تالعار اۋدانىنىڭ ەكونوميكاسى وركەندەپ، حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى جاقسارىپ كەلەدى
تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ ءار كۇنى جان جادىراتقان جاقسىلىقتارمەن جالعاسقان. مەرەيلى جيىرما جىلدىعىمىز تويلانعالى وتىرعان تۇستا وركەنيەتكە بەتتەگەن مەملەكەتىمىزدىڭ ساياسي-قوعامدىق ءومىرى مەن الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايى قارىشتاپ العا باسۋدا. وسى باعىتتا جەتىسۋ جەرى جۇرتشىلىعىنىڭ قوسقان ۇلەسى قوماقتى دەسەك، ىلە الاتاۋىنىڭ باۋرايىن مەكەندەگەن تالعار اۋدانىنىڭ دا وزىندىك ورنى، ايشىقتى قولتاڭباسى انىق اڭعارىلاتىنى اقيقات.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ بيىلعى جولداۋىندا مەرەيلى مەرەكەنىڭ ماڭىزدىلىعىنا بايلانىستى اتقارىلاتىن شارالاردىڭ قاتارى اتاپ كورسەتىلىپ، ىرگەلى ىستەردىڭ بايىپتى باعدارلامالارى ايقىندالعان بولاتىن. مىنە، وسى تاپسىرمالاردى ورىنداۋعا جۇمىلعان تالعارلىقتاردىڭ بۇگىنگى ەڭبەكتەرىمەن تانىسۋ ماقساتىندا جولعا شىقتىق. جول ازابىنىڭ قيىندىعىن كورىپ جۇرسەم دە، تۇگىن تارتسا مايى شىعاتىن، جاپىراعى قامقا، توپىراعى تورقا، ساف اۋاسى جان-سارايىڭدى اشاتىن، تاماشا مەكەندەگى ىرگەلى ىستەرمەن تانىسۋ بارىسىندا ءبارى دە ۇمىتىلعانداي. قاي كەزدە ايتىلعانى بەلگىسىز، مۇنداعى اقجارقىن، كەڭپەيىل جۇرتشىلىققا بەرىلگەن «تارىقساڭ تالعارعا بار» دەگەن ءتامسىل دە تەگىن ەمەس. قالانىڭ ءوزى كورىكتى الاتاۋعا يەك ارتىپ، تاياق تاستام جەردە جاسىل جەلەك جامىلىپ كەڭىنەن سوزىلىپ جاتىر. كاۋسار اۋاسى دەرتكە داۋا، جانعا شيپا ەكەنىن دە مۇنداعىلار ەرەكشە ماقتانىشپەن جەتكىزەدى. وسى بايلىقتى پايدالانعان تۇزدىباستاۋ ەلدى مەكەنىندەگى كۇرە جولدىڭ بويىنا بىرنەشە كيىز ءۇي تىگىپ، قىمىزحانا جۇمىسىن جولعا قويعان كاسىپكەر رايا قۇرمانباەۆانىڭ باستاماسىنا قىزىعاسىڭ. سالاماتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرعان ول بىرنەشە ادامعا جۇمىس ورنىن اشىپتى. وسىلايشا جول جونەكەي كوڭىل قىزىقتىرعان جايلار جالعاسا بەردى.
اۋداننىڭ ىرگەسى 1928 جىلى قالانىپتى. جەر ءجانناتى جەتىسۋدىڭ ءبىر بولشەگى تالعار اۋدانى 1935 جىلى 15 مامىردا ءوز الدىنا وتاۋ تىگىپ، ىلە اۋدانى دەپ اتالعان ەكەن. اۋدان ورتالىعى تالعار قالاسى بولىپ، اۋدان كولەمى ءبۇگىنگى ىلە مەن تالعار اۋداندارىن قامتىعان. كەيىننەن 1963 جىلى وعان ەڭبەكشىقازاق اۋدانى قوسىلىپ، ورتالىعى ەسىك قالاسىنا كوشىرىلىپتى. ءۇش جىلدان سوڭ، 1966 جىلى ىلە اۋدانى قايتا ءوز الدىنا ءبولىنىپ، اۋدان ورتالىعى قايتادان تالعار قالاسىنا كوشىرىلگەن. اراداعى ءۇش جىلدان سوڭ 1969 جىلى 14 مامىردا تالعار اۋدانى جەكە اۋدان بولىپ بولىنگەنى دە ونىڭ تاريحىنان مول ماعلۇمات بەرەدى. اۋداننىڭ جەر كولەمى 3،8 مىڭ شارشى شاقىرىمدى قۇرايدى. بۇگىندە حالىق سانى 160 مىڭنان اسادى. الماتى قالاسىنا جاقىن ورنالاسقاندىقتان سوڭعى جىلدارى مۇندا قونىس اۋدارۋشىلار قاتارى ۇزدىكسىز ءوسۋ ۇستىندە. اۋدان قۇرامىنا 61 ەلدى مەكەن، 11 اۋىلدىق وكرۋگ پەن 1 قالالىق اكىمدىك كىرەدى. شاڭىراعى بيىك، كەرەگەسى كەڭ ايماقتىڭ تىنىس-تىرشىلىگى ۋاقىتپەن ۇندەسە جاراسىم تاپقان.
تالعارلىقتار قاي كەزدە دە تىڭ تابىسىمەن تانىلىپ، 30-دان اسا ۇلت پەن ۇلىس وكىلدەرى قويان-قولتىق تىرشىلىك كەشۋدە. سۇتتەي ۇيىعان ۇيعىر، تۇرىك، گرەك، سلاۆيان، تاتار ەتنو-مادەني ورتالىقتارى اۋداننىڭ قوعامدىق-مادەني ءومىرىنە بەلسەنە ارالاسىپ، دوستىقتىڭ تۋىن جەلبىرەتىپ وتىر. قاسيەتتى جەردەن ەلگە تانىمال كوپتەگەن تۇلعالار شىققانىن اۋدان اكىمى تالعات ومىراليەۆ ماقتانىشپەن اڭگىمەلەدى.
– مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرمالارىن ورىنداۋعا اۋدان حالقى جۇمىلا كىرىسكەن، دەپ باستادى اڭگىمەسىن تالعات ابەن ۇلى. جەتىستىكتىڭ ءوزى ەكونوميكاعا تاۋەلدى، ءارى وعان باعىنىشتى عوي. وسى تۇرعىدان العاندا وتكەن جىل تابىستى قورىتىندىلانىپ، بيۋدجەتكە 5 ملرد. 859 ملن. تەڭگە قارجى ءتۇسىپ، بولجام 111،2 پايىزعا ورىندالدى. اعىمداعى جىلدىڭ العاشقى توقسانىنداعى كىرىس 1 ملرد. 632 ملن. تەڭگەنى قۇرادى.
نەگىزگى سالا – اۋىل شارۋاشىلىعى ەكەنى بەلگىلى. وسى ورايدا اۋىلدى وركەندەتۋدىڭ باستى فاكتورى – اگروونەركاسىپ كەشەنىن سەرپىندى دامىتۋ مەن ەكونوميكانى نارىق زاڭدىلىعىمەن ىلگەرىلەتۋگە باسىمدىق بەرىلۋدە. اگروونەركاسىپتىك كەشەندە 4495 اۋىلشارۋاشىلىق قۇرىلىمى جۇمىس ىستەيدى. بۇگىنگى بايىپتى باعدارلاماعا ساي جۇمىستارىن جۇيەلەگەن وندىرىستىك كووپەراتيۆتەر مەن شارۋا قوجالىقتارى ازىق-ت ۇلىك مولشىلىعىن جاساۋ مەن باعانى تۇراقتاندىرۋعا كىرىسكەن. سونىڭ ىشىندە 38،272 شارشى مەتر القاپتاعى 71 جىلىجايدىڭ 35-ءى ىسكە قوسىلىپ، وتكەن جىلى 480 مىڭ كيلوگرامم ءونىم تۇتىنۋشى يگىلىگىنە اينالدى. قالعاندارىنىڭ قۇرىلىسى جەدەل جۇرگىزىلۋدە، دەگەن باسشى كۇز ايلارىندا وتەتىن جارمەڭكەدە حالىققا قىستىق ازىق-ت ۇلىگىن مولىنان قامداۋعا مۇمكىندىك تۋعىزىلاتىنىن جەتكىزدى.
ۇستىمىزدەگى جىلى وسى سالاداعى ءونىم كولەمىن 19 ملرد. 917 ملن. تەڭگەگە جەتكىزىپ، ونى وڭدەۋدى 3،480 ملرد. تەڭگەگە ارتتىرۋدى كوزدەپ وتىرمىز. تۇزدىباستاۋ اۋىلىندا وتكەن جىلى 4،0 مىڭ توننالىق «سۇلتان» سەرىكتەستىگىنىڭ كوكونىس ساقتاۋ قويماسى پايدالانىلۋعا بەرىلدى. بەلبۇلاق اۋىلدىق وكرۋگىندە جىلىنا 2 توننا ءسۇت ونىمدەرىن وندىرەتىن «داۋلەت» شارۋا قوجالىعىنىڭ جۇمىسى دا ايتۋعا تۇرارلىق. بيىل «بايسەركە اگرو» سەرىكتەستىگى جىلىنا 1250 توننا ەت وڭدەيتىن كومبيناتتى ىسكە قوسۋدى جوسپارلاۋدا. «الماتى» اسىل تۇقىمدى مال وسىرەتىن وندىرىستىك كووپەراتيۆ رەسپۋبليكاعا تانىمال ىرگەلى شارۋاشىلىقتار قاتارىندا. سەكسەن جىلدىق تاريحى بار وندىرىستىك كووپەراتيۆ استىق، مايبۇرشاق، كوكونىس، كارتوپ، ەت، ءسۇت ونىمدەرىمەن ءوزىمىزدى عانا ەمەس، الماتى قالاسىنىڭ حالقىن دا تۇراقتى قامتاماسىز ەتۋدە. سونداي-اق، «بايسەركە اگرو»، «ايرشير» سەرىكتەستەرىنىڭ ەكونوميكاسى جىل وتكەن سايىن نىعايا تۇسۋدە.
ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋ باستى مىندەت ەكەنى داۋسىز. ەلباسى شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتى دامىتۋعا ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ، ناقتى قامقورلىق جاساۋدا. وتكەن جىلى وسى سالادان عانا بيۋدجەت قورجىنىنا 613،3 ملن. تەڭگە قارجى ءتۇستى.
كاسىبىن اشىپ، جاڭاشىل كوزقاراسپەن تانىلعاندارعا جان-جاقتى قولداۋ كورسەتىلۋدە. بيىلدىڭ وزىندە جاڭادان 39 نىسان ىسكە قوسىلىپ، 400 ادام جاڭا جۇمىس ورىندارىمەن قامتىلدى. جالپى، شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك سالاسىندا 24000 ادام ەكى قولعا ءبىر جۇمىس تاپقان. 2010 جىلى وندىرگەن ءونىم مەن قىزمەت كولەمى 10 ملرد. 106 ملن. تەڭگەنى قۇراسا، ءۇستىمىزدەگى جىلى بۇل كورسەتكىشتى ودان دا ارتتىرا ءتۇسۋ جوسپارلانىپ وتىر. وسى ورايدا اۋدان ەكونوميكاسىن نىعايتۋعا ايتارلىقتاي ۇلەس قوسقان «تاس-قۇم»، «تالعارسپيرت» اكتسيونەرلىك قوعامدارى، «بارون»، «ينتەلسەرۆيس» سەرىكتەستىكتەرى بيۋدجەتتى تولتىرۋىمەن قاتار، جەرلەستەرىمىزدى جۇمىسپەن قامتىپ، ىرگەلەرىن كەڭەيتۋدە.
تاعى ءبىر جاڭالىعىمىز، بيىل «اميران» قازاق تاعامتانۋ اكادەمياسىنىڭ زاۋىتى» ىسكە قوسىلىپ، دارۋمەندەرگە باي بالالار تاعامدارىن ءوندىرۋدى قولعا الدى. بۇل ەل ەرتەڭى – سابيلەرگە جاسالعان ەرەكشە قامقورلىق ەكەنىن ايتقان ءلازىم. ەلباسى وسى ءوندىرىستىڭ اشىلۋىن تەلەكوپىر ارقىلى قابىلداعانىن بىلەسىزدەر. بۇل دا ءبىز ءۇشىن ۇلكەن قۋانىش.
الاتاۋدىڭ بوكتەرىندەگى جاڭاتاس سايىندا «عۇندار» تۋريستىك بازاسىن اشۋ جوسپارلانىپ، جەر تەلىمى ءبولىندى. مۇندا تۋريستەر حالقىمىزدىڭ باي سالت-ءداستۇرىنىڭ جيىنتىعىن ايشىقتايتىن ەتنو-مادەني اۋىلداعى شارالاردى تاماشالايتىن كەز جاقىن ەكەنىن دە وقىرمان نازارىنا ۇسىنۋدى ءجون دەپ ويلايمىن.
بۇگىنگى ماڭىزدى مىندەت – وزىق ينفراقۇرىلىمدى قامتاماسىز ەتۋ، حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن كوتەرۋ. وسى ورەلى ماقساتتار قاتارىنداعى اۋىز سۋ، جول، جارىق ماسەلەلەرى بىرتىندەپ شەشىمىن تابۋدا. ارينە، بۇل تۇرعىدا ءالى دە حالىقتى الاڭداتاتىن ءتۇيىندى جايلاردىڭ بار ەكەنىن دە جاسىرمايمىن، دەدى اۋدان باسشىسى ەلدى مەكەن حالقىنىڭ كەيبىر سۇرانىسى شەشىمىن تاباتىن تۇستارعا توقتالىپ. ءبىر كەزدەرى حالىقتى مەكتەپ، ەمحانا مەن اۋرۋحانانىڭ جەتىسپەۋشىلىگى تولعاندىراتىن ەدى. بۇگىندە بۇل تۇيتكىل شەشىلدى دەۋگە بولادى.
حالىقتى ساپالى اۋىز سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ ىسىنە جەتە كوڭىل ءبولىنىپ، ۇكىمەت تاراپىنان دا كوپتەگەن اۋقىمدى جۇمىستار قولعا الىنىپ جاتقانى بەلگىلى. رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن تالعار اۋداندىق توپتىق سۋ جۇيەسىن سالۋعا 530،4 ملن. تەڭگە قاراجات بولىنسە، «ناز» سەرىكتەستىگى ونى ساپالى جۇرگىزىپ جاتىر. تۇزدىباستاۋ اۋىلىنداعى «ارمان»، جانە «بەلاعاش» شاعىن اۋداندارىن سۋمەن قامتاماسىز ەتۋدە 134،337 مىڭ تەڭگە يگەرىلىپ، 7،5 شاقىرىم سۋ قۇبىرى مەن 2 سۋ سوراتىن قوندىرعى ىسكە قوسىلدى. ال، ەركىن اۋىلىنداعى كوشەلەر مەن جيەكجولداردى جوندەۋگە جانە ارىق جۇيەسىن رەتكە كەلتىرۋگە 48 ملن. 338 مىڭ تەڭگە بولىنگەن ەدى. بيىلعى جىلى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن قىزىل-قايرات، المالىق، امانكەلدى اۋىلدارى سۋ جۇيەلەرىنىڭ جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتارىن دايىنداۋ جوسپارلانعان. جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن تالعار قالاسىنىڭ، قىزىلتۋ، جاڭالىق، رىسقۇلوۆ، نۇرا اۋىلدارىنىڭ سۋ جۇيەسى قۇرىلىسى مەن بەساعاش اۋىلىنىڭ كارىز جۇيەسىنىڭ جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتارىن دايارلاۋعا قوماقتى قارجى ءبولىندى. جول ماسەلەسى دە شەشىمىن تاباتىن كۇن الىس ەمەس.
«جول كارتاسى» باعدارلاماسى اياسىندا وڭتايلى ىستەر ورىندالىپ، جولدار رەتكە كەلتىرىلدى، كوشەلەرگە جارىق ءتۇسىرىلدى. ينۆەستيتسيا يگىلىگىنە تالعارلىقتار دا كەنەلىپ وتىر. اۋدانعا 2010 جىلى 41835،2 ملن. تەڭگە ينۆەستيتسيا تارتىلدى. ناتيجەسىندە، 89،2 مىڭ شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي سالىنىپ، الەۋمەتتىك سالا ماماندارى قۋانىشقا كەنەلدى. ماسەلەن، رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن 105 ملن. تەڭگە قارجى ءبولىنىپ، 19 پاتەرلىك نەسيەلىك تۇرعىن ءۇي پايدالانۋعا بەرىلگەنى دە وسى يگىلىكتى ءىستىڭ جالعاسى.
ۇستىمىزدەگى جىلى اۋدان ەكونوميكاسىنا 43 ملرد. 717 ملن. تەڭگە كولەمىندە ينۆەستيتسيا تارتۋ جوسپارلانعان. تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا 6069 ملن. تەڭگە قوسىمشا قارجى تارتىلىپ، سول ارقىلى 132،2 مىڭ شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي سالۋ جوسپارلانعان.
ەلباسىنىڭ بيىلعى «بولاشاقتىڭ ىرگەسىن بىرگە قالايمىز» اتتى جولداۋىندا الداعى ونجىلدىقتاعى ماڭىزدى مىندەتتەردىڭ ءبىرى – قازاقستاندىقتاردىڭ ءومىر ساپاسى مەن دەڭگەيىن جاقسارتۋ، الەۋمەتتىك تۇراقتىلىقتىڭ قورعالۋىن نىعايتۋ قاجەتتىگى ايتىلعانى بەلگىلى. الەۋمەتتىك سالانى نىعايتۋ باعىتىندا دا اۋقىمدى ىستەر اتقارىلۋدا.
قازىرگى كەزدە 400 ورىندىق قازاق-تۇرىك ليتسەيىنىڭ قۇرىلىسى قىزۋ جۇرگىزىلۋدە. قالانىڭ سولتۇستىگىندەگى ءۇش قاباتتى ءبىلىم شاڭىراعىنا تۇركيا 6،5 ملن. دوللار ينۆەستيتسيا سالىپ وتىر. «تۇرارستروي» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگى ليتسەيدى 1 قىركۇيەككە دەيىن پايدالانۋعا بەرۋدى كوزدەپ وتىر. مۇندا ءۇش تۇعىرلى ءتىلدى مەڭگەرەتىن دارىندى بالالار مەن الەۋمەتتىك جاعىنان از قامتىلعان وتباسىلارىنىڭ بالالارى وقيتىن بولادى. وسى ماقساتتا 43 ورتا، نەگىزگى جانە باستاۋىش ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەر، وبلىستىق بيۋدجەتتەن قارجىلاندىرىلاتىن ينتەرنات، №15 مەكتەپ-ينتەرناتى، 2 وقۋ-وندىرىستىك كومبيناتى، 3 مەكتەپتەن تىس مەكەمە، 5 بالاباقشا، 2 مۋزىكا مەكتەبى جۇمىس ىستەيدى. تالعار قالاسىندا 4 جەكەمەنشىك، گۇلدالا اۋىلىندا 1 مەملەكەتتىك بالاباقشا اشىلدى. سونىمەن قاتار، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆتىڭ قورىنان 3 ملرد. 500 ملن. تەڭگە قارجى ءبولىنىپ، 240 ورىندىق «ارىستان» اسكەري ارنايى مامانداندىرىلعان مەكتەپ-ليتسەيى اشىلدى. قازىر ونىڭ العاشقى 80 تۇلەگى ءوز وقۋلارىن جالعاستىرۋدا. كەڭدالا اۋىلىندا 240 ورىندىق، اقتاس اۋىلىندا 180 ورىندىق مەكتەپتەر سالىنادى. كەلەسى جىلى تۇزدىباستاۋ اۋىلىندا 900 ورىندىق مەكتەپ پەن «بالاپان» باعدارلاماسى بويىنشا تالعار قالاسىندا 320 ورىندىق بالاباقشانىڭ قۇرىلىستارى باستالادى.
«باستى بايلىق – دەنساۋلىق» دەمەكشى، ەلباسىنىڭ «100 مەكتەپ، 100 اۋرۋحانا» باعدارلاماسى اياسىندا تالعار قالاسىندا زامان تالابىنا ساي جاڭا تەحنولوگيالارمەن جابدىقتالعان 150 توسەكتىك اۋداندىق اۋرۋحانا سالىنۋدا. اماندىق بولسا بيىل اشىلادى. قايرات جانە ەڭبەكشى اۋىلدارىندا دەنساۋلىق ساقتاۋ قوسىندارى سالىنسا، ۇستىمىزدەگى جىلى قاراتوعان اۋىلىندا ءبىر اۋىسىمدا 10 ادامدى قابىلدايتىن دەنساۋلىق ساقتاۋ قوسىنى، گۇلدالا اۋىلىندا دارىگەرلىك امبۋلاتوريا سالۋ كەزەگى كۇتىپ تۇر. وعان قوسا تالعار قالاسىنداعى پسيحونەۆرولوگيالىق ينتەرنات ءۇيىنىڭ اكىمشىلىك عيماراتىن سالۋعا دا قارجى قاراستىرىلۋدا، دەگەن اۋدان اكىمىنە جۇمىسسىزدىقتىڭ الدىن الۋ مەن الەۋمەتتىك كومەك كورسەتۋ ماسەلەسىنە توقتالۋىن وتىنگەن ەدىك.
سۇراعىڭىز ورىندى، ەڭبەك ەتىپ، تەر توككەندە عانا تىرشىلىكتىڭ ءمانى بولادى. وسى ورايدا دا جۇمىس جۇيەلەنگەن. ماسەلەن، حالىققا الەۋمەتتىك كومەك كورسەتۋ سالاسىندا «جول كارتاسىمەن» 455 ادامعا جەرگىلىكتى بيۋدجەت ەسەبىنەن 6،6 ملن. تەڭگەگە مەملەكەتتىك اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك كورسەتىلدى. 712 وتباسىنا 10،8 ملن. تەڭگەگە تۇرمىستىق جاردەماقى، 18 جاسقا دەيىنگى 2265 بالاعا 31،5 ملن. تەڭگەگە مەملەكەتتىك جاردەماقى تولەندى. مۇگەدەك بالالاردى ۇيلەرىندە تاربيەلەيتىن جانە وقىتاتىن 98 وتباسىنا 1،9 ملن. تەڭگەگە وسىنداي قولداۋ كورسەتىلىپ، 109 سوعىس ارداگەرىنە كوممۋنالدىق جەڭىلدىك رەتىندە 3،1 ملن. تەڭگە قارجى ءبولىندى.
«جول كارتاسى» باعدارلاماسىنىڭ شەڭبەرىندە حالىق ەڭبەكپەن قامتىلىپ، جۇمىسسىزدىق ازايدى. اۋداندىق جۇمىسپەن قامتۋ ءبولىمىنە 1388 ادامنان جۇمىسقا ورنالاستىرۋ تۋرالى ءوتىنىش ءتۇسىپ، ونىڭ 1313-ءى جۇمىسقا ورنالاستىرىلدى. جانە 559 جۇمىسسىز 14 ءارتۇرلى قوعامدىق جۇمىستارعا تارتىلىپ، 391 جۇمىسسىز كاسىبي دايارلىققا، 91 ادام الەۋمەتتىك جۇمىس ورىندارىنا جىبەرىلدى. وسىلايشا 1305 جاڭا جۇمىس ورنى قۇرىلدى. بيىل جاڭا ءوندىرىس ورىندارىن كەڭەيتۋ جانە جاڭا تسەحتار مەن حالىققا قىزمەت كورسەتۋ نىساندارىن اشۋ ارقىلى 1300 جۇمىس ورنى ۇيىمداستىرىلادى. ەكونوميكانىڭ ءارتۇرلى سالالارىنا 1320 ادام جۇمىسقا تۇرعىزىلىپ، 500 جۇمىسسىز قوعامدىق جۇمىستارعا جىبەرىلەدى. الەۋمەتتىك جۇمىس پەن كاسىبي وقۋعا جانە قايتا دايارلىققا 295 ادام جىبەرىلەدى دەپ جوسپارلانعان.
اۋداننىڭ مادەني ومىرىندە دە ەلەۋلى وزگەرىستەر بار. ءوزىڭىز كورگەندەي، باتىر قولباسشى باۋىرجان مومىش ۇلىنا حالىقتىڭ قولداۋىمەن ەڭسەلى ەسكەرتكىش ورناتىلسا، اۋعان سوعىسىنا قاتىسىپ، مەرت بولعاندارعا دا بەلگىتاس قويىلدى. مۇنىڭ ءوزى جاستاردى ەلجاندىلىققا تاربيەلەۋدەگى قۇندىلىقتار. وڭتايلاندىرۋ كەزىندە كوپتەگەن مادەنيەت وشاقتارى جەكە ادامداردىڭ قولىنا ءوتىپ كەتكەن بولاتىن. سوعان قاراماستان حالىقتىڭ قۇزىرىندا قالعان تۇزدىباستاۋ مادەنيەت ءۇيى ۇزاق جىل بوس تۇردى. بەرتىن كەلە ونىڭ جىلۋ جۇيەسى رەتكە كەلتىرىلىپ، ونەر ورداسى جانداندى. سونداي-اق، قىزىل-قايرات اۋىلىنداعى مادەنيەت ءۇيى حالىققا قايتارىلدى. نۇرا اۋىلىنداعى تالاي جىل قاڭىراپ بوس تۇرعان مادەنيەت ۇيىنە جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن بارلىعى 134،0 ملن. تەڭگە قاراجات ءبولىنىپ، كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزىلدى. وندا نەبىر اۋىل ونەرپازدارى ونەر كورسەتىپ، كوپشىلىكتىڭ كوزايىمى بولىپ ءجۇر.
اۋدانىمىزدىڭ جەرگىلىكتى باسقارۋ ورگاندارى قىلمىسپەن كۇرەس جانە قوعامدىق ءتارتىپتى ساقتاۋ ىسىندە تەرىس ارەكەتتەردىڭ الدىن الۋ، قۇقىقتىق وقۋدىڭ اۋقىمىن كەڭەيتۋ، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىمەن بايلانىستى كۇشەيتۋ ماسەلەسىنە ەرەكشە دەن قويىپ كەلەدى. ءۇستىمىزدەگى جىلى وبلىس اكىمى اۋداننىڭ ىشكى ىستەر باسقارماسىنا 17 اۆتوكولىك بەرگەن ەدى. بىرلەسكەن ءىس-قيمىل مەن الدىن-الۋ شارالارىن ۇتىمدى ۇيىمداستىرۋ ناتيجەسىندە وتكەن جىلى اۋداندا قىلمىس سانى قىسقاردى.
الدا تالاي اتقارىلاتىن اۋقىمدى ىستەر بار. ونىڭ نەگىزگىسى بيىلعى جولداۋدا ايتىلعان الداعى ونجىلدىقتىڭ باعدارلاماسى. وسى مىندەتتى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن بار كۇش-جىگەرىمىزدى اياماي ەڭبەك ەتۋىمىز كەرەك. سوندا عانا ەلىمىزدىڭ بولاشاعى جارقىن، بەرەكە-بىرلىگىمىزدىڭ نىعاياتىنى داۋسىز دەدى، اۋدان اكىمى تالعات ابەن ۇلى ايماقتاعى قولعا الىنعان ماسەلەلەردى ەگجەي-تەگجەيلى تانىستىرىپ.
بىز دە اۋدانداعى جۇدىرىقتاي جۇمىلعان حالىقتىڭ ىنتا-ىقىلاسىنا ريزا بولدىق. دەسەك تە، شاھارداعى جول جوندەۋ، كوركەيتۋ ماسەلەلەرىنىڭ ءالى دە جۇيەلى جۇمىستى تالاپ ەتەتىنىن اڭعاردىق.
كۇمىسجان بايجان.
