ىشتەن ىرىسەك، ىلگەرىلەۋ جوق

كەيبىر ءىنى-قارىنداستارىمىزدىڭ سولاردىڭ قاتارىنان تابىلعانىن كورىپ، الاڭداپ قالدىق...

قازاقستاننىڭ جاعدايىن وزبەك­ستانمەن دە، كۇنى كەشە عانا پرەزيدەنت سايلاۋى وتكەن ۋكراينامەن دە سالىس­تىرۋعا بولمايدى.

وزبەكتىڭ – رەسەي مەن قىتايدان جەتكەن داۋىلدىڭ ەكپىنىن السىرەتىپ بارىپ وتكىزەتىن قازاقستانداي كورشىسى بار، ال ۋكراينانىڭ وكپەلەپ قالسا ءارى قاراي اۋناپ كەتەتىن ەۋرووداق ەلدەرى ءتارىزدى قورعانى بار. ءتىپتى كانادانىڭ ساياساتكەرلەرىنىڭ بىرىمەن كەزدەسكەن كەزدەگى اڭگىمەسى ءالى ەسىمنەن شىقپايدى. ونى كۇندەلىگىمە ءتۇرتىپ الىپ تا قويىپپىن. «الىپ مەملەكەتتەرمەن كورشى بولۋ – سىناق. اقش-تاي الپاۋىت كورشىمىزدىڭ دامۋى اسەر ەتەدى. ۇيىقتاپ جاتىپ، اۋناپ كەتسە دە قۇشاعىندا تۇنشىعىپ قالامىز دەگەن قورقىنىشپەن ءومىر سۇرەمىز».

ءبىزدىڭ جاعدايىمىزدا قاۋىپتىڭ مۇنداي ءتۇرى ەسەلەنىپ تۇر! قيىندىق اتاۋلىنى جەڭەتىن ءبىر-اق كۇش بار، ول – بىرلىك» دەمەكشى، ەل باسىنا كۇن تۋعان زامانداردا حالقىمىزدى ۇلت رەتىندە ساقتاپ قالعان ىنتىماعى مەن بىرلىگى دەسەك، ارتىق ايتپاعانىمىز بولار. دوستىق پەن ىنتىماق بار جەردە، بەرەكە مەن ىرىس بولارى ايدان انىق.

 مەملەكەت مۇددەسىن قورعاۋعا مىقتى جۇيكە كەرەك. «حالىق» قۇداي­دىڭ ەكىنشى اتى دەيدى. الەمدى وزگەرت­كىمىز كەلسە، وزگەرىستى الدىمەن ءوز بويىمىزدان باستايىق. ءوزىمىزدىڭ ءمۇم­كىندىگىمىزدى يگەرە الساق، الىنبايتىن قامال جوق. اتقارۋشى بيلىككە ءسوزىڭدى وتكىزۋ ءۇشىن ۇسىنىستا سالماق بولۋ كەرەك. سول كەزدە عانا قوعام مەن بيلىك اراسىندا ۇيلەسىمدىلىك ورنايدى.

ارلى ازاماتتىڭ شارۋاسى – ۇلت مۇراتىنا ادالدىق تانىتۋ، ەلدى ىشتەن جانە سىرتتان بولمەك بولعانداردىڭ ارەكەتىنە سانالى تۇردە تويتارىس بەرۋ. «تارازى باسى قاي جاققا اۋادى» دەگەن باقاي ەسەپكە ورىن بولماۋى كەرەك. قازاقتىڭ جەتىدەگى بالاسى مەن جەت­پىستەگى قارياسىنا دەيىن مەملە­كەت­­تىڭ بىرتۇتاستىعى جانە ۇلتتىڭ ءبىر­لىگىنەن بيىك مۇددە بولماۋى ءتيىس!

«تىنىشتىعى قاي ۋاقىتقا دەيىن سوزىلادى» دەپ ىشتەن دە، سىرتتان دا كۇتىپ وتىرعاندار، سىناپ وتىرعاندار جەتەدى. ابىلاي زامانىنان بەرگى ۇس­تان­عان، قىلىشتىڭ جۇزىندە شىڭ­دال­ع­ان ساياسات بۇگىنگە دەيىن قازاق­تى وتتان دا، سۋدان دا امان الىپ شىق­تى. ىرگەسى ءبۇتىن، كەرەگەسى بەرىك ەلگە اينالدىردى قازاقتى. ەندى بۇل ءمۇم­كىن­دىكتەن ايىرىلىپ قالساق، اتا-بابا­مىزدىڭ ارۋاعى كەشپەيدى ءبىزدى.

قازاق حالقى ءوزىنىڭ ەلدىك ماسەلەسىن كوشەدە نەمەسە جالاڭ ۇرانمەن شەشپەگەن. ۇسىنىس، تالاپ-تىلەكتەردى مادە­نيەتتى تۇردە ايتا بىلەتىن دەڭ­گەيدەمىز.

 وركەنيەتتى ەلدەردە حالىقتىڭ تىلەگىن جەتكىزۋدىڭ زاڭدى جولدارى بار. كەشە مەن بۇگىندى سالىستىرۋعا بول­مايدى. ءتىپتى 1986 جىلدىڭ جەلتوق­سانىندا قازاق جاستارى حالىق تىلە­گىن جەتكىزۋدىڭ زاڭدى جولدارى قالماعان­دىقتان الاڭعا شىقتى.

قاسىم-جومارت توقاەۆ پرەزي­دەنت قىزمەتىنە كىرىسكەن ۇلىقتاۋ راسىمىندە سويلەگەن سوزىندە قوعامدىق كەلىسىم ۇلتتىق كەڭەسىن قۇرۋ قا­جەت­تىگىن ايتتى. ەندىگى ماسەلە – ونىڭ قۇرامىنىڭ بىلىكتىلىگىنە سىن بولىپ تۇر. ەل جاس­تارى نەنى قالايدى، ورتا بۋىنداعى ازاماتتاردىڭ كوز­قاراسى قانداي؟ ولار ەلىمىزدىڭ دامۋىن بولاشاقتا قالاي كورگىسى كەلە­دى؟ مۇنىڭ بارلىعى كەڭەستە اشىق تالقىلانىپ قانا قويماي، تاياۋ بولاشاقتا جۇزەگە اسۋى قاجەت. ايتپەسە، بۇعان دەيىن پرەزيدەنتتىڭ جانىنان تالاي ۇلتتىق كوميسسيا قۇرىلعان. بىراق ونداعى ماسەلەلەردىڭ جۇزەگە اسقانى قايسى؟ جاستار وسى ءتارىز­دى قاداۋ-قاداۋ ماسەلەلەردى كو­شەدە ەمەس، قوعامدىق كەڭەس مىنبە­رىندە ايتۋى ءتيىس. مەملەكەت باسشىسى الداعى 5 جىلدا نەمەن اينالىساتىنىن ايتىپ، ماڭىزدى 10 باعىتتى ايقىنداپ بەردى.

حالىقتىڭ تابىسىن ارتتىرىپ، تۇرعىنداردى جۇمىسپەن قامتۋدى باس­تى نازاردا ۇستايتىنىن ايتتى. بيلىك جاس­تاردىڭ تالاپ-تىلەكتەرىن تىڭداپ جانە سونى ورىندايتىنىن اشىپ ايتىپ وتىر. ءبىز وعان مۇمكىندىك بەرۋىمىز كەرەك.

 ساياسي دودادا توپ جارعان بۇگىن­گى پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆ قازاقستاندى جاڭا بەلەسكە كوتەرەتىنىنە سەنىم ارتا ءبىلۋىمىز كەرەك. قازاق ەجەلدەن سوزگە توقتاي بىلگەن، ءدام-تۇزدى اقتاي بىلگەن حالىق ەمەس پە ەدىك؟!

قاسىم-جومارت كەمەل ۇلىنىڭ كەشەگى ۇلىقتاۋ راسىمىندە ايتقانىن­داي، وعان دەيىن دە كوتەرىپ كەلە جاتقان ماسەلەلەرىن تىڭداعان بولساق، ادىلەت جولىندا ەل باسقارۋدىڭ جاڭا داۋىرىنە وتەمىز دەپ وتىر.

2000-جىلداردىڭ باسىندا جۇ­مىس بابىمەن ەۋروپادا بىرنەشە جىل تۇردىم. دامىعان ەلدەردەگى مەم­لەكەتتىك باسقارۋ فورمالارى تۋرالى قولىما تۇسكەن زەرتتەۋ ەڭبەكتەردى وقىپ شىقتىم.

 كوزىم جەتكەن اقيقات – مەملەكەتتى باسقارعان تۇلعالارعا دەگەن ەل سەنىمى – مەم­لەكەت دامۋىنىڭ كەپىلى ەكەن! مەملەكەت باسقارعان تۇلعالارعا حالىق­تىڭ سەنىمى مەن ۇلتىنىڭ بىرلىگى عانا كۇش بەرەدى. قازاق مۇندايدا «ءتور­تەۋ تۇگەل بولسا توبەدەگى كەلەدى، التاۋ الا بولسا، اۋىزداعى كەتەدى» دەيدى. اي­تا­رىم – قازاق ءبىر بولايىق، تۇگەل بو­لايىق.

سىن ساعاتتا بارشا باۋىرلارىمدى سابىر ساقتاۋعا شاقىرامىن. سوزگە توقتاعان، ۇلتتىڭ ۇرپاعى ەكەنىمىزدى تانىتاتىن كەز كەلدى...

سماعۇل ەلۋباي،

جازۋشى

الماتى