سالىق تولەۋدەگى سالاقتىق

بەرەشەكتىڭ دەنى كولىك قۇرالدارىنا تيەسىلى

«بۇل ومىردە ەكى-اق نارسەدەن قۇ­تى­لا المايسىڭ، ول – ءولىم مەن سالىق». اقش-تىڭ نەگىزىن قالاۋشى رەفور­ما­تورلاردىڭ ءبىرى بەندجامين فرانك­ليننىڭ وسى ءسوزى سالىقتىڭ ماڭىزىن اي­قىنداپ، امەريكالىقتاردىڭ اراسىندا سالىقتىق مادەنيەتتىڭ قالىپتاسۋىنا جول اشتى. وكىنىشكە قاراي، ەلىمىزدەگى جاعداي باسقاشا. جوعارىدا كەلتىرىلگەن بەرەشەكتىڭ ۇلكەن ۇلەسى، ناقتىراق ايتقاندا 14،4 ملرد تەڭگە (70%) كولىك قۇرالدارىنا تيەسىلى. جەر سالىعىن تولەمەگەندەردىڭ سانى 12% نەمەسە 2،5 ملرد تەڭگەنى قۇرادى. م ۇلىك سالى­عىنداعى قارىزدىڭ كولەمى - 1،4 ملرد تەڭگە. سالىق جاۋاپكەرشىلىگىنەن جال­تار­عانداردىڭ دەنى كۇنگەي وڭىرلەردىڭ حالقى بولىپ شىقتى. ماسەلەن، شىمكەنت شاھارىندا بورىش­كەر­لەردىڭ قاتارى 148 مىڭ ادامنان تۇرسا، تۇركىستان وبلىسىندا 139 مىڭعا جەتكەن. جاعىمسىز ديناميكانى جام­بىل وبلىسى جانە نۇر-سۇلتان قالا­سى تۇيىندەپ وتىر. باس شاھاردا بەرەشەگىن وتەمەگەن تۇرعىندار 114 مىڭعا جەتسە، جامبىلدىقتار اراسىندا بۇل ەسەپتە 116 مىڭ ادام تۇر. وڭىرلەر اراسىندا بەرەشەكتىڭ ەڭ ۇل­كەن سوماسى الماتى قالاسىندا – 5، 5 ملرد تەڭگە. بۇدان كەيىن 2 ملرد تەڭگە قارىزبەن كوشتىڭ بەل ورتاسىندا نۇر-سۇلتان قالاسى جانە ماڭعىستاۋ وبلىسى نىق جايعاسىپتى. شىرايلى شىمكەنتتە بۇل سوما 1،6 ملرد تەڭگەنىڭ اينالاسىندا. ايتا كەتەيىك، بيىل 4 شىلدەدە مەملەكەت باسشىسى ق. توقاەۆ سالىقتىق راقىمشىلىقتى كوزدەيتىن زاڭعا قول قويعان ەدى. وسىنىڭ اياسىندا قارجى مينيسترلىگىنىڭ بۇيرىعىمەن سالىقتىق راقىمشىلىقتى جۇرگىزۋ ەرەجەسى ازىرلەنىپ جاتىر. 

 – اعىمداعى جىلدىڭ باسىنان باستاپ مەملەكەتتىك كىرىستەر ورگاندارى جەكە تۇلعالارعا سالىق راقىمشىلىعىن جاساۋ ءۇشىن ۇلكەن دايىندىق جۇمىس­تارىن جۇرگىزدى. اتاپ ايتقاندا، دەرەك­تەر بازاسىن ۋاكىلەتتى ورگاندارمەن سالىستىرىپ تەكسەرۋ، سونداي-اق سالىق تولەۋشىلەردىڭ دەربەس شوتتارىن وزەكتەندىرۋ ماقساتىندا ەسەپتەۋلەردىڭ تولىقتىعى مەن دۇرىستىعىنا ءمان بەرىلىپ، دەربەس شوتتار تۇگەندەلدى. وسى­عان قوسا، راقىمشىلىق­تىڭ تاعى ءبىر ماڭىزدى جاڭا­لىعى – جەكە كاسىپكەر ەمەس، بىراق كاسىپ­كەر­لىك قىزمەتتەن تۋىندايتىن سالىق­تار بويىنشا بەرەشەگى بار ازاماتتاردىڭ قارىزدارىن شەگەرتۋ مۇمكىن­دىگى پايدا بولدى. بۇل جەردە كور­­سەتىلگەن بەرەشەك ەلدەگى سا­لىق ورگاندارىنىڭ 2002-2003 جىلدارى جەرگىلىكتى جۇيە­دەن جالپىرەسپۋبليكالىق سا­لىق­تىق اقپاراتتىق جۇيەگە كوشۋ كەزىندە ورىن العان سا­لىق­­تىڭ تۇرلەرى. 2019 جىلدىڭ 1 قاڭ­­­تارىندا وسىنداي سالىق بەرە­شەگى 16 مىڭ جەكە تۇلعادا انىق­ت­ا­لىپتى. ونىڭ جالپى سو­ما­سى – 700 ملن تەڭگە. نە­گىزگى قارىز 400 ملن تەڭگەنى قۇ­را­سا، ءوسىمپۇل 300 ملن تەڭگە كولەمىندە بايقالعان، – دەدى قارجى مينيسترلىگى مەملە­كەت­­تىك كىرىستەر كوميتەتى توراعا­سى­نىڭ ورىنباسارى جايدار ىڭكارباەۆ. 

