پرەزيدەنت ن.ءا.نازارباەۆ «بولاشاقتىڭ ىرگەسىن بىرگە قالايمىز» اتتى بيىلعى جولداۋىندا ءبىلىم مەن عىلىم ماسەلەسىنە ەرەكشە ءمان بەرگەنى بەلگىلى. اسىرەسە، ءبىلىم ساياساتىن ىسكە اسىرۋ تۋرالى ۇسىنىستارى قازاقستاندا ءوركەنيەتتى مەملەكەت قۇرۋ ءىسىن جانداندىرا تۇسپەك. وسىعان وراي ەلباسى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ ءبىلىم ساياساتىنىڭ ىسكە اسىرىلۋىن اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى ۇجىمىنىڭ جۇمىستارىنان بايقاۋعا بولادى.
بۇل شاڭىراقتان جىل سايىن مىڭداعان جاس ماماندار تۇلەپ ۇشىپ، كەڭ-بايتاق ەلىمىزدىڭ ءار ءتۇرلى ايماقتارىڭدا ءبىلىم، عىلىم، تاعى باسقا كوپتەگەن سالالاردا جەمىستى ەڭبەكتەر اتقارادى، قازىر دە اتقارۋدا. ولاردىڭ ىشىندە ەسىمدەرى تەك ەلىمىزدە عانا ەمەس، الەمنىڭ ءبىراز جەرلەرىنە بەلگىلى بولعان ۇلى تۇلعالارىمىز دا بارشىلىق. بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ۋنيۆەرسيتەتىمىزدىڭ تاريح تالقىسىنىڭ تالاي-تالاي سىندارىنان ءمۇدىرمەي وتكەنى كوپشىلىككە ايان. كەڭەس يمپەرياسىن ءدۇر سىلكىندىرگەن 1986 جىلعى جەلتوقسان وقيعاسى مەن ەلىمىزدىڭ ءوز تاۋەلسىزدىگىن جاريالاپ، ەگەمەندىككە جول تارتقان قيىن جىلدارى دا ۋنيۆەرسيتەتىمىزدە ءبىراز يگى ىستەردىڭ اتقارىلعاندىعىن ەشكىم دە جوققا شىعارمايدى. دەگەنمەن وسى كەزەڭدەردە «قازاق» – دەگەن قاسيەتتى اتتان ايىرىلىپ، «الماتى ۋنيۆەرسيتەتى» بولىپ كىشىرەيىپ قالعانىمىز دا، ەلىمىزدىڭ پەداگوگيكا سالاسىندا بۇرىنعى جەتەكشىلىك ءرولىن السىرەتىپ العانىمىز دا تاريحي شىندىق.
بۇل اتتەگەنايدى ەلباسى ن.ا.نازارباەۆ تۇزەتىپ بەردى. پرەزيدەنت ءوزىنىڭ كورەگەندىگىن، بولاشاقتى بولجاي الاتىن دانالىعىن تانىتىپ، قارا شاڭىراقتىڭ 75 جىلدىق مەرەيتويى قارساڭىندا «الماتى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىن» قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنە اينالدىرۋ تۋرالى جارلىعىن جاريالاپ، كوپشىلىكتى ءبىر قۋانتىپ تاستاعان بولاتىن.
سونىمەن، 2008 جىلدىڭ كوكتەمىندە ۋنيۆەرسيتەت رەكتورى بولىپ پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور سەرىك پىراليەۆ تاعايىندالدى. ەلباسى جاڭا رەكتوردى تاعايىنداۋ ساتىندە وعان جوعارى ءبىلىم شاڭىراعىنىڭ ەلىمىزدەگى پەداگوگيكالىق سالاداعى بۇرىنعى جەتەكشىلىك ءرولىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋدى جانە الەمدىك جوعارى ءبىلىم دەڭگەيىنە ۇمتىلۋدى قاداپ تاپسىرعانىن دا بىلەمىز. ادەتتە جاڭادان كەلگەن رەكتوردىڭ فاكۋلتەت دەكاندارىن ءوز قالاۋىنشا اۋىستىرا باستايتىندىعى كوپشىلىككە بەلگىلى جاعداي بولسا كەرەك. بىراق ۋنيۆەرسيتەت باسشىسى بۇل ماسەلەدە ۇجىم كۇتپەگەن توسىن شەشىم قابىلداپ، تاۋەلسىز ەلىمىزدە بىرتىندەپ قالىپتاسىپ كەلە جاتقان دەموكراتيا مەن جاريالىلىقتىڭ، ادىلەتتىلىكتىڭ جاقسى ءبىر ۇلگىسىن كورسەتتى.
ول فاكۋلتەت ۇجىمدارىنا بالامالى جاعدايدا كونكۋرس ارقىلى ءوز دەكاندارىڭىزدى سايلاپ الىڭىزدار دەپ ۇلكەن سەنىم ارتتى. اشىق جينالىستا سايلاۋ ەمەس، ۇسىنىلعان كانديداتۋرالارعا بۇكىل ۇجىم بولىپ جاسىرىن داۋىس بەرۋ ارقىلى سايلاۋ وتكىزىلدى. سونىمەن ءبىراز فاكۋلتەتتەر وسى ءمۇمكىندىكتى پايدالانا وتىرىپ ءوز دەكاندارىن سايلاپ تا ۇلگەردى. كەيىننەن مۇنداي تاجىريبە كافەدرا مەڭگەرۋشىلەرىن كونكۋرستىق نەگىزدە سايلاۋ بارىسىندا دا قولدانىلا باستادى. وسىنداي جولمەن سايلانعان لاۋازىمدار عانا ۋنيۆەرسيتەت عىلىمي كەڭەسىنىڭ كەلىسىمىمەن، رەكتوردىڭ بۇيرىعىمەن بەكىتىلەتىن بولدى. جاڭا باسشى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ەڭ جوعارى باسقارۋ ورگانى ءار فاكۋلتەت پروفەسسورلارى مەن وقىتۋشىلارىنان، ستۋدەنتتەر وكىلىنەن قۇرالعان 70-تەن استام مۇشەسى بار عىلىمي كەڭەس ەكەنىن قاداپ ايتتى، ونى ءسوز جۇزىندە ەمەس، ءىس جۇزىندە دە قولعا الاتىندىعىن، ءوزىنىڭ ۇسىنىستارى مەن شەشىمدەرىن كەڭەس تالقىسىنا سالىپ قولداۋ تاپقان جاعدايدا عانا ىسكە اسىراتىندىعىن رەسمي تۇردە مالىمدەدى. بۇل سولاي بولدى دا. وسى ۋاقىت ىشىندە عىلىمي كەڭەس تالقىسىندا قولداۋ تاپقان رەكتوردىڭ تىڭ ۇسىنىستارى بويىنشا ءبىراز كەلەلى دە يگى ىستەردىڭ اتقارىلعانىنا ۋنيۆەرسيتەت ۇجىمى كۋا بولىپ وتىر.
عىلىمي كەڭەستىڭ شەشىمىمەن سىرتتان تاجىريبەلى ساراپشىلار شاقىرىلىپ، تاۋەلسىز جاعدايدا اۋديت جۇرگىزۋ ارقىلى ۋنيۆەرسيتەتىمىزدىڭ قۇرىلىمدارى مەن سان قىرلى سالالارىنا جان-جاقتى تەكسەرۋ جۇرگىزىلىپ، وندا انىقتالعان كەمشىلىكتەر مەن كەيبىر كەلەڭسىزدىكتەر اشىق ايتىلىپ، ولارمەن كۇرەسۋ جولدارى، ونى ەندىگى جەردە بولدىرماۋ شارالارى قاراستىرىلدى.
ۋنيۆەرسيتەت باسشىسىنىڭ شەشىمىمەن ءار فاكۋلتەتتە رەكتور پوشتاسىنىڭ جاشىگى قويىلىپ ۇجىمنىڭ بارلىق مۇشەلەرى مەن ستۋدەنتتەرى ءوز ۇسىنىستارىن، پىكىرلەرىن، ورىن الىپ وتىرعان كەمشىلىكتەر تۋرالى حات ارقىلى ءمالىمدەۋگە مۇمكىندىك الدى.
سىناق كەزىندە كەيبىر ستۋدەنتتەردىڭ ەمتيحانداردان ءبىلىمى ارقىلى ەمەس، باسقا زاڭسىز جولدارمەن ءوتىپ كەتۋى، ال وعان جەكەلەگەن وقىتۋشىلاردىڭ جول بەرۋى سياقتى كەلەڭسىز جاعدايلاردى بولدىرماۋ ماقساتىندا ەمتيحانداردىڭ بارلىعىن ءبىر ورتالىقتا تاۋەلسىز جاعدايدا كومپيۋتەر ارقىلى وتكىزۋ شارالارى ۇيىمداستىرىلدى. جاريالىلىق پەن ادىلدىكتىڭ ءبىر بەلگىسى، ۋنيۆەرسيتەتىمىزدىڭ پروفەسسورلارى مەن وقىتۋشىلارىن عىلىم مەن بىلىمگە ءسىڭىرگەن ەڭبەكتەرى، جەتكەن جەتىستىكتەرى ءۇشىن ماراپاتتاۋ جاعدايىندا بايقالدى. ەندىگى جەردە ۇجىم مۇشەلەرىن ءار ءتۇرلى ناگرادالارعا ۇسىنۋ اۋەلى كافەدرادا، فاكۋلتەتتەردە جان-جاقتى تالقىلانىپ، عىلىمي كەڭەس تالقىسىنان وتكەننەن سوڭ عانا رەكتور وعان ءارى قاراي ۇسىنىس جاسايتىن بولدى.
ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ ءبىر كەپىلى، ول وقۋ ورىندارىنىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق جاعدايىنا بايلانىستى ەكەنى بەلگىلى. كەيىنگى 30-40 جىل بويى جاڭعىرتىلماعان زەرتحانالىق قۇرال-جابدىقتار ۋنيۆەرسيتەت ۇجىمىنىڭ تىكەلەي باقىلاۋىمەن قازىرگى زاماناۋي لابوراتوريالىق جابدىقتارمەن جاڭعىرتىلدى.
سوڭعى ءۇش جىلدان بەرى ۋنيۆەرسيتەتىمىزدەگى تاربيە جۇمىسى جاڭا تالىمگەرلىك جۇيەگە كوشىرىلدى. بۇل بويىنشا رەكتوردان باستاپ قاتارداعى وقىتۋشىعا دەيىن ءارقايسىسىنا 10 ستۋدەنتتەن ءبولىنىپ بەرىلەدى دە، ولاردىڭ ەندىگى جەردەگى وقۋ ۇلگەرىمى، تىنىس-تىرشىلىگى، تۇرمىسى ءبارى ءتالىمگەردىڭ نازارىندا بولادى. نەگىزگى تالاپ، كەز كەلگەن ستۋدەنت، كەز كەلگەن ۋاقىتتا ءوزىنىڭ تالىمگەرىنە تولعاندىرعان ماسەلەسى بويىنشا جولىعىپ، اقىل-كەڭەس الا الاتىنداي جاعداي جاساۋ. بۇعان اسىرەسە شالعاي اۋىلداردان كەلگەن ستۋدەنتتەر ءوزى وقىپ جۇرگەن ءبىلىم ورداسىنان تاعى ءبىر قامقورشىسىن، اتا-اناسىن تاپقانداي قۋانىپ ءجۇر.
اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى ەلىمىزدەگى پەداگوگيكالىق وقۋ ورىندارىنىڭ كوشباسشىسى، بازالىق ورتالىعى بولعاندىقتان، ءبىز ورتا ءبىلىم جۇيەسىن 12 جىلدىققا كوشىرۋ ماسەلەسىنەن تىس قالا المايتىندىعىمىز انىق. وسى سالادا بىرقاتار يگىلىكتى ىستەر دە اتقارىلدى. اتاپ ايتقاندا، ۋنيۆەرسيتەتىمىز ەلىمىزدەگى باسقا دا پەداگوگيكالىق جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ وقىتۋشىلارىمەن، عالىمدارىمەن بىرلەسە وتىرىپ 12 جىلدىق ءبىلىم بەرۋدىڭ جالپىعا مىندەتتى مەملەكەتتىك ستاندارتىن جاساپ شىعاردى جانە ونىڭ ءار دەڭگەيى بويىنشا ساراپتاما جۇمىستارىن جۇزەگە اسىردى. كەيىنگى ەكى جىلدا ۋنيۆەرسيتەت باكالاۆريات، ماگيستراتۋرا، دوكتورانتۋرانىڭ 48 پەداگوگيكالىق ماماندىقتارى بويىنشا مەملەكەتتىك ستاندارتتىڭ جوباسىن دايىنداپ، مينيسترلىككە بەكىتۋگە ۇسىندى. سونداي-اق ءبىزدىڭ پروفەسسور-وقىتۋشىلارىمىز 12 جىلدىق مەكتەپتىڭ بارلىق نەگىزگى پاندەرىنىڭ تيپتىك وقۋ باعدارلامالارىن دايىنداپ وتىر. ۋنيۆەرسيتەت ۇجىمىنىڭ قاتىسۋىمەن 12 جىلدىق مەكتەپتىڭ نەگىزگى وقۋ پاندەرى بويىنشا 300-دەن اسا وقۋلىقتار، وقۋ-ادىستەمەلىك قۇرالدار، جۇمىس داپتەرلەرى، حرەستوماتيالار دايىندالىپ، باسىپ شىعارىلدى.
قازىرگى تاڭدا ۋنيۆەرسيتەت ۇجىمى 48 پەداگوگيكالىق ماماندىق بويىنشا وقۋ باعدارلامالارىن ءبىتىرىپ، وقۋ جوسپارلارىن، وقۋلىقتارىن دايىنداۋ ءۇستىندە. وقۋ ورنىمىزدىڭ بازاسىندا ارنايى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىن اشىپ، سول مەكەمەدە ءار ماماندىق بويىنشا مەكتەپكە دەيىنگى بىلىمنەن باستاپ ماگيستراتۋراعا دەيىنگى پاندەردىڭ بىرەگەي جۇيەسى ازىرلەنۋدە.
ەلباسى ن.ءا.نازارباەۆ بىلاي دەگەن بولاتىن: «ءبىز ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق ويلاۋ جۇيەمىزدى، تاريحي تانىمىمىزدى، رۋحاني مادەنيەتىمىزدى بارىنشا تەرەڭ دامىتا وتىرىپ، بارلىق سالادا رۋحاني تاۋەلسىزدىككە جەتۋىمىز كەرەك». شىنىن ايتۋ كەرەك، تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا جيىرما جىلداي ۋاقىت وتسە دە ءبىزدىڭ وي-تانىمىمىزدا وسى ماسەلە جەتىسپەي تۇر. ونى جەتىستىرۋگە جەتەلەيتىن نارسە تاربيە ءىسى، انىعىراعى ۇلتتىق تاربيە جۇيەسى جاسالىپ، جولعا قويىلۋى ءتيىس. ۇلى جازۋشى م.اۋەزوۆ: «ۇلت بولامىن دەسەڭ، بەسىگىڭدى تۇزە»، دەپ بەكەر ايتپاعان. وتباسىنان باستاپ باقشاداعى، مەكتەپتەگى، كوللەدجدەر مەن جوعارعى وقۋ ورىندارداعى وقۋ-تاربيە جۇمىسى جولعا قويىلىپ، بۇعان جالپىحالىقتىق، مەملەكەتتىك بەتبۇرىس جاسالۋى قاجەت. ونىڭ كىلتى – مەكتەپتە. ويتكەنى مەكتەپ بەلگىلى ءبىر جۇيەنىڭ عانا تاپسىرماسىن ورىنداپ، قاراپ وتىراتىن ورىن ەمەس، ناعىز ادامدى تاربيەلەپ وسىرەتىن، دەموكراتيالىق قوعامنىڭ ازاماتىن قالىپتاستىرىپ، تاربيەلەپ شىعاراتىن كيەلى شاڭىراق. مەكتەپتەگى باستى تۇلعا – مۇعالىم. مىنە، ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەت، نەگىزىنەن، وسىنداي تۇلعالاردى تاربيەلەپ شىعاراتىن ەلىمىزدەگى ەڭ ۇلكەن قاراشاڭىراق. سوندىقتان ۋنيۆەرسيتەتىمىزدىڭ عىلىمي كەڭەسىنىڭ 2009 جىلدىڭ 20 قاراشاداعى شەشىمىمەن 2009-2010 وقۋ جىلى تاربيە جىلى دەپ جاريالانعان بولاتىن. تاربيە جىلى اياسىندا ۋنيۆەرسيتەت كولەمىندە كوپتەگەن يگىلىكتى ءىس-شارالار جۇزەگە اسىرىلدى. اتاپ ايتاتىن بولساق، ستۋدەنتتەردىڭ «ەتيكالىق كودەكسى» قابىلداندى، ۇلتتىق تاربيە قۇندىلىقتارى مەن حالىقتىق پەداگوگيكاعا نەگىزدەلگەن «ۇلتتىق تاربيە» ءپانى وقۋ ۇردىسىنە ەنگىزىلدى. وسىعان بايلانىستى «ۇلتتىق تاربيە» كافەدراسى اشىلىپ، بۇكىل رەسپۋبليكاعا تارايتىن وسى اتتاس عىلىمي-كوپشىلىك جۋرنالى شىعارىلا باستادى. وسى ورايدا اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ بازاسىندا «ۇلتتىق تاربيە جونىندەگى رەسپۋبليكالىق ۇيلەستىرۋ كەڭەسى» قۇرىلعانىن اتاپ وتكەن ءجون.
قازىرگى كەزدە ءبىزدىڭ وقۋ ورنىمىز ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ حالىقارالىق قاۋىمداستىقتارىنا مۇشە بولىپ وتىر. يتاليانىڭ بولون ۋنيۆەرسيتەتىندە ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ ۇلى حارتياسىنا قول قويۋ ارقىلى ءبىلىم بەرۋدىڭ الەمدىك كەڭىستىگىنە ەنۋدىڭ قادامدارى جاسالدى. بولون دەكلاراتسياسىنىڭ تالاپتارىنا سايكەس ۋنيۆەرسيتەتىمىزدىڭ قۇرىلىمىنا ءبىرسىپىرا وزگەرىستەر ەنگىزىلدى، الداعى ىستەرىمىزدىڭ ستراتەگيالىق باعىتتارى بەلگىلەندى. ءسويتىپ ەلباسىمىز ۇسىنعان ءبىلىم بەرۋ رەفورمالارى اياسىندا عىلىم مەن تاجىريبەنىڭ بىرلىگى، ەڭ وزىق يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالاردى، اقپاراتتىق جانە ەسەپتەۋ تەحنيكالارىن ەنگىزۋ جۇزەگە اسىرىلۋدا. ستۋدەنتتەردىڭ، ماگيسترانتتاردىڭ، دوكتورانتتاردىڭ، پروفەسسورلىق-وقىتۋشىلىق قۇرامىنىڭ كومپيۋتەر مەن ەلەكتروندى تەحنيكانى مەڭگەرۋىنە، الەمدىك ينتەرنەت جۇيەسىنە ەركىن ەنىپ قالاعان اقپارات دەرەكتەرىن قيىندىقسىز تاۋىپ الۋىنا قول جەتكىزىلدى. سونىمەن قاتار فيزيكا-ماتەماتيكا ماماندىقتارىن اعىلشىن تىلىندە وقىتۋدى جۇزەگە اسىرا باستادى، ەندى بيولوگيا، گەوگرافيا، پەداگوگيكا، پسيحولوگيا ماماندىقتارىن دا اعىلشىنشا وقىتۋدى ۇيىمداستىرۋدى قولعا الىپ وتىر.
ۋنيۆەرسيتەتتىڭ زيالى قاۋىمى، بىلىكتى دە ءبىلىمدى ۇستازدارى، ىنتىماقتى، سالاماتتى ۇجىمى «ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارىپ»، تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ كوگىلدىر بايراعىن بيىك ۇستاپ، ەلباسى ن.ءا.نازارباەۆ العا قويعان بيىك ماقساتتارعا قاراي جول تارتا بەرمەك.
راۋشانبەك ءابساتتاروۆ، اباي اتىنداعى قازاق ۇپۋ ماگيستراتۋرا جانە PhD دوكتورانتۋرا ينستيتۋتىنىڭ كافەدرا مەڭگەرۋشىسى، فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور.
