سۋرەتتەردى تۇسىرگەن ەرلان ومار, «ەQ»
بيىل تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرىنىڭ قابىلدانعانىنا 31 جىل تولدى. تاريحي تۇرعىدان بۇل قاس-قاعىم ءسات بولىپ كورىنگەنىمەن, جاس مەملەكەت ءۇشىن ەڭسەرىلگەن ۇلكەن بەلەس. ويتكەنى ەلىمىزدەگى 35 جاسقا دەيىنگى 6 ميلليون ازامات, ياعني حالىقتىڭ ۇشتەن ءبىرى وسى تاۋەلسىز ەلدىڭ اسپانى استىندا, جاڭا زاماندا ءومىر كەشىپ جاتىر. ولار بۇرىنعى بوداندىق زاماندى, كەڭەستىك ءداۋىردى كورگەن ەمەس. ولار تەك «قازاقستان رەسپۋبليكاسى» دەگەن تاۋەلسىز, ەگەمەن, ازات ەلدى عانا بىلەدى. ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى كوك تۋدىڭ اياسىندا ەر جەتكەن وسى جاڭا ءداۋىر ورەندەرىنىڭ قولىندا.
قازاق ەلىنىڭ قاسيەتتى نىشاندارىندا حالقىمىزدىڭ مىڭ جىلدىق ماقسات-مۇددەسى توعىسىپ جاتىر. بۇل تۋرالى مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ مەملەكەتتىك رامىزدەرىمىزدىڭ 30 جىلدىعىنا ارنالعان سالتاناتتى ءىس-شارادا ايتقان بولاتىن.
«قاسيەتتى نىشاندارىمىزدا قازاقتىڭ مىڭ جىلدىق ارمان-تىلەگى, ماقسات-مۇراتى تۇگەل توعىسقان. تۋ – حالقىمىز ءۇشىن قاشاندا ەرلىك پەن ەلدىكتىڭ سيمۆولى سانالعان. كوك تۇرىكتەر زامانىندا بابالارىمىز ءبورىلى بايراقتىڭ توڭىرەگىنە توپتاستى. قازاق حاندىعىنىڭ تۋى بۇكىل ۇلتتى ۇيىستىردى, ەل بىرلىگىن بەكەمدەدى. ال وتكەن عاسىردا ارىستارىمىز «الاش تۋى استىندا, كۇن سونگەنشە سونبەيمىز!» دەپ حالىققا جىگەر بەردى. كونە داۋىردەن ميراس بولعان وسى ءداستۇر ۇرپاقتان ۇرپاققا جالعاسىپ, بۇگىنگى كۇنگە جەتتى. قازاق ەلىنىڭ كوگىندە ۇلى دالانىڭ ايبىنىن اسىرعان تاۋەلسىزدىك تۋى جەلبىرەدى. كوك بايراعىمىز – مىزعىماس مەملەكەتتىلىكتىڭ بەلگىسى. ەلتاڭبامىز – ازاتتىقتىڭ ايشىقتى كورىنىسى. ال ءانۇرانىمىز – ەركىندىك پەن ەلدىكتىڭ ءۇنى. تاۋەلسىزدىكتىڭ وسى ءۇش سيمۆولى حالقىمىزعا ەرەكشە رۋح بەرەدى. ارقايسىمىزدىڭ كەۋدەمىزگە ماقتانىش ۇيالاتادى. ويتكەنى بۇل – بابالارىمىزدىڭ ورىندالعان ارمانى», