– Нұртай Әбіқайұлы,  Елбасымыз шеттегі және елге көшіп келген қан­дастарға жан-жақты қолдау, көмек жасау үшін «Отандастар қоры» КЕАҚ құрып, Қазақстанға кө­шіп келген ағайындардың бейімделуіне көмек беру және осы жұмыстарды іске асыруда заңнамалық тұрғыдан қам­тамасыз етуді тапсырды. Қа­зіргі уақытта осы жұмыстар қан­дай деңгейде жүргізіліп жат­қанын айтып берсеңіз?

– Халқымыз «Елге ел қо­сылса – құт» деген. Мемлекет тәуелсіздіктің арқасында, Елба­сының шеттегі қандас­тарымызды қолдау саясатының нәти­жесінде Отанға қазақтың ақыл-парасаты, білім-біліктілігі және күш-қуат, сонымен қатар елімізге мәдени, рухани, ғылыми-техникалық және экономикалық байлық келіп қосылды десем болады.

Қазіргі уақыттағы жұмыс­тар­ға тоқ­талатын болсам, Қазақ­станның қоғам­дық жаңаруы ая­сында Үкімет бекіткен 2018-2022 жылдарға арналған шетелдегі қазақтарды қолдау бойынша іс-шаралар жоспарына сәйкес қан­дастарымыздың білім алуы­на және ана тілін сақтап қалуына жағдай жасау, шетелде тұрып жатқан қазақ диаспорасымен мәдени-гуманитарлық және ақ­параттық-үйлестіру ісіне бай­ланысты қамтамасыз ету ж­ұмыстарын жүргізудеміз. Ше­телдегі және тарихи Отанына көшіп келген ағайындарды жұ­мыспен қамтамасыз ету мақ­са­тында «Шетелдегі отандастарды мемлекеттік қолдау туралы» Қазақстан Республикасы заң жо­басының Тұжырымдамасы және «Шетелдегі отандастарды мемлекет­тік қолдау туралы» Қазақстан Республи­ка­­сы­­ның заң жобасы дайындалып,  «Отандастар қоры» КЕАҚ жанынан құрылған ғы­лыми-сараптамалық кеңес­те талқыланып, қоғам тарапынан үлкен маңызға ие болды. Сонымен қатар Шетелдегі қазақ диаспорасын және репатриацияны қолдау бойынша 2020-2030 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаның Тұ­жы­рымдамасы Қазақстан Рес­публикасы Үкіметінің Шетел­де тұратын отандастармен мәде­ни-гуманитарлық байланыстарды дамыту бойынша Үкімет жанындағы ведомствоаралық комиссиясында қара­лып, қолдау тауып отыр.

Заң жобасының аясында «Қазақ картасы» – тұлғаның қа­зақ халқына тиесілігін растайтын құжатты дайындау және орындау қажеттілігі пайда болды. Бұл құжат Отанмен байланыс­тарды және ұлттық мәдени мұ­раны сақтау үшін шетелде тұ­ратын этностық қазақтарды қолдаудың маңызды құралы болады. Бұл құжат қазақ тілін және салт-дәстүрін сақтауға және дамытуға ғана емес, сондай-ақ біз­дің елге қазақ халқына тиесілі тұлғалардың көшуіне септігін тигізумен қоса, шетелдегі қазақ диаспорасының тарихи Отанмен жан-жақты байланыс­тарын жан­дандыруға серпін береді және табысты қазақтар тарапынан­ инновациялар мен инвестицияларды белсенді түрде тарту үшін жаңа жағдайлар жасайды.

Заң жобасында «Қазақ картасын» («Отан» картасы») алу­дың негізгі шарттары мен оны иеленуші – тұлғалардың құ­қық­тары алдын ала қарасты­рылуда. Олардың ішінде қосым­ша құжаттарды бермей Қазақстан шекараларынан бірнеше рет өтуге құқық беретін ұзақ мер­зімді көп мәртелік визаны те­гін алу (шақыру, жұмысқа рұқ­сат және т.б.), Қазақстан Рес­пу­бли­касының азаматтарымен тең Қазақстан аумағында кәсіп­кер­лік қызметпен айналысу,  мем­лекеттік оқу орындарында тегін орта білім алу,  мемлекеттік жо­ғары оқу орнында конкурстық негізде тегін жоғары білім алу, жеке­меншік оқу орындарында ақылы білім алу және тағы да басқалар.

– Соңғы уақытта бұқара­лық ақ­парат көздерінде «Отандастар қо­ры» тарапынан қоз­ға­лып жатқан мәсе­лелер туралы жиі оқимыз. Солар­дың бірі – «Бір терезе» қағи­дасы негізінде құ­жат­тарды ресім­деуге қатысты қан­дай шаралар атқары­луда?

– Ағайындарды құжаттан­дыру осы уақытқа дейін ең бір күрделі де өзек­ті мәселе бо­лып отыр. Талдау қоры­тын­дысы бо­йынша оралмандар то­лық­қанды ықпалдасу және аза­маттық алу үшін Қазақстан Республикасының аумағында ғана 7 түрлі ұйымға 10 рет өті­ніш беруге және шамамен 46 құжат ұсынуға мәжбүр екендігі анықталды.

«Отандастар қоры» мемле­кеттік органдардың көрсететін қызметтерінің барлық кешенін «Бір терезе» қағидасы­мен авто­маттандыруды және оңтайлан­дыруды ұсынады. Бұл бірінші кезекте төлқұжат пен тіркеуге қатысты. Нәтижесінде, елге келген отандастар ХҚКО-ға аз ғана құжаттарды қосымша тізі­мімен бір рет өтініш беру арқылы бір жерден жауап ала алады.

Осылайша қызмет алудың уа­қыты қысқарады және бірнеше бюрократиялық әуре-сарсаң жо­йы­лады. Яғни, шенеуніктермен тікелей байланыс, уақыт жоғалту, көлік шығындары алынып тасталып, тіл мен заңдарды білмеуден туындайтын қосымша сыбайлас жемқорлық тәуекелдері үшін жағдайлар азаяды.

«Отандастар қоры» КЕАҚ құ­рылған кезеңнен бастап осы бір күрделі мәселені шешу үшін тиісті мемлекеттік органдармен тығыз жұмыс ұйымдастырып ке­леді. Қазіргі таңда осы өтке­лектің, қағазбастылықтың жолын жеңілдету үшін «Бір терезе» қағидасы бойынша арнайы «Жол кар­тасы» жасалып, сол негізде тиіс­ті мемлекеттік органдармен жұмыстар жасалуда. Яғни, биз­нес-процестерді түбегейлі жақсарту және өтініштер санын 10-нан 5-ке дейін (қысқа мерзімді перспективада), ал одан әрі 2-ге дейін (ұзақ мерзімді перспективада) ұсынылатын құжаттарды 46-дан 20-ға дейін қысқарту жөнінде ұсыныстар әзірленуде.

– Кезінде өзіңіз әлем елде­рін­дегі қандастарымызға ар­нал­­­ған  Бірыңғай байланыс ор­­талығы қызметінің іске қо­сыл­­ғандығы жайлы БАҚ ар­қылы ой бөлісіп едіңіз. Бүгінде елге оралған және оралуға ниет­­ті қандастарымызды қолдау шара­­ларына толығырақ тоқ­тал­саңыз?

– Біздің қызметіміздің бірі – тарихи Отанына табан тіреген қандастардың жаңа ортаға бейімделуіне көмек көрсету. Бұл жерде отандастардың ұлттық-этностық және экономикалық ортаға жоғарғы деңгейде сіңісуі, іскер ортада өзін танытуы мен тір­шілік әрекеті үшін тең мүм­кін­дік пен жағдай тудырылып, этностық бейімделуіне барынша көмек көрсетіледі. Соған байланысты Бірыңғай байланыс орталығы мен Қоғам­дық қабылдау ендіріліп,  отан­дас­тар­ды қолдау қызметі ұйым­дастырылды. Бірыңғай байланыс орталығының операторлары телефон және мессенджер­лер арқылы репатриация тетік­тері және тиісті мемлекеттік қыз­меттерді, елімізде бизнес жүр­гізу­ді мемлекеттік қолдау шара­ларына, Қор мен Дүниежүзілік қазақтар қауымдастығы жүзеге асырып жатқан жобаларға, отандастар мен этностық қазақтарға қажетті басқа да мәселелерге қа­­тысты нормативті-құқықтық ак­тілер бойынша ақпараттық және кон­сультативтік қолдауды жүзеге асырады.

Қоғамдық қабылдау 14 облыс орталығы, Нұр-Сұлтан, Ал­маты, Шымкент қалаларында ашылады. Олар «Отандастар қоры» және Дүниежүзілік қа­зақ­тар қауымдастығы жұмы­сы­ның бағыты бойынша қызы­ғушылық танытқандардың бар­­лығын жеке қабылдап, құ­қық­тық мәселелер жөнінде кеңес береді. Жүгінушілердің мәсе­лелері нақты шешілгенше мүм­кін­дігінше сүйемелдейді және мәселелер уақытында және сапалы қарастырылуы үшін мем­­лекеттік орган құрылым­да­ры­мен өзара әрекетте болады. Жү­гінулерден түскен хат-хабар­лар­ға мониторинг жасайды және сәйке­сінше талдау жұмысын жүргізеді. 

Бірыңғай байланыс орталығы іске қосылған сәттен 1200-ден ас­там азаматтың сауалдары қа­был­данып, жауаптар берілді. Қойы­­латын сұрақтардың көбісі азаматтық алу, мемлекеттік қол­даулар жайлы түсіндірмелер, орал­ман мәртебесін алу және оның құқықтары мен міндеттері жайлы болып отыр.

Сондай-ақ 5 айдың көлемін­де Қоғамдық қабылдауда қарал­ған 130 шағымның 90 пайыздан артығы оң шешімін тапса, қалған мәселелер бойынша қол­даныстағы заңнамаларға сәйкес тиісті жұмыстар жүргізілуде.

Қазақстандық өнімдерді экс­портқа шығару, Қазақстанға инвестиция тарту, дарынды отандастар мен бизнес идеяларды табу, сондай-ақ квазимемлекеттік ком­­паниялар мүдделерін таныстыру мақсатында бір ғана «Атамекен» брендімен іс­кер­лік орталықтар желісін құру шаралары қолға алынды. Олар шетелдегі қазақтардың диас­поралық ұйымдарын қоғамдық бірлестіктер негізінде біріктіру арқылы жұмыс істейтін болады. Іскерлік үйлері біртұтас цифрлы желіге біріктіріліп, кейін дербес сайт-парақшалары құрылады. Ал олардың жұмысын тұратын елінің азаматтығын алған отандас бизнесмендер жүзеге асырады. Осы ретте отандастарымыз арасындағы іскер адамдар­ды анық­тау, оларды ортаға тар­ту үшін қолда бар әлеуетті таны­ту­ға арналған бизнес форумдар өткізілуде.

Бұл шаралардың бас­ты мін­деті – өткізілетін елде қазақ­стандық бизнес қауымдас­тық­ты қалыптастыру, дарынды адамдарды және стартаптарды қоса алғанда, серпінді жобаларды іздеу. Бұл жерде отандастардың бизнес идеяларын, жобаларын іске асыру жолында ұйымдастырушылық немесе қаржылық қолдау көр­сете алатын кәсіпкерлердің «Ата­мекен» Ұлттық палатасы және Әлеуметтік-кәсіпкерлік кор­пора­циясы, басқа да ұйымдар бүгіннің өзінде бірге жұмыс іс­тейтінін айта кету керек. Со­нымен қатар Astana Hub пен с­тар­таптарды қолдау қоры, «Даму», «Қазақ Инвест» және «ҚазАгро» ҰБХ ұйымдарымен серіктес болу жаңа бастамаларды шынайы қолдауға арналған жаңа мүмкіндіктерге жол ашты. Одан бөлек, біз еңбекпен қамту бағдарламасы аясында Оқу-өндіріс орталығын ашу арқылы отандастарды кәсіби оқыту мен жаңа мамандыққа үйретеміз. Басымдық берілген бағыттар қатарында заманауи және дәс­түрлі киімдер, әшекейлер, кәде­сый­лар, азық-түліктер және бас­қа­ларды қоса алғанда, ұлттық бірегейлік нышандарымен байланысты өнім шығару бар.

Тағы бір үлкен жобамыз – ол «Кәсіпқор» холдингімен бірлесіп өндірістік оқыту орталықтарын құру. Бірінші бағыт – оқыту ба­ғыты. Бұл бағыттың көздегені – отандасты оқыту, қайта даярлау, сертификаттау, жұмысқа орналас­тыру. Екіншісі өндірістік бағыт. Бұл отандастарды жаңа технология мен өндіріске оқытады, сертификаттайды, бизнес жоспар жасау­да, кредит, грант алғанда, өндіріс ұйымдастырғанда сүйе­мел­дейді, көмек көрсетеді.  Отан­дастың тұрақты табыс көзін табуы­на жол ашады.

– Шетелдегі жастарға ба­ғыт­­тал­ған жобалар жайлы не айтасыз?

– «Samruk-Kazyna Trust» әлеу­меттік жобаларды дамыту қорымен және «Әлеуметтік жо­балар қоры» корпоративтік қорымен бірлесіп «Туған елге саяхат» балалар туристік пойы­зы әлеуметтік жобасы жүзеге асы­рылды. Экскурсиялық сапар екі турдан тұрады. Біріншісі 1-9 шілде аралығында,  екіншісі 1-9 тамыз аралығында өтіп, жобаға қатысу үшін 50 бала шақырылды.

Бұл жоба еліміздің тарихи және сәулеттік ескерткіштерін зерт­теуге, Отанға деген сүйіспен­шілікті арттырып, отаншылдықты нығайтуға бағытталған.

Ақпарат және қоғамдық да­му министрлігінің ұйымдас­ты­руы­мен өтіп жатқан ZEREN-2019 республикалық жаз­­ғы  лагеріне «Отандастар қо­ры­­ның» қолдауымен 30 қанда­сымыз қатысып келді. Олар – Моңғолия, Қытай, Өзбекстан, Ресей мемлекеттерінен келген белсенділер. Отандастарымыздан құралған командалар жоғары нәтиже көрсетіп, өз бизнес жобаларын жүзеге асыру мақсатында 1-кезеңде 3-орын  750 000 теңге, 2-кезеңде 2-орын 1 000 000 теңге көтерме ақы иеленді. 

Сондай-ақ өткен 10-24 шіл­де аралығында «Назарбаев зият­керлік мектебі» базасындағы шетел­дегі қазақ диаспорасы ба­ла­ларына арналған жазғы лагерь жобасы жүзеге асырылды. Жаз­ғы лагерьге алыс-жақын ше­телдерде (Ресей, Өзбекстан, Қырғызстан, Түрікменстан, Тә­жік­стан, Иран, Моңғолия) тұ­ра­тын 12-17 жас аралығындағы 150 бала қатысты.

Екі апталық оқу-танымдық бағдарламасы аясында балалар Нұр-Сұлтан қаласында орна­ласқан еліміздің мәдени, тарихи, әлеуметтік маңызы зор нысандарымен, ескерткіштерімен, өндірістік кәсіпорындарымен, «Бурабай» ұлттық табиғи саяба­ғы­мен танысуға мүмкіндік алды. Сонымен бірге этностық қазақ балалары қазақ тілін, салт-дәстүрі мен мәдениетін, тарихын, ұлттық аспаптары мен ойындарын, фи­зика, химия сынды ғылым салаларын меңгерді. Бұдан бө­лек, «Болашақ» халықаралық бағдар­ламалар орталығымен бірлесіп, Қазақстанға диаспора арасынан студенттерді тарту бойынша 30-дан астам ЖОО қатысатын ар­найы сапарлар бағдарламасы бекітілді.

Осы және өзге де жобаларды іске асыру қазіргі заманғы, та­лантты және білімді жас­тар­ды іздестіру, тарту және тәр­бие­леу бойынша жағдай жа­сау­ға елеулі үлес қосады. Жас­тар біздің болашағымыз, бі­лім мен тәрбиенің негізінде ұлт­­тық кодты сақтау борышымыз деп санаймын. Себебі шеттен кел­ген ағайындар мә­де­ниетімізді, ұлттық рухани бай­лығымызды молайтып, дең­гейін биіктете түсті.

Мемлекет шеттен келген аға­йын­­­дардың игерген білімі мен әртүрлі кәсіптегі тәжірибесін пай­­­­­далана білсе, бұл ұлттың ке­мел­­де­нуін, ел экономикасының да­муын біршама жеделдетеді.

Шеттегі және Қазақстандағы қазақтар, әртүрлі жерлік ерек­шеліктерден құралғанымен, бір мәдениет, бір тіл және бір діннің иесі. Олар ортақ тарихымен бірік­тірілген тұтас қазақ этносы болып табылады. Сондықтан Елбасының қандастарымызды қолдау саясаты ұлт тарихының тереңінен бастау алатынын ескеріп, оны іске асыру әрбір отандасымыздың міндеті деп пайымдаймын.

Әңгімелескен Бекен ҚАЙРАТҰЛЫ,

«Egemen Qazaqstan»