس­تىرعاندا تاۋار اينالىمى 4%-عا دەيىن ءوسىپ، ول شامامەن 626 ميلليون دوللارعا جەتكەن. ەكى ەلدىڭ كولىك-لوگيستيكالىق ينفراقۇرىلىمىنىڭ ينتەگراتسيا ۇدەرىسى وڭ ناتيجە كورسەتۋدە. 2018 جىلى قازاقستان مەن بەلارۋس اراسىنداعى ەكسپورتتىق جانە يمپورتتىق جۇكتەردىڭ كولەمى 7،3%-عا (76،13 مىڭ توننا) ارتىپ، 1127،31 مىڭ توننانى قۇرادى (2017 جىلى – 1051،17 مىڭ توننا). قازاقستان تەمىر جولى بويىنشا ترانزيتپەن جۇك تاسىمالداۋ كولەمى 6،4%-عا كوبەيىپ، 255،06 مىڭ توننانى قۇرادى (2017 جىلى – 239،83 مىڭ توننا).

وڭىرارالىق ىنتىماقتاس­تىقتىڭ كۇشەيە ءتۇسۋى، سونداي-اق مادەني-گۋماني­تار­لىق قارىم-قاتىناستىڭ دۇرىس جولعا قويىلۋى دا قوس تاراپتىڭ سەنىمگە نە­گىزدەلگەن بايلانىستارىن نى­عاي­تۋعا زور ۇلەس قوسىپ وتىر.

سىندارلى ۇنقاتىسۋ

قازاقستان مەن بەلارۋس ارا­سىن­دا قالىپتاسقان ساياسي ۇن­قاتى­سۋدىڭ ودان ءارى ساباقتاسىپ، ۋاقىت تالابىنا ساي ءوز جالعاسىن تابۋى ەكى ەلدىڭ دە حالقىنىڭ تىلە­گى­مەن ۇندەستىك تاۋىپ وتىر. وسى ارادا قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ پەن بەلا­رۋس پرەزيدەنتى الەكساندر لۋكا­شەن­كونىڭ ءوزارا تۇسىنىستىككە نەگىز­دەلگەن كەزدەسۋلەرىنىڭ وڭ ىق­پالىن ايتقانىمىز ورىندى. بۇل جونىندە قازاقستاننىڭ بەلا­رۋستەگى ەلشىسى اسقار بەيسەن­باەۆ «قازاقستان-بەلارۋس: سەرىك­تەستىك جانە سينەرگيا جولى­مەن» تا­قى­رىبىمەن «Egemen Qazaqstan» گا­زەتىندە (21 قازان، 2019 ج.) جا­­ريا­­لاعان ماقالاسىندا: «قا­زاق­­ستان مەن بەلارۋس اراسىندا جوعارى دەڭگەيدەگى بەلسەندى سايا­سي ۇنقاتىسۋدىڭ جۇرگىزىلىپ جات­قان­دىعى قۋانتادى. تەك سوڭعى التى ايدىڭ ىشىندە ينتەگراتسيالىق سامميتتەر اياسىندا قازاقستان مەن بەلارۋس پرەزيدەنتتەرىنىڭ ءۇش كەزدەسۋى ءوتتى»، دەپ جازدى.

مىنە، ەلىمىزدە بەلارۋس پرەزي­دەنتىنىڭ رەسمي ساپارى وتۋدە. ساپار اياسىندا ەكى ەل باسشى­لارى­نىڭ كەزدەسۋلەرى، باسقا دا شارالار قوس تاراپ قاتىناسىنىڭ جاڭا پاراعىن اشاتىنى ءسوزسىز.

ايتا كەتەيىك، اتالعان ساپار بارىسىندا ءوزارا ءتيىمدى ىنتىماق­تاس­تىق­­تىڭ ماڭىز­دى تۇستارى قوز­عالىپ، اقپارات­تىق تەح­نولوگيا­لار، ونەركاسىپتىك كووپەرا­­تسيا، اگروونەركاسىپتىك كەشەن سالا­سىن­­­داعى ىنتىماقتاستىقتىڭ بولا­شاعى اي­قىندالماق. سونداي-اق جوعا­رى دەڭگەيدەگى بيزنەس-فورۋم ۇيىم­داستىرىلىپ، قازاق­ستان مەن بەلارۋس كومپانيالارى مەن كاسىپورىندارى ىسكەرلىك ارىپتەس­تىكتىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى، بىرلەسكەن جوبالار بويىنشا كەلىسسوزدەر جۇر­گىزەدى، ءتيىمدى كەلىسىمشارتتار جاسالادى دەپ كۇتىلۋدە.