ءدىن تالابى كوپكە ورتاق

وزبەكستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ ءباسپا­سوز قىز­مەتى جاريالاعان اقپا­رات­تا ءدىني كيىم كيۋ مەن سىرت­قى ءتۇر-الپەتكە قاتىستى قاتىپ قالعان قاعيدالار جوق ەكەنىن العا تارتىپ, كەيبىر ازاماتتاردىڭ جاساپ جۇرگەن ارەكەت­ى دىنگە قيعاش بولاتىنىن ايتادى. «دىنگە ساي كيى­نەمىز دەپ ءبىز كەيدە ارتىق كەتىپ قالىپ جاتىرمىز. قو­عام­دا يس­لام ءدىنى بەلگىلى ءبىر كيىمدى عانا كيۋگە شاقىرادى دەگەن پىكىر قالىپتاسىپ قال­عان. پاي­عامباردىڭ بىزگە قال­دىر­عان ەرەجەسى بار. بىراق يسلامدا كيىمنىڭ قان­داي دا ءبىر فورماسى تۋرالى ەشتەڭە ايتىلماعان, ول مۇمكىن دە ەمەس, ويتكەنى يسلام ءبىر ۇلتتىڭ جانە ءبىر كليماتتىڭ عانا ءدىنى ەمەس» دەگەن ول پايعامباردىڭ «اللا سەندەردىڭ تۇرلەرىڭە, دۇنيەلەرىڭە قارامايدى...» دەگەن ءحاديسىن كەلتىرەدى.

ونىڭ ايتۋىنشا, ەگەر سەن يسلام ءدىنىن قابىلداساڭ, بۇ­دان بىلاي بەلگىلى ءبىر كيىم­مەن ءجۇرۋىڭ كەرەك دەگەن تالاپ جوق. ويتكەنى بۇل ءدىن بۇكىل ادامزاتقا تۇسكەن, ال ءار حالىق­تىڭ ءوز ۇلتتىق كيىمدەرى بار. «يسلام ءبىزدى سابىرلىلىق پەن ۇس­تام­دىلىققا شاقىرادى, كيىم كيۋدە دە سول نارسە قا­جەت. ءبىز الەمگە ءابۇيىرىمىزدى اشا­تىن جارتىلاي جالاڭاش كيىمدى دە, ارابتىڭ قاپ-قارا كيىمىن دە كيمەۋىمىز كەرەك. جاۋىپ ءجۇرۋ تالاپ ەتىلمەگەن دەنە بولىكتەرىن بۇركەمەلەۋ دۇرىس ەمەس», دەدى ول.

سونىمەن قاتار ول ەرلەر­دىڭ ساقال قويۋ ماسە­لە­سىنە دە توق­تالدى. «ساقال قويۋ – سۇن­نەت, ونى ەشكىم جوققا شىعارمايدى. الايدا ساحابالار دا, عالىمدارىمىز دا ساقالدىڭ ۇزىندىعى ءبىر قابزادان (شامامەن ءتورت ەلى) ارتىق بولماۋى جانە ۇقىپ­­تى قويىلۋى تۋرالى ايتىپ كەت­كەن», دەدى نۇريددين حوليكنازاروۆ.

وزبەكستان ءمۇفتيىنىڭ وسى جانە وزگە دە بىرقاتار ءدىني ماسە­لەنى قوزعاعانى كورشى مەملەكەتتە دە دىنگە قاتىستى پىكىرتالاس بارىن بىلدىرسە كەرەك. قازىرگى كۇنى ينتەرنەتتىڭ قا­زاق­تىلدى سەگمەنتىن, سونىڭ ىشىندە الەۋمەتتىك جەلى قول­دانۋ­شىلارىن قاتتى تول­عاندىرىپ تۇرعان تاقى­رىپ­تاردىڭ ءبىرى – ءدىن دەسەك, قاتە­لە­سە قويماسپىز. جاڭا وقۋ جىلى باستالار الدىندا ادەتتەگىدەي حيدجاب تاقىرىبى كوتەرىلىپ, قىزۋ پىكىرتالاس لەگى ءالى دە جالعاسىپ جاتىر. قوعامدىق رەزونانس تۋدىر­عان ماسەلەگە مادەنيەت جانە اق­پارات ءمينيسترى ايدا بالاەۆا دا ءوز پىكىرىن ءبىل­دىرىپ, مەملەكەت ءدىن ۇس­تانۋ بوس­تان­دىعىنا كەپىلدىك بەر­گەندىگىن, الايدا ءبىز زايىرلى ەل بولعاندىقتان, مەملە­كەت­تىك ساياساتتىڭ بارلىق ما­سە­لەسى ءدىني پاتۋالارمەن ەمەس, ازاماتتىق نورمالارمەن رەت­تە­لەتىنىن ايتقان بولاتىن. «مەك­تەپتە بالا ەڭ الدىمەن سا­پالى ءبىلىم الۋى كەرەك. سو­دان كەيىن بارىپ, ەرجەتە كەلە ءدىني نانىم-سەنىمىن, قانداي كيىم ۇلگىسىن كيەتىنىن ءوزى شە­شە­دى دەپ ويلايمىن», دەدى مينيستر.

تاياۋ كۇندەرى ەلىمىزدەگى جالعىز يسلامي ءدىني بىرلەستىك رەتىندە ءمۇفتيات تا بۇل ماسە­لە­دەن تىس قالماي, وقۋشى قىز­داردىڭ مەكتەپكە حيدجاب تارتىپ بارۋىنا قاتىستى ءوز مالىمدەمەسىن جاريالادى. وندا ايتىلعانداي, تەك با­لي­عات جاسىنا تولعان قىز­دار­­­­­عا عانا ورامال تاعۋ – پارىز. سول سەكىلدى دىنىمىزدە ءبىلىم الۋدىڭ دا ۇكىمى – پارىز. ء«مۇفتيات شاريعات بويىنشا باليعات جاسىنا تولعان مۇ­سىل­مان قىزعا ورامال تاعۋ پارىز ەكەنىن جوققا شىعارعان ەمەس. سونداي-اق ورامال تاعۋ – ۇلتتىق ءداستۇرىمىز. مۇنى مۇسىلمان قاۋىمى تەرەڭ تۇ­سىنۋگە ءتيىس. الايدا شاري­عا­­تىمىز باليعات جاسىنا تول­­­ما­عان قىزعا ورامال تاعۋ­دى مىندەتتەمەيدى. مۇنى دا مۇ­­­سىلمان جاماعاتى دۇرىس ءتۇسىنۋى كەرەك», دەگەن قمدب ءوز قۇزىرەتى اياسىندا وسى ما­سەلەگە قاتىستى ۋاكىلەتتى مەم­­­لەكەتتىك مەكەمە­لەرگە ءتيىس­­­تى ۇسىنىس بەرىل­گەن­دى­گىن جەت­كىزدى.

ايتا كەتەيىك, حيدجاب ما­سە­­لە­سىنەن بولەك, جۋىردا الەۋ­­مەتتىك جەلىلەردە الدە­بىر قىزدىڭ «دومبىرا – حارام» دەگەن ۆيدەوسى تاراپ, ول دا قىزۋ تالقىعا ءتۇسىپ, ءتىپتى ءماجىلىس توراعاسى ەرلان قوشانوۆ وسى وقيعاعا وراي پىكىر بىلدىرگەنى بەلگىلى. ارينە, ەلىمىزدە تەرىس ءدىني اعىمدى ۇستاناتىن ازاماتتار قاتارى ءالى دە كوپ. ولار ۇلتى­­مىزدىڭ سالت-ءداس­تۇ­رىن, مۋزىكالىق اسپاپتارىن, ءبىر سوزبەن ايت­قان­دا, دىن­دە جوق نارسەنىڭ ءبارىن حارام دەپ ايتىپ قالىپ ءجۇر. ونداي قاتە كوزقاراسقا قارسى تەگەۋرىندى تويتارىس بەرىلگەنى دۇرىس. قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقار­ماسى بۇعان نازار اۋدارىپ: «سان عاسىردان بەرى يسلام ءدىنىن ۇستانىپ كەلە جاتقان قازاق حالقى ۇلتتىق اسپابى­مىز – دومبىرا ارقىلى ءان, تەرمە-تولعاۋ شىرقاپ, تىڭ­داۋشىنى يماندىلىققا, ىز­گى­لىككە, ادامگەرشىلىككە, وتان­دى قورعاۋعا, اتا-انامىز­دى قادىرلەۋگە شاقىرعان. قا­زاق­ستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى الەۋمەتتىك جەلى قولدانۋشىلارىن «دومبىرا شەرتۋ, بەتاشار جاساۋ, سالەم سالۋ – حارام» دەگەن ماعىنادا بىرجاقتى, نەگىزسىز پىكىر اي­تىپ, حالىق اراسىندا تۇ­سىن­بەۋشىلىك تۋدىرماۋعا ۇندەيدى. ۇلتتىق قۇندى­لىق­تار­عا قارسى كەلۋ دۇ­رىس ەمەس ەكەنىن مالىم­دەيمىز», دەدى.

ورايى كەلگەندە ايتارىمىز, «دومبىرا – حارام» دەگەن ءسوزدىڭ ەلگە تانىمال تۇلعانىڭ ەمەس, ەشكىمگە بەلگىسىز قارا­پا­يىم تۇرعىننىڭ اۋزىنان شىققانىنا قاراماستان, وسىن­­­­شا قوعامدىق ءدۇمپۋ تۋ­عى­زۋىنا TikTok سەكىلدى تارا­لى­مى جىلدام جەلىلەردىڭ دە اسەرى بولعانى كورىنىپ تۇر. بۇل ادەيى جاسالعان ارانداتۋ ارەكەتى بولۋى دا عاجاپ ەمەس. ءدىني ساۋاتى تو­مەن جە­لى قولدانۋشىسىنىڭ ءبىر تەرىس ءسوزى ءۇشىن بۇكىل قو­عام­­نىڭ دۇرلىگىپ, جاپپاي شۋلاۋى قانشالىقتى ورىن­­دى؟ مۇنى كورگەن جات اعىم وكىلدەرى مەن قوعام تى­نىش­تىعىن شايقالتقىسى كەلەتىن ارام پيعىلدىلار دا­مەلەنىپ الىپ, ەرتەڭگى كۇنى وسىنداي ارانداتۋ ماقسا­تىن­داعى ۆيدەولار جاريالاۋدى ادەتكە اينالدىرماسىنا كىم كەپىل؟ مۇنداي كەزدە ءدىن سالاسىنداعى ۋاكى­لەتتى ورگان – ءدىن ىستەرى كومي­تەتى مەن ءمۇفتيات تاراپى­نان دەر كەزىندە پىكىر ءبىلدىرىلىپ, جەلىنى شۋلاتقان تەرىس پىكىر­لەر­گە ۋاقتىلى تويتارىس بە­رىلۋى كەرەك. ال وزگە جۇرت ما­سە­لەنى سان-ساققا جۇگىرت­پەي, ما­مان­داردىڭ تۇسىنىك­تە­مەسىنە قۇلاق اسسا قۇبا-قۇپ.

وكىنىشكە قاراي, ەلىمىزدە رەسمي ورىندار تاراپىنان قوعام دۇرلىكپەي تۇرىپ, رەسمي مالىمدەمە بەرۋ جاعى باياۋ ەكەنىن مويىنداۋعا تۋرا كەلەدى. جىل باسىندا قاسىم-جومارت توقاەۆ مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ باسشىلارىمەن وتكىزگەن جيىن­­دا: «اكىمدەرگە قۇزىرلى ورگاندارمەن بىر­لە­سىپ, ءدىن سالاسىنداعى جۇ­مىس­تى جانداندىرۋدى تاپسىرامىن», دەگەن بولاتىن. بۇل تاپسىرما قانشالىقتى تالاپقا ساي ورىندالىپ جات­قانىن ايتۋ قيىن.