قيال قۇدىرەتى

شىن مانىنە كەلگەندە، قيال دەگەنىمىز – وتە عاجايىپ دۇنيە. اللانىڭ ادامعا بەرە­تىن نەگىزگى بايلىعىنىڭ ءبىرى وسى قيالداي ءبىلۋ قاسيەتى. عالىمداردىڭ پىكىرىنشە، قيال­داي ءبىلۋ قاسيەتى باسقا جان-جانۋارلارعا دارى­تىل­ماعان. دەمەك ادامزات دامۋىنىڭ تۇپكى زاڭدى­لىعى، ونىڭ بۇگىنگىدەي وركە­نيەتتىك بيىك دەڭ­گەيگە كوتەرىلە الۋى ادامنىڭ وسى قيالداي ءبىلۋ قاسيەتىنە مولىنان قاتىستى ەكەندىگى انىق.

قازىرگى ءبىز باستان كەشىرىپ وتىرعان زامان – ادامزاتتىڭ قيالى مەن بۇگىنگى ءومىر شىن­دىعى ابدەن استاسقان زامان. ويتكەنى ادامزات ءوز قيالىن تولىق جۇزەگە اسىرارلىق دەڭگەيگە كوتەرىلىپ وتىر. كەزىندە ۇشقىش كىلەمدى ارمان ەتكەن ادام بالاسى قازىر دىبىس جىلدامدىعىمەن بىردەي جۇيتكي الاتىن ۇشاقتارعا ءمىنىپ الىپ، جەردىڭ ءبىر شەتىنەن ەكىنشى شەتىنە ساناۋلى ساعاتتاردا جەتە الاتىنداي مۇمكىندىككە يە بولدى. قيال-عاجايىپ ەرتەگىلەردە ايتىلعان ادامزاتتىڭ ارمان-تىلەگىنىڭ ءبارى قازىر جۇزەگە اسۋدا. اللانىڭ ادامعا دارىتقان قاسيەتىنىڭ ارقاسىندا قيال دەگەنىمىز شەكسىز عوي. قيالدىڭ وسى شەكسىزدىك قاسيەتى ادامزاتتى ءالى تالاي بيىكتەرگە كوتەرەدى دەپ ۇمىتتەنەمىن.

قيال دەگەنىمىز – توبەمىزدەگى كوك زەڭگىر اسپان سەكىلدى دە، ادام ويى – سول قيال اسپا­نىن­دا شارق ۇرعان قىران قۇس سەكىلدى. ەگەر ادام­نىڭ قيال الەمى سونشالىقتى كەڭ بولسا، ونىڭ ويى دا قىران قۇستاي نەعۇر­لىم الىستارعا سامعاپ ۇشا الادى. دەمەك بۇگىن­گىدەي باسەكەلەستىك ءورىس الىپ وتىرعان زامان­دا، جاڭا تۋعان جاس نارەستەنىڭ بويىنا قيال­داي ءبىلۋ قاسيەتىن مولىنان دارىتۋعا ۇمتىلۋ – ءاربىر اتا-انانىڭ پارىزى. ءسىز بالا­ڭىزعا وسى قاسيەتتى دارىتۋ ارقىلى عانا ونىڭ بولا­شاعىنىڭ ۇلكەن ءبىر بولىگىن قامتاماسىز ەتە الاسىز. ويتكەنى بالانىڭ قيال الەمى بارىن­شا كەڭ بولسا، ونىڭ ارمانى دا سوعان ساي اسقاق بولماق. ەگەر بالانىڭ ارمانى بارىن­شا اسقاق بولسا، ول ءوز الدىنا سوعان ساي بيىك ماقسات قويا الادى. ونىڭ مۇنداي قىرى، كوبىنەسە، بوزبالا شاعىنان باس­تاپ اشى­لا باستايدى. ەگەر بوزبالانىڭ نەمەسە بويجەت­كەننىڭ الدىنا قويعان ماقساتى بيىك بولسا، ونىڭ ومىرگە، سونان كەيىن وزىنە قويار تالابى دا سونشالىقتى مىعىم بولماق. 

ارينە وسىنىڭ بارلىعى – ۇزاق ۇدەرىس جانە مۇنان كەيىنگى جاعدايلار ادامنىڭ قانداي ءبىلىم الاتىندىعىنا، قانداي ورتادا ەڭبەك ەتەتىندىگىنە، قانداي تاجىريبە جيناقتايتىنىنا جانە جەكە باسىنىڭ جا­­ۋاپكەرشىلىگىنە بايلانىستى ءورىس الاتىندىعى انىق. بىراق قانداي ۋاقىت، قانداي ءومىر كەزەڭىندە بولسىن، بەلگىلى ءبىر جۇمىستى يگەرۋگە كىرىسكەندە وعان ەڭ الدىمەن كومەككە قيالداي ءبىلۋ قاسيەتى كەلەتىندىگى انىق. مىنە، وسى قاسيەتى ارقىلى ول قاراستىرىلىپ وتىرعان پروبلەمانى مەيلىنشە كەڭ اۋقىمدا كورە الاتىن جانە ونىڭ شەشىمىنىڭ سانداعان نۇسقالارىن بايقاي الاتىن بولادى. قيالداي ءبىلۋ قاسيەتى، اسىرەسە شىعارماشىلىق ەڭبەك­پەن شۇعىلداناتىن ادامدار ءۇشىن تاپتىرماس قۇرال. ال ءبىز ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان قازىرگى زامان كەز كەلگەن ەڭبەك تۇرىنە شىعارماشىلىقپەن ويلاۋ تالابىن قويۋدا.

قازاقستاننىڭ اقش-تىڭ شەۆرون كومپانياسىمەن بىرىگىپ قۇرعان مۇناي سالاسىنداعى اسا ءىرى كومپانياسى «تەڭىزشەۆرويل» جشس شەت ەلدەردەن وقۋ ءبىتىرىپ كەلگەن «بولا­شاق» باعدارلاماسى تۇلەكتەرىن جۇمىسقا قابىل­داعان كەزدە ولاردىڭ اراسىندا كونكۋرس وتكىزدى. بايقاۋدىڭ ەڭ باستى تالابى – ولار­دىڭ بويىنداعى سىني ويلاۋ قابى­لەتىن تەكسەرۋ بولدى. سونان كەيىن بارىپ، اعىل­شىن ءتىلىن قانشالىقتى بىلەتىندىكتەرىنە، ءوز مامان­دىقتارى بويىنشا بىلىمدىلىك دەڭگەيلەرىنە نازار اۋدارىلدى.

سىني ويلاۋ دەگەنىمىز نە؟ بۇل جالپاق تىلمەن ايتساق، ادامنىڭ قانشالىقتى قيالداي بىلەتىندىگىن تەكسەرۋ عوي. قازىر وسىنداي ءۇردىس الەم بويىنشا قولدانىلا باستادى. دەمەك قازىرگى ديپلوم دەگەنىمىز، قانداي ءبىلىم العانىڭىزدى بىلدىرەتىن قاعاز عانا. ارينە بىلىكتىلىك تالابىنا سايكەس جۇمىسقا ورنالاسۋ ءۇشىن ديپلوم قاجەت. بىراق الەمنىڭ مىقتى كومپانيالارى ديپلوممەن عانا قاناعاتتانبايدى. ولار ءبىرىنشى كەزەكتە بويىڭىزدا قانداي قاسيەت بارىن بايقاعىسى كەلەدى. سونىڭ ءبىرى – ادامنىڭ قيالداي ءبىلۋ قاسيەتى. بۇل قاسيەت ادامعا ءسابي كەزىنەن دارىماسا، كەيىننەن قولعا تۇسپەيتىندىگى انىق.

ءسابي قيالىن قالايشا كەڭەيتۋگە بولادى؟ سونىڭ ەڭ باستى شارتتارىنىڭ ءبىرى – وعان ەرتەگى ايتۋ دەپ تۇسىنەمىز. ارينە ءسابي قيالىن دامىتۋدا قازىرگى مۋلتفيلمدەردىڭ دە ماڭىزى زور ەكەندىگى انىق. بىراق بۇل دايىن ءونىم. كەيىپكەرلەرىنىڭ ءتۇر-كەلبەتىن، بارلىق زاتتاردى بەينەلى تۇردە كوز الدىڭا الىپ كەلەدى. سوندىقتان ونىڭ بالالاردى قىزىقتىرۋشىلىق ءرولى زور. بىراق ءبارىبىر ەرتەگىگە جەتپەيدى. سەبەبى ەرتەگى تىڭداعان سابيلەر ونداعى كەيىپكەرلەردىڭ بەينەلى وبرازدارىن قيالداۋ ارقىلى وزدەرى سومداۋعا ءماجبۇر بولادى. دەمەك ءسابي ءۇشىن مۋلتفيلم­گە قاراعاندا ەرتەگىنىڭ پايداسى مولىراق. بۇل ءسابي قيالىن كەڭەيتۋمەن قاتار ويلانۋعا، مي جاسۋشالارىنىڭ بارىنشا جۇمىس ىستەۋىنە اسەر ەتەدى. باسقالاي ايتقاندا، دۇنيەدەگى ەڭ كەرەمەتتىڭ ءبارى قيال تۋىندىسى بولىپ تابىلادى.

سۇڭعات ءالىپباي،
«ەگەمەن قازاقستان»