ءوسىمپۇل ەسەپتەن شىعارىلادى

وتاندىق قازىناشىلار ءوسىمپۇلدى ەسەپتەن شىعارۋدىڭ جالعىز جولى – جەكە تۇلعانىڭ سالىققا قاتىستى نەگىزگى بورىشىن تولەۋ دەيدى. بۇل ءۇشىن ەشقايدا بارۋدىڭ قاجەتى دە جوق. مەملەكەتتىك كىرىس ورگاندارى كۇندەلىكتى جەكە تۇلعا­لار­دىڭ دەربەس شوتتارىنا موني­تورينگ جۇرگىزەدى ەكەن. نەگىزگى بورىش وتەلگەن كەزدە 3 جۇمىس كۇنى ىشىندە ءوسىمپۇلدى ەسەپتەن شىعارۋ تۋرالى شەشىم شىعارىلادى.

– راقىمشىلىق جەڭىلدىگىن پايدالانا الاتىن تۇلعالارعا حابارلاما جىبەرىپ وتىرامىز. مەملەكەتتىك كىرىستەر كوميتەتى اعىمداعى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن ەسەپتەلگەن ءوسىمپۇلداردى ەسەپتەن شىعارۋ ءۇشىن جانە سالىق­تىق راقىمشىلىق جۇر­گىزۋ ءتارتىبى تۋرالى كەڭ اۋقىم­دى اقپارات­تىق ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزە­دى. ەگەر سا­لىق تولەۋشى وسى جى­لى بىلتىرعى نەگىزگى بورىش پەن سالىققا بايلانىس­تى ءوسىمپۇل­دى تولەگەن بولسا، ءوسىم­پۇل سوماسى قايتارىلۋى ءتيىس. ول ءۇشىن مەملەكەتتىك كىرىس ورگان­دارىنا ءوتىنىش بەرۋ قاجەت. بەرە­شەگى بار ازاماتتاردى مەملەكەت تاراپىنان ەسەپتەلگەن ءوسىم­پۇل تۇرىندەگى سانكتسياسىز ءوز سا­لىق­­تىق مىندەتتەمەلەرىن ورىن­­داۋ مۇم­كىندىگىن پايدا­لانۋ­عا شاقى­رامىز، – دەدى جاي­دار ىڭكارباەۆ.

سوڭعى ون جىل ىشىندە سالىق راقىمشىلىعىنا بايلانىستى اۋقىمدى ناۋقان ەكى مارتە وتكىزىلگەن-ءدى. ونىڭ ءبىرىنشىسى 2011 جىلى جۇرگىزىلسە، اراعا 4 جىل وتكەننەن كەيىن تاعى دا جالعاسىن تاپقان.

سالىقتان جالتارعاندار جەر اۋدارىلادى

Internal Revenue Service نەمەسە IRS – بۇل قۇراما شتاتتىڭ سالىق قىزمەتى. اتالعان باس­قارما ءوزىنىڭ قاتاڭدىعىمەن تا­نى­مال. وسى رەتتە اقش سالىق­تان جالتارعاندارمەن كۇرەستە الەمدىك رەيتينگتىڭ تىزگىنىن ۇس­تايدى. ەل رەزيدەنتتەرى بەرە­شەكتەرىن وتەمەگەن جاعداي­دا، ءتىپتى مەملەكەت اۋماعىنان قۋىلۋى ىقتيمال. مىسالى، شتات­تا ۇزاق جىلدان بەرى تۇرىپ كەلگەن 73 جاستاعى يتاليا ازا­ما­تى­نىڭ شۆەيتساريالىق بانكتە 3 ملن دوللار كولەمىن­دە قا­را­جاتى جاتقان. بۇعان قاتىس­تى ەسەپشوتتى اپەنيندىك قازى­نا­شىلىق ورگاننان جاسىرعان. الايدا IRS بۇل ارەكەتتى اش­كەرەلەپ، اتالعان ازاماتقا ايىپ­­پۇلمەن قوسا ءوسىمپۇلدى دا سالعان. ەندى جەتپىستىڭ اسۋىنان اسقان اقساقال ەلدەن شىعارىلۋى مۇمكىن. بەلگىلى بولعانداي، ول جيعان-تەرگەنىن UBS بانكىندە ساقتاسا كەرەك. بۇل قارجى ينستيتۋتىنا IRS ايىپپۇل تاعايىنداپ، بانك سالىق قىزمەتىنە 780 ملن دوللار تولەۋگە ءماجبۇر بولدى. بۇدان كەيىن شۆەيتساريالىق بانكتىڭ ۇستىنە بۇلت ۇيىرىلە باس­تادى. نەگە دەسەڭىز، امەريكالىق قازى­ناشىلاردىڭ ىزىنشە گەرما­نيالىق جانە فرانتسيالىق سالىق ورگاندارى دا بانكتى قىسپاققا العان. مۇحيتتىڭ ارعى بەتىندە قارجىلىق ەسەبىن جاسىرعانى ءۇشىن 5 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسى قاراستىرىلىپتى. وسىن­داي ۇكىمگە جوعارىداعى يتا­ليالىق قارت ۇشىراي جاز­داعان. ابىروي بولعاندا، امەريكالىق فەميدا قاريانىڭ جاسىن ەسكەرىپ، 50 مىڭ دوللار كولەمىندەگى ايىپ­پۇلمەن شەكتەلگەن ەكەن.  

 جاقسىلىق مۇراتقالي،

«Egemen Qazaqstan»