قاسىرەتى قايعى شەكتىرگەن اتوم پوليگونى تۋرالى جازىلعان ماقالالار جيناعى جارىق كوردى

حالىق بولىپ قالىپتاسىپ، قارا جەردى باسىپ جۇرگەلى قا­زاق­تىڭ باستان كەشپەگەن سورى، كورمەگەن قۇقايى جوق. انتا­لا­عان جاۋمەن الميساقتان بەرى ايقاسىپ، «اتتانداعان» تىرشىلىك كەشىپ، كۇندىز كۇلكى، تۇندە ۇيقى كورمەدى. حح عاسىرعا جەتىپ، ەندى مامىراجاي تىرشىلىك كە­شەمىن بە دەگەندە، ءبىر اش­تىق­تان سوڭ ءبىر اشتىق كەشىپ، تاعى دا شىبىنداي قىرىلدى. ودان ءسۇت بەتىنە شىعار قاي­ماعىن قىرىپ، جاۋتاڭداڭعان جال­تاڭكوز بولىپ قالدى. وڭا­لا الماي، ەڭسەسى ءتۇسىپ ءجۇر­گەن­دە باتىستىڭ قىرعىنى جەتىپ، تاعى دا قىپ-قىزىل وتتىڭ ور­تا­سىنا ءتۇستى. ودان... 40 جىل بويى تۋعان جەردىڭ دە، ەلدىڭ دە ەسىن شىعارىپ، جەر-جاھاندى تىتىرەتىپ، دۇرىلدەگەن اتومىن جار­دى. ءسويتىپ، حالقى عانا ەمەس، قازاققا بۇيىرعان جەرى دە ءبىر تىنشي الماي، ۇنەمى گۇ­رىلدەۋ مەن دىرىلدەۋدىڭ استىن­دا بولدى. وسى قىرعىننىڭ بارىنەن امان قالىپ، قازىر تاۋەلسىز شا­ڭىراعىن تىگىپ وتىرعان قازاق اللاسىنا مىڭ دا ءبىر تاۋبەسىن ايتىپ، ءوزىن باقىتتى سەزىنۋى كەرەك قوي. بىراق 40 جىل بويى تۋعان جەردى تىتىرەتكەن اج­دا­ھانىڭ قاسىرەتى ءالى دە قالماي، سالعان جاراسى جازىلماي كەلەدى. اباي مەن مۇحتار سەكىلدى ۇلىلارىن بەرگەن، ولاردىڭ جۇزدەگەن دارىندى شاكىرت­تە­رىن سىيلاعان اقىل-ويىنىڭ وزىق ورتاسىندا 40 جىل بويى بولعان جارىلىس 18 مىڭ شار­شى شاقىرىم اۋماقتى قام­تى­عان ەكەن. بۇل – ەۋروپالىق شاعىن مەملەكەتتەردىڭ اۋما­عى­نا تەڭ كولەم. وسى اۋماقتا 470 يادرولىق جانە تەرمويادرولىق جارىلىستار جاسالعان، ونىڭ 352-ءسى جەر استىندا بولسا، 118-ءسى جەر­دىڭ ۇستىندە، اشىقتان-اشىق جا­رىل­عان. مۇنداي جارىلىس الەم­نىڭ باسقا بىردە-ءبىر وڭىرىندە جا­سال­عان ەمەس. عالىمداردىڭ انىق­تاۋىنا قاراعاندا، مۇنداعى جا­رى­لىستاردىڭ يادرولىق قۋاتى حي­روسيماعا تاستالعان اتوم بوم­با­سى­نان 2،5 مىڭ ەسە كوپ. وسى جا­رىلىستار سالعان جارالار بۇكىل ەۋروپا كۇنى بۇگىنگە دەيىن زارە­لەرى قالماي زار يلەيتىن چەرنو­بىل اپاتىنىڭ زاردابىنان 116 ەسە ارتىق. جارىلىستاردىڭ حالىققا سون­شالىق قاسىرەت اكەلىپ جاتقانىن سول كەزدەگى وكىمەت جاقسى ءبىلدى، بىراق ءبىر جاقسىلىق قىلايىق دەگەندى ويعا دا الماعان. پوليگونعا جاقىن جاتقان اۋدان تۇرعىندارى­نىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن جاق­سار­تۋعا مەملەكەت 40 جىل بويى ەشقانداي دا قارجى بولمەگەن. سونىڭ سالدارىنان مۇنداعى حا­لىق­تىڭ اراسىندا ناق اتوم را­ديا­تسياسىنىڭ زاردابىنان بولا­تىن اق قان، قىلتاماق، اسقازان راگى سەكىلدى تولىپ جاتقان سىر­قات تۇرلەرى ەلىمىزدىڭ باسقا ءوڭىر­لەرىنە قاراعاندا 40-50 پايىزعا ارتىق. ەڭ زور قاسىرەتتىڭ ءبىرى نەشەتۇرلى كەمباعال جانداردىڭ ومىرگە قاپتاپ كەلۋى. سونداي-اق، وزىنە-ءوزى قول جۇمساۋ وقيعالارى دا بۇل ايماقتاردا وراسان كوپ. مىنە، وسى فاكتىلەردىڭ ءبارىن ءبىز وسى وڭىردە تۇراتىن ءتىلشىمىز، سەمەي قالاسى مەن اباي اۋدا­نى­نىڭ قۇرمەتتى ازاماتى، ابزال ازامات، قالامى ۇشقىر جۋرناليست داۋلەت سەيسەن ۇلىنىڭ سەمەي اتوم پوليگونىنىڭ جابىلعانىنا 20 جىل تولۋىنا وراي جارىق كورگەن «يادرولىق سىناق ايماعى: كەشە جانە بۇگىن» اتتى ماقالالار جيناعىنان الىپ وتىرمىز. جي­ناق­قا اۋىزدان تۇمىلدىرىق الى­نا باستاعان گورباچەۆتىك «قايتا قۇرۋ» جىلدارىنان بەرى جازى­لىپ كەلە جاتقان سەمەي يادرو­لىق پوليگونىنىڭ قاسىرەتتەرى، كوز كورگەن، باستان كەشكەن جاندار­دىڭ ايتقان دەرەكتەرى، اجداھانىڭ جابىلۋىنا ۇلەس قوسقان ازاماتتار ەڭبەگى جانە ت.ب. تۋرالى جازىلعان ماقالا­لار، وچەركتەر، رەپورتاجدار ەنگىزىلگەن ەكەن. جيناق سەمەي اتوم پولي­گونى، ونىڭ حالىق باسىنا سال­عان قاسىرەتى تۋرالى تەرەڭىرەك بىلگىسى كەلەتىن ادامدارعا مول ماعلۇمات بەرەدى. سونىمەن بىرگە، ءتىلى جەڭىل، كوركەم. حالىق اراسىندا ايتىلعان، نىساناعا ءدوپ تيگىزەتىن نەبىر اششى مىس­قىلدى وتكىر سوزدەر دە ەزۋىڭىزگە ەرىكسىز كۇلكى ۇيىرەدى. ماسەلەن، جوسپار كەرەك بولعاندا مالدىڭ سۇراۋى بولىپ، ادامدى ەلەمەگەنگە ايتىلعان «قويشى ساندا بار دا، قويشى ساناتتا جوق»، «اقىن اۋىلىنان ەمەس، اتوم اۋلىنانبىز» دەگەن سياقتى ءدوپ تۇسىرگەن سوزدەرگە قالاي كۇل­مەس­سىز... «ىزالى كۇلكى – ول دا قايعى» دەگەن جوق پا اباي. كىتاپ ەكى بولىمنەن تۇرادى. العاشقىسىنىڭ اتاۋى «ءوت­كەنگە – سالاۋات» دەلىنىپ، وندا نەگىزىنەن پوليگون قاسىرەتتەرى جايلى ماقالالار توپتاستى­رىل­عان. ال ەكىنشى ءبولىم «بۇگىننەن – شاپاعات» دەپ اتا­لادى. وندا نەگىزىنەن تاۋەلسىز قازاق مەملەكەتىنىڭ جاپا شەككەن وتانداستارىمىزعا، ەل مەن جەرگە جاساپ جاتقان قامقور­لىقتارى جايلى جازىلعان دۇنيەلەر ورنالاستىرىلعان. جاقسىباي سامرات.