تۇركىستاننىڭ تۇلەۋى

وبلىستىڭ الەۋمەتتىك-ەكو­نو­­ميكالىق، رۋحاني، تەح­ني­كا­لىق جانە ينجەنەرلىك الەۋەتىن پاي­دالانۋعا، جاڭا جۇمىس ورىندارىن قۇرۋعا مۇمكىندىك بەرگەن تاريحي شەشىمنەن كەيىن كوپ ۇزاماي ەلباسى جارلىعىمەن تۇركىستان قالاسىنىڭ دامۋ تۇجى­رىم­داماسى دا بەكىتىلگەن ەدى.

 «بۇگىن، بىرىنشىدەن، تۇركىستان قالاسىنىڭ نەگىزگى دامۋ جوباسىن بەكىتۋ ءۇشىن، ەكىنشىدەن، شا­ھاردى ەركىن ەكونوميكالىق ايماق ەتىپ جاريالانسىن دەگەن جارلىقتارعا قول قويدىم. امان بولساق، 2-3 جىلدىڭ ىشىندە تۇركىستان جايناپ، باسقا قالا بولىپ، ەڭسەسى كوتەرىلىپ، ءبارىمىزدىڭ قۋانىشىمىزعا ءوسىپ وركەندەيتىن بولادى»، دەگەن ەدى ەلباسى تۇركىستان وبلىسى­نا كەل­گەن رەسمي ساپارىندا. جار­لىق­تارعا قول قويىلعاننان بەرگى ۋا­قىتتا كيەلى قالا كوپ وزگەرىپ، ەل ماق­تانىشىنا اينالاتىن ىرگەلى نىسانداردىڭ ىرگەتاسى قالانۋدا.

جاڭا وبلىس پەن ونىڭ ورتا­لىعىنا قاتىستى تاريحي شەشىم­نىڭ شاراپاتىن ءوڭىردىڭ قاراپايىم حالقى سەزىنە باستادى. بۇگىندە قۇرىلىس جۇمىستارى قارقىندى ءجۇر­گىزىلىپ جاتقان تۇركىستان تۇر­­­­عىندارىنىڭ تۇرمىس-ءتىر­شى­­لى­گىندە، قوعام ومىرىنە كوزقا­را­­سىن­دا وڭ وزگەرىس كوپ. كيەلى قا­لا­نىڭ ساۋلەتىن دامىتۋ ءۇش باعىت بو­يىنشا جۇرگىزىلۋدە. ءاربىر با­عىت­تىڭ نەگىزىندە ءتۇر­كىس­تاندى ەلى­مىزدىڭ رۋحاني ورتالىعى رەتىندە قا­لىپتاستىرۋ ماقساتى جانە تۋريس­تەرگە ساپالى قىزمەت كورسەتۋ مەن تۇر­عىندارعا جايلى تۇرمىستىق جاعداي جاساۋ جاتقانى انىق. باس جوسپارعا سايكەس قالا قۇرىلىسى مەن ءساۋ­لەتى جۇرگىزىلەتىن ءبىرىنشى باعىت بويىنشا 88،7 گەكتار جەرگە ورنالاسقان قوجا احمەت ياساۋي كە­سەنەسىنىڭ ماڭىنداعى «تاريحي اي­ماقتاعى» 18 نىسان قايتا جاڭ­عىرتىلادى. تاريحي ايماقتى جال­­­­عاپ جاتقان «رۋحاني-مادەني ور­­­تالىق» ايماعىندا 9 نىسان بوي كوتەرەدى. بۇگىندە بۇل ەكىنشى با­عىت بويىنشا عيماراتتاردىڭ قۇ­رىلىسى باستالىپ تا كەتكەن، بيىل 4 نىسان پايدالانۋعا بە­رىل­مەك. ءۇشىنشى باعىت اياسىندا اۋماعى 1350 گەكتار بولاتىن اكىم­شىلىك-ىسكەرلىك ورتالىقتا 17 نىسان سالىنۋدا، ونىڭ 7-ءۋىن بيىل پاي­دالانۋعا بەرۋ جوسپارلانعان. ءوزى­نىڭ تاريحي قۇندىلىعىن ساقتاي وتىرىپ، زاماناۋي ۇلگىدە قايتا جاڭعىرتىلىپ جاتقان وبلىس ور­تالىعىندا جوسپارعا سايكەس 89 نى­ساننىڭ قۇرىلىس جۇمىستارى ءجۇ­رەدى.

مەرزىمى بەلگىلەنىپ، قارجىسى قارالعان ءاربىر نىساننىڭ ساپالى سالىنۋى جانە كەستەگە ساي جۇرگىزىلۋى ماڭىزدى. ونىڭ ىشىندە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنىڭ الار ورنى ەرەكشە. وتكەن جىلدىڭ ەكىنشى جارتى- جىلدىعىندا «وتىرار» شاعىن اۋدانىندا «نۇرلى جەر» باعدارلاماسى بو­يىنشا ارقايسىسى 60 پاتەردەن تۇراتىن 5 قاباتتى 20 تۇرعىن ءۇي سالۋ جوسپارلانعان بولاتىن. بۇگىندە اتالعان تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنىڭ 14-ءى سالىنىپ، اياقتالۋعا جاقىن. ال 6 تۇرعىن ءۇيدىڭ قۇرىلىسى جۋىق ارادا باستالماق. اتالعان تۇرعىن ۇيلەردىڭ جوبالىق-سمەتالىق قۇنى 7 ملرد 440 ملن تەڭگەنى قۇراسا، اۋماعى 7،4 گەكتار جەردى الىپ جاتىر. قۇرىلىستى 7 مەردىگەر مەكەمە جۇرگىزۋدە. بيىلعى ءبىرىنشى جارتىجىلدىقتا 660 پاتەرلى 11 كوپقاباتتى تۇرعىن ءۇي، ال جىل سوڭىندا 540 پاتەرلى 9 كوپقاباتتى تۇرعىن ءۇيدى پايدالانۋعا بەرۋ جوسپارلانعان. وسى شاعىن اۋدان­دا، سونداي-اق جەكە ينۆەستور ەسەبىنەن كوپقا­بات­تى 6 يپوتەكالىق تۇرعىن ءۇي سالىنۋدا. بۇل ۇيلەر «7-20-25» باعدارلاماسى اياسىندا پايدا­لا­نۋعا بەرىلمەك.

اكىم­شى­لىك ءىس­كەرلىك ورتا­لى­قتا 7 قابات­تى كوپپاتەرلى 10 تۇر­عىن ءۇيدىڭ قۇرىلىسىنا بۇگىنگى تاڭدا 4،8 گا جەر تەلىمى بولىنگەن، قا­­جەتتى تەحنيكالىق قۇجاتتارى جي­ناقتالعان. قالا تۇرعىندارىنىڭ سالاماتتى ءومىر سالتىن ۇستانىپ، سپورتپەن اينالىسۋىنا جاعداي جا­ساۋ ماقساتىندا 16 شاعىن فۋتبول الاڭى مەن تەننيس كورتتارىن سالۋ جوسپارلانىپ وتىر. وسىعان سايكەس، نەگىزگى كوشەلەر بويى مەن ساياباقتاردا جالپى اۋماعى 12،8 گەك­تار بولاتىن قولايلى جەرلەر انىقتالعان. قالانى اۋىز سۋ­­مەن قامتاماسىز ەتۋ بويىنشا مى­رعالىمساي جانە بىرەسىك-قان­تاعى سۋ كەن ورىندارىنىڭ قو­رىن قايتا باعالاۋ ءۇشىن 6،6 ملن تەڭ­گە قارجى ءبولىندى. اكىمشىلىك-ءىس­كەرلىك ورتالىقتى اۋىز سۋمەن قام­تاماسىز ەتەتىن ماگيسترالدىق سۋاققىنىڭ قۇرىلىسىنا بيۋدجەتتەن 2،1 ملرد تەڭگە قارجى قا­­رالىپ، قۇرىلىس جۇمىستارى باس­تالعان. سونىمەن قاتار گاز، جىلۋ، جارىقپەن قامتۋ بويىنشا ناقتى جوبالار جۇزەگە اسىرىلۋدا.

تاريحي ورىندار، الەۋمەتتىك نىساندارمەن قاتار قالا كور­كى­نە دە ەرەكشە ءمان بەرىلۋدە. بۇل ورايدا قالانىڭ بارلىق اۋما­عىن­داعى كوپشىلىك ورىنداردى جاڭ­عىرتۋ قولعا الىنعان. وبلىس اكىمى ءو.شوكەەۆتىڭ تاپسىر­ما­سىنا سايكەس، حالىق كوپ شوعىر­لانعان ورتالىق كوشەلەر بويىندا گۇلزارلار مەن اللەيالاردى كوبەيتۋ بويىنشا ءبىر­نەشە دەمالىس الاڭشالار سالۋ كوزدەلىپ وتىر. وسى ورايدا قالا ىشىندەگى نەگىزگى كوشەلەر بويىنان جالپى اۋماعى 172،2 گەكتار بولاتىن قولايلى جەرلەر انىقتالعان. ونىڭ ىشىندە ب.ساتتارحانوۆ داڭعىلىندا ورنالاسقان ەسكى جاساندى كانالدىڭ بويى اباتتاندىرىلىپ، 3 گەكتاردى قۇ­راي­­تىن اۋماقتا اۆتوتۇراق، سۋبۇر­قاق، وتباسىلىق سايالى گۇل­زار­لار سالىنادى. قازىرگى تاڭدا كوپشىلىكتىڭ دەمالىس ورنىنا اينالعان «ءرامىز­دەر الاڭى» وسى گۇلزارلارمەن جال­عاسادى. سونداي-اق قالانىڭ ءار­ اۋماعىنان 10 گۇلزار جاسالادى. قالا اۋماعىن كوگال­داندىرۋ ماق­ساتىندا وتكەن جىلدىڭ كۇز ايىن­دا كوشە بو­يلارىنا 46 مىڭ ءتۇپ اعاش، 500 مىڭ ءتۇپ قىزعالداق گ ۇلى ەگىلدى. ەگىلگەن اعاشتاردى قۇ­تايتۋ ماقساتىندا 30-عا جۋىق سۋ ۇڭعىماسىن قازۋ جوسپارلانىپ، كۇز ايىندا 7 داناسى قازىلعان-دى. قالعان ۇڭعىمالاردى قازۋ وسى كوكتەمدە جالعاستى. سونى­مەن قاتار ورتالىق ايماقتا ورتا­شا جوندەۋ جۇمىستارى ءجۇر­گى­زىلەتىن كوشەلەرگە، جاڭادان سالى­ناتىن گۇلزارلارعا جانە قول­دانىستاعى ساياباقتار مەن گۇلزار، اللەيالارعا جىل سو­ڭىنا دەيىن 1 ميلليون ءتۇپ گۇل، 100 مىڭ ءتۇپ اعاش وتىرعىزىلدى. شا­­مامەن قالا ىشىندە 42 شا­قى­رىم كوشەگە جارىقتاندىرۋ، ترو­تۋار سالۋ جۇمىستارى ءجۇر­گى­­زىل­­مەك. كليماتى قۇرعاق، ءشول­دى، جاز مەزگىلى ۇزاق بولاتىن ءتۇر­كىستاندى كوگالداندىرۋ ماق­­ساتىندا ەڭ الدىمەن سۋلان­دىرۋ جۇيەسىن جەتىلدىرۋ ماڭىزدى. بۇل ورايدا جازدىڭ اپتاپ ىستى­عىندا ەگىلگەن اعاشتار مەن گۇلدەر، شالعىندارعا سۋ جەت­كى­زۋ ءۇشىن قالانىڭ بىرنەشە باعى­تىنان كەلەتىن كانالداردى كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزىپ، قالا ىشىندەگى لوتوك ارىقشالارعا سۋ تار­تۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. ال ءتۇر­كىستاننىڭ كىرەبەرىس قاقپاسىن قالامەن جالعاپ جاتقان، ۇزىندىعى 5 شاقىرىمدى قۇرايتىن بەكزات ساتتارحانوۆ داڭعىلىن 6 جولاقتى ەتىپ كەڭەيتۋ جۇمىستارىن بيىل قازان ايىندا اياقتاپ، ەل يگىلىگىنە بەرۋ جوسپارلانعان.

قالا اكىمى الىپبەك وسەر­باەۆ­تىڭ مالىمدەۋىنشە، حالىققا قىزمەت كورسەتىپ جاتقان 9 بازار، 8 ساۋدا قاتارىنىڭ كوپشىلىگىندە ءتيىستى تا­لاپتارعا تولىق سايكەس كەلەتىن ساۋ­دا الاڭدارى جوق. سوندىقتان دا 80 پايىزى مودەرنيزاتسيالاۋدى قاجەت ەتەدى. «كاسىپكەرلەر مەن ساۋ­دا­گەرلەر تالاپقا ساي كەلەتىن 1200 بوس ساۋ­دا ورنى بار «التىن بۇلاق» بازارىنا كوشىرىلدى. بازار يەسىمەن مەموراندۋم ارقىلى ساۋدا جاساۋ­شى ازاماتتارعا جەڭىلدىكتەر (2 ايعا دەيىن تەگىن ساۋدا ورىندارىن ۇسىنۋ) قاراستىرىلعان. قالاداعى قوعامدىق كولىكتەردىڭ 9 باعىتى «التىن بۇلاققا» قاراي باعىتتالعان. سونىمەن قاتار قالا اۋماعىنداعى بازارلاردى جانە نىسانالى ماق­ساتىنا سايكەس كەلمەيتىن ساۋدا الاڭ­­دارىنداعى ساۋدا نۇكتەلەرىن ءبىر جۇيەگە كەلتىرۋ ماقساتىندا قالا سىرتىنان قۇرىلىس ماتەريالدارى جانە كيىم-كەشەك، ازىق-ت ۇلىك تاۋارلارى جانە اۆتوتۇراق ءۇشىن 50 گەكتار جەر بەلگىلەندى. ونىڭ 17 گەكتارى قىزىلوردا، 15 گەكتارى كەنتاۋ جانە 18 گەكتارى ءشاۋىلدىر باعىتىندا. بۇگىنگى تاڭدا ساۋدا الاڭدارىن كو­شىرۋ تۋرالى بازار باسشىلارىمەن مەموراندۋم تۇزىلگەن. سونىمەن قاتار وسى باعىتتاعى جوسپارلى جۇ­مىستاردىڭ قاتارىندا تۇركىستان قا­لاسى اۋماعىندا كوشپەلى ساۋدانى ءجۇ­زەگە اسىرۋ ءۇشىن ارنايى بولىنگەن ورىنداردا ستاتسيونارلى ەمەس ساۋدا الاڭدارىن بەكىتىپ، «كوشەدەگى 1000 ساۋ­دا نۇكتەلەرى» جوباسىن جۇزەگە اسىرۋ كوزدەلىپ وتىر»، دەيدى قالا اكىمى.

تۇركىستاندا تۋريزم، قۇرىلىس جانە ءوندىرىس سالالارىنداعى بيز­نەستى وركەندەتۋ ءۇشىن قولايلى جاع­­­­داي قالىپتاستىراتىن ارنايى ەكونوميكالىق ايماق قۇرۋ با­­عى­تىندا دا بىرقاتار جۇمىس ات­قا­رىلعان. مىسالى، ەكونوميكالىق اي­ماققا 365 گەكتار اۋماق جانە دا­يىن ينفرا­قۇ­رىلىمى بار 35 گەكتار جەر بولىنگەن. ونەركاسىپتىك قوسالقى ايماعىن تۇركىستان قالا­سىنان كەنتاۋ قالاسىنا كوشىرۋ تۋرالى­ ۇكىمەت قاۋلىسىنىڭ جوباسى ءتيىستى مينيسترلىكتەرمەن كە­لى­سىلگەن. ءوڭىردىڭ الەۋەتى ەسكە­رى­لە وتىرىپ، سونداي-اق ەكونو­مي­­­كانى ءارتاراپتاندىرۋ جانە وب­لىستىڭ تەحنولوگيالىق دامۋى ماق­ساتىندا، ارنايى ەكونو­مي­كا­­لىق ايماق قىزمەتىنىڭ باسىم ءتۇر­لەرىنىڭ ءتىزىمىن كەڭەيتۋ بو­يىنشا جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە. جالپى بۇگىندە قالا اكىمدىگى تاريحي شەشىم ايقىنداعان ۇلى ماقسات-مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋدا ايانباي قىزمەت ەتىپ كەلەدى. قالادا جاڭا باعىتتاعى تۋريستىك نىساندار دا كوبەيە تۇسپەك. وبلىستىڭ ورتالىعى بولعانىنا دا ءبىر جىل تولعالى وتىرعان كونە قالا تۇركىستاننىڭ دامۋ باعىتىنا كوپتەگەن وزگەرىس ەنگى­زى­لىپ، ناقتىلانعان ماقساتتى جوبالار كەزەڭ-كەزەڭىمەن جۇزەگە اسىرىلۋدا.

تۇركىستان وبلىسى