دامۋ بولجامىنىڭ نەگىزگى كورسەتكىشتەرى ساقتالىپ وتىر

الەۋمەتتىك ماسەلەلەرگە – باسىمدىق

وتىرىستا «2019 – 2021 جىل­دارعا ارنالعان رەسپۋبليكالىق بيۋد­جەت تۋرالى زاڭعا وزگەرىستەر ەنگى­زۋ تۋرالى» زاڭ جوباسىنا قا­تىستى بىرنەشە بايانداما تىڭ­دالدى.

قۇجات Nur Otan پارتياسىنىڭ سايلاۋالدى باعدارلاماسىنىڭ شارالارىن، مەملەكەت باسشى­سىنىڭ «سىندارلى قوعامدىق ديا­لوگ – قازاقستاننىڭ تۇراقتى­لىعى مەن وركەندەۋىنىڭ نەگىزى» اتتى جولداۋىن، قازاقستان رەس­پۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرە­زي­دەنتى – ەلباسىنىڭ Nur Otan پارتياسىنىڭ XVIII سەزىندە بەرىلگەن تاپسىرمالارىن ورىنداۋ ماقساتىندا، سونداي-اق 2019 جىلعى بيۋدجەتتى اتقارۋ اياسىندا دايىندالعان بولاتىن.

ءبىرىنشى كەزەكتە ءسوز العان ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى رۋس­لان دالەنوۆ 2019 جىلعا ارنال­عان رەسپۋبليكالىق بيۋد­جەتتى ناقتىلاۋ كەزىندە ەلدىڭ الەۋ­مەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋ بول­جامىنىڭ نەگىزگى كورسەتكىشتەرى ساقتالعانىن قۇپتادى. «ىشكى جالپى ءونىمنىڭ ءوسۋى 3،8 پايىز دەڭ­گەيىندە، مۇناي ءوندىرۋ 89 ملن توننا كولەمىندە. مۇنايدىڭ الەمدىك باعاسى جوعارى قۇبىلمالىلىقتى كورسەتىپ وتىر. وسىنى ەسكەرە وتىرىپ، مۇنايدىڭ بولجامدى باعاسى باررەلىنە 55 اقش دوللارى دەڭگەيىندە ساقتالدى»، دەدى ر.دالەنوۆ.

ونىڭ ايتۋىنشا، جىلدىق ينفلياتسيانىڭ نىسانالى ءدالىزى 4-6 پايىز شەگىندە تۇر. «جالپى، رەس­پۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ كىرىس­تەرى (ترانسفەرتتەردى ەسەپكە ال­ماعاندا) 2019 جىلى 7 ترلن 81 ملرد تەڭگەنى قۇرايدى. تۇسىم­دەر تۇرلەرى بويىنشا كىرىستەر قۇرىلىمى ساقتالادى. كولەمدى تۇسىمدەردى قوسىلعان قۇن سالىعى (2،8 ترلن تەڭگە)، كورپوراتيۆتىك تا­بىس سالىعى (2 ترلن تەڭگە)، حالىق­ارالىق ساۋداعا سالىناتىن سا­لىقتار (1،5 ترلن تەڭگە) قام­تىدى»، دەدى مينيستر. تۇسىم­دەردىڭ جالپى كولەمى 95 ملرد تەڭ­گەگە ءوسىپ، 10،7 ترلن تەڭگەنى قۇ­راماق.

كەلەسى ءسوز پرەمەر-ءمي­نيس­تردىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى – قارجى ءمينيسترى ءاليحان سمايى­لوۆقا بەرىلدى. زاڭ جوباسى 2019 جىلعا ارنالعان ەلدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋ بولجامىنىڭ كورسەتكىشتەرى ساقتالا وتىرىپ قالىپتاستىرىلعانىنا توقتالعان ءا.سمايىلوۆ: «رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ تۇسىمدەرى 94،9 ملرد تەڭ­گەگە، ال رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت شىعىستارىنىڭ كولەمى 94،9 ملرد تەڭگەگە ۇلعايتىلدى. رەس­پۋب­ليكالىق بيۋدجەتتىڭ تاپشى­لىعى بۇرىن بەكىتىلگەن ىشكى جال­پى ءونىمنىڭ 2،1% دەڭگەيىندە ساق­تالدى. الەۋمەتتىك سالاداعى شۇ­عىل قارجىلاندىرۋ ماسەلە­لەرىن شەشۋ ماقساتىندا الەۋ­مەت­تىك بلوكتىڭ شىعىستارى 6،7 ملرد تەڭگەگە ارتتىرىلدى. شىعىس­تاردى قايتا ءبولۋدى ەسكەرە وتىرىپ، قوسىمشا قاراجات اتاۋ­لى الەۋمەتتىك كومەكتى تولەۋگە، مەديتسينالىق كومەك كورسە­تۋگە جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ وبەك­تى­لەرىنىڭ قۇرىلىسىن جالعاس­تىرۋعا باعىتتالادى»، – دەدى.

ونىڭ ايتۋىنشا، ناقتى سەك­توردىڭ شىعىستارى 15،6 ملرد تەڭگەگە ۇلعايتىلعان.

بيۋدجەتتىك باعدارلامالار اكىمشىلەرى ۇسىنعان قاراجاتتى قايتا ءبولۋدى ەسكەرە وتىرىپ، ونەركاسىپتى قولداۋعا، «قازاق­ستان تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جي­ناق بان­كىنىڭ» سالىمشىلارىنا تۇرعىن ءۇي قارىزدارىن بەرۋگە قوسىمشا شىعىستار كوزدەلگەن. سونداي-اق ول: «توتەنشە جاعدايلار كەزىندە جەدەل ارەكەت ەتۋ ءۇشىن، ونىڭ ىشىندە جىلۋ ماۋسىمىنىڭ باستا­لۋىن ەسكەرە وتىرىپ ۇكىمەت رەزەرۆى ۇلعايتىلدى. ايماقتارعا ارنالعان نىسانالى ترانسفەرتتەر كولەمى ناقتىلاۋ ناتيجەسىندە 29،1 ملرد تەڭگەگە ارتتىرىلدى»، – دەدى.

بۇدان باسقا، زاڭ جوباسىن دا­يىنداۋ كەزىندە جەكەلەگەن مەم­لەكەتتىك ورگانداردى قايتا ۇيىم­داستىرۋىن ەسكەرە وتى­رىپ، شى­عىستاردى تۇزەتۋ، ازا­ماتتىق قىز­مەتشىلەردىڭ ەڭبەك­اقىسىن ارتتىرۋعا، جىلۋ ەنەر­گە­تيكاسى مەن كولىك ينفراقۇ­­رى­لىمىن دامىتۋعا، «نۇرلى جەر» باعدارلاماسى شەڭ­بەرىندە تۇرعىن ءۇي جانە ينجە­نەر­لىك-كوممۋنيكاتسيالىق ينفرا­قۇ­رىلىم سالۋعا ناقتى قاجەتتىلىگىن ەسكەرە وتىرىپ، وڭىرلەر اراسىندا قاراجات قايتا بولىنگەن.

سەنات باسشىسى زاڭ جوباسىن تالقىلاۋ بارىسىندا ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترىنە ورتا ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىن جان باسىنا شاققانداعى قارجىلاندىرۋدى 5،6 ملرد تەڭگەگە ازايتۋ جانە «جاس مامان» جوباسى اياسىندا كول­لەدجدەردى جاڭعىرتۋعا ارنال­عان شىعىنداردى ازايتۋ تۋرالى ايتتى. «بۇل ءۇشىن كىم جاۋاپ بە­رەدى؟ 8 ميلليارد تەڭگە بوسقا كەتتى. بۇل اقشاعا ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا كوپ نارسە جاساۋعا بولاتىن ەدى»، – دەدى د.نازارباەۆا.

قوسىمشا بايانداما جاساعان قارجى جانە بيۋدجەت كوميتەتىنىڭ توراعاسى ولگا پەرەپەچينا سەناتورلار ناقتى تەتىكتەر مەن ىس­كە اسىرۋ ەرەجەلەرىن قامتيتىن زاڭ­نان كەيىنگى نورماتيۆتىك اكتى­لەرسىز بيۋدجەت جوباسىنا جاڭا باستا­مالار ەنگىزۋگە تىيىم سالا­تىن وزگەرىستەردى بيۋدجەت كودەك­سىنە ەنگىزۋدى ۇسىنىپ وتىرعانىن اتاپ ءوتتى.

«قارجى رەسۋرستارى شەكتەۋلى بولعان جاعدايىندا مەملەكەتتىك قاراجات، ونىڭ ىشىندە بولاشاق ۇرپاق قورى – ۇلتتىق قوردان الىنعان، ال بۇگىندە ولاردىڭ رەس­پۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ بارلىق كىرىسىنىڭ 29 پايىزى الەۋمەتتىك-كاسىپ­كەرلىك كورپوراتسيالارىندا، ۇلتتىق كومپانيالار، بانك قۇ­رى­لىمدارى ەسەپشوتتارىندا اي­لار بويى جاتادى. ولار ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسىن دامىتۋعا جۇمىس ىستەۋى ءتيىس»، – دەدى و. پەرەپەچينا.

ەگجەي-تەگجەيلى تالقىلاۋدان كەيىن دەپۋتاتتار ءۇش جىلدىق بيۋدجەتكە تۇزەتۋلەر قابىلدادى.

 ەل يگىلىگىنە باعىتتالعان قۇجاتتار

وتىرىستا سونداي-اق قازاق­ستان مەن ارمەنيا اراسىنداعى ازا­ماتتىق قورعانىس، توتەنشە جاع­دايلاردىڭ الدىن الۋ جانە ولار­دى جويۋ سالاسىنداعى ىنتى­ماقتاستىق تۋرالى ۇكىمەتارالىق كەلىسىم راتيفيكاتسيالاندى.

ەكى ەلدىڭ ازاماتتىق قورعانىس، تابيعي جانە تەحنوگەندىك قاۋىپ-قاتەرلەردىڭ الدىن الۋ، توتەنشە جاعدايلاردى جويۋ، ازاماتتىق قورعانىس ماماندارىن توتەنشە جاعدايلاردىڭ تۋىنداۋىنا اكەپ سوققان اۆاريالار، ءزىلزالالار مەن اپاتتار جاعدايلارىندا ەرىكتى جانە ءوزارا كومەك كورسەتۋ بويىنشا وقىتۋ سالاسىنداعى ءوزارا ءىس-قيمىلى كەلىسىمنىڭ نەگىزى بولىپ تابىلادى.

كەلىسىمدە ىنتىماقتاستىق نىساندارى، كومەك كورسەتۋ شارتتارى مەن تۇرلەرى، كومەك كورسەتۋ جونىندەگى جۇمىسقا باسشىلىق ەتۋ ءتارتىبى جانە مەملەكەتتىك شەكارانى كەسىپ وتۋگە بايلانىستى باسقا دا ماسەلەلەر، شىعىنداردى وتەۋ، زالال كەلتىرۋ جانە كورسەتىلەتىن كومەكتى قارجىلاندىرۋ رەتتەلدى.

بۇدان كەيىن سكانديناۆيا جانە بالتىق ەلدەرىنىڭ ءىرى نەسيە-قارجى ينستيتۋتى بولىپ تابىلاتىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن سولتۇستىك ينۆەستيتسيالىق بانك اراسىنداعى نەگىزدەمەلىك كەلىسىم راتيفيكاتسيالاندى. كەلىسىمدە ۆاليۋتانىڭ ايىرباس­تالۋى جا­نە اقشا قاراجاتىن اۋدا­رۋ، سولتۇستىك ينۆەستيتسيالىق بانك­تىڭ شارتتارى بويىنشا تەندەرلەر وتكىزۋ، سونداي-اق ونى سالىق سالۋدان بوساتۋ جونىندەگى ەرەجەلەر بەلگىلەنەدى.

اتالعان قۇجاتقا 2018 جىلعى 16 قازاندا حەلسينكي قالاسىندا قول قويىلعان بولاتىن. كەلىسىم قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ينۆەستيتسيالىق جوبالاردى قارجىلاندىرۋ ءۇشىن سولتۇستىك ينۆەستيتسيالىق بانكتىڭ قىزمەتىن اشۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. «سول­تۇس­تىك ينۆەستيتسيالىق بانك 1975 جىلى قۇرىلدى جانە سكاندي­ناۆيا مەن بالتىق ەلدەرى مۇشە بولىپ تابىلاتىن كوپجاقتى دامۋ بانكى. شتاب-پاتەرى حەلسينكي قالاسىندا ورنالاسقان. سول­تۇستىك ينۆەستيتسيالىق بانكتىڭ جار­عىلىق كاپيتالى 6 ملرد 142 ملن ەۋرونى قۇرايدى، ول مۇشە ەلدەردىڭ تولەمدەرىنەن قالىپ­تاسادى (دانيا، ەستونيا، فينليان­ديا، يسلانديا، لاتۆيا، ليتۆا، نور­ۆەگيا، شۆەتسيا). سولتۇستىك ينۆەس­تيتسيالىق بانكتىڭ جالپى كرە­ديتتىك پورتفەلى 2018 جىلى 19،1 ملرد ەۋرونى قۇرادى. قارىز­دار 25 جىلعا دەيىنگى مەرزىم­گە بەرىلەدى. بانكتىڭ سترا­تەگيا­سىنا سايكەس كرەديتتىك پورت­فەل­دىڭ شامامەن 20 %-ى ونىڭ مۇشە­لەرى بولىپ تابىلماي­تىن ەل­دەرگە بەرىلەدى»، – دەدى ۇلت­­تىق ەكونوميكا ءمينيسترى. سول­تۇس­­تىك ينۆەستيتسيالىق بانك قارجى­­لان­دىرۋىنىڭ نەگىزگى باعىت­تارى ەنەرگەتيكا، «جاسىل» ەكونو­ميكا، تەلەكوممۋنيكاتسيا، كولىك، ونەركاسىپتىڭ ءتۇرلى سالا­لارى، اۋىل شارۋاشىلىعى، دەنساۋلىق ساقتاۋ سياقتى سەكتورلار ءارى شاعىن جانە ورتا بيزنەس بولىپ سانالادى. كەلىسىمدە قازاقستاننىڭ زاڭنامالىق اكتىلەرىندە كوزدەلمەگەن نورمالار، اتاپ ايتقاندا ۆاليۋتانىڭ ايىرباستالۋى جانە قاراجات اۋدارۋ، تەندەرلەر وتكىزۋ، سونداي-اق سولتۇستىك ينۆەستيتسيالىق بانكتىڭ اكتيۆتەرى مەن كىرىستەرىن سالىق سالۋدان بوساتۋ جونىندەگى نورمالار بەلگىلەنەدى. بۇل حا­لىق­ارالىق ۇيىمداردىڭ ستاندارتتى شارتتارى. كەلىسىم مۇشەلىك جارنالار جانە بيۋدجەتتەن باسقا دا تولەمدەردى تالاپ ەتپەيدى. وسى ورايدا كەلىسىمدى راتيفيكاتسيالاۋ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە قۇقىقتىق سالدارعا اكەپ سوقپايتىنى اتاپ ءوتىلدى.

كەلىسىمدى ىسكە اسىرۋ قازاق­ستانعا سۋمەن جابدىقتاۋعا، كو­لىككە، ەنەرگەتيكاعا، ونەركاسىپ سەك­تورىنا جانە باسقا دا سالا­لارعا ينۆەستيتسيا تارتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

 پيك قىزمەتى زاڭمەن رەتتەلەدى

سەنات وتىرىسىندا زاڭناماعا تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعى تۋرالى تۇزەتۋلەر ەكىنشى وقىلىمدا قارالدى. بۇل قۇجاتپەن بىرقاتار زاڭنامالىق اكتىلەرگە وزگەرىستەر ەنگىزىلەدى. وسى ورايدا ءسوز ەكونوميكالىق ساياسات، يننوۆاتسيالىق دامۋ جانە كاسىپكەرلىك كوميتەتىنىڭ مۇشەسى ءالىمجان قۇرتاەۆقا بەرىلدى.

«تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق – قوعامنىڭ الەۋ­مەتتىك قۇرىلىسىنىڭ ماڭىزدى سالاسى. تۇرعىن ءۇي سالاسىنىڭ قازىرگى دەڭگەيدەگى دامۋى مەن جاعدايى قويىلىپ وتىرعان تالاپتارعا سايكەس كەلمەيدى. بۇل ايتارلىقتاي دارەجەدە حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىنا اسەر ەتۋدە. تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شا­رۋا­شىلىق كووپەراتيۆتەرى وزەكتى ماسەلەلەردى شەشپەيدى، ال ولار­دىڭ قىزمەتى تۇرعىندار تاراپى­نان نارازىلىق تۋدىرادى. سون­دىقتان زاڭ جوباسىن ازىرلەۋ قا­جەتتىلىگى تۋىنداپ وتىر، ونىڭ ماقساتى – تۇرعىن ءۇي-كوممۋ­نالدىق شارۋاشىلىق سالاسىن رەفورمالاۋ»، – دەدى ءا.قۇرتاەۆ.

زاڭ جوباسىندا كوندومي­نيۋم نىسانىن باسقارۋدىڭ ء«بىر ءۇي – م ۇلىك يەلەرىنىڭ ءبىر بىرلەستىگى – ءبىر شوت» قاعيداتى بويىنشا جاڭا ۇلگىسى ۇسىنىلادى.

بۇل رەتتە پاتەر يەلەرىنىڭ كووپەراتيۆتەرى مەن ءۇي-جايلار يەلە­رىنىڭ كووپەراتيۆتەرى قارا­لىپ وتىرعان زاڭ قابىلدانعاننان كەيىن ءۇش جىل ىشىندە م ۇلىك يە­لەرىنىڭ بىرلەستىكتەرىمەن قاتار ارەكەت ەتە الادى.

زاڭ جوباسىمەن كوندو­مينيۋم نىسانىنىڭ ورتاق مۇلكىنە كۇر­دەلى جوندەۋ جۇرگىزۋدىڭ قار­جىلاندىرۋ تەتىگى ەنگىزىلەدى، ول پاتەر مەن تۇرعىن ەمەس ءۇي-جايلار يەلەرىنىڭ قارجى جيناقتاۋعا جانە ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانكتەن قارىز الۋىنا نەگىزدەلگەن. م ۇلىك يەلەرى بىرلەستىگىنىڭ تۇرعىن ءۇي قارىزىن وتەۋ جونىندەگى مىندەتتەمەلەرىنىڭ ورىندالۋىنا مامانداندىرىلعان قور كەپىلدىك بەرەتىن بولادى.

زاڭ جوباسىندا باسقارۋشى جانە سەرۆيستىك كومپانيالار قىز­مەتىنىڭ اشىقتىعىن ارتتىرۋعا جانە ءۇي كەڭەسىن قۇرۋ مەن ەلەك­تروندى اقپاراتتىق رەسۋرستار مەن اقپارات جۇيەلەرىن ەنگىزۋ ار­قىلى پاتەر جانە تۇرعىن ەمەس ءۇي-جايلاردىڭ مەنشىك يە­لەرى تاراپىنان باقىلاۋدى قام­تا­ماسىز ەتۋگە، سونداي-اق تۇر­عىن ءۇي قۇقىقتىق قاتىناستارى سۋبەك­تىلەرىنىڭ اراسىنداعى ءوزارا ءىس-قيمىلدى جاقسارتۋعا باعىت­تالعان ەرەجەلەر ۇسىنىلدى.

سونداي-اق زاڭ جوباسىمەن جۇمىس بارىسىندا كوندومي­نيۋم نىسانىنىڭ ورتاق مۇل­كىن­دەگى مەنشىك يەسىنە تيەسىلى ۇلەس مولشەرىن، كوممۋنالدىق قىز­مەتتەرگە كىرەتىن قىزمەتتەر تىزبە­سىن، حوستەل قىزمەتى، «تۇراق ورنىن» انىقتاۋ، زاڭنامالىق اكتى­لەردى زاڭ جوباسىنىڭ ەرەجەسىنە سايكەس كەلتىرۋ جانە وزگە دە ماسەلەلەر بولىگىندە بىرقاتار وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ قاجەتتىگى تۋىندادى.

زاڭ جوباسى سەناتورلاردىڭ تۇزەتۋلەرىمەن ماجىلىسكە جى­بە­رىلدى.

وتىرىس سوڭىندا بىرقاتار سەناتور ءتيىستى ورگاندارعا وزدەرىنىڭ دە­پۋتاتتىق ساۋالدارىن جولدا­دى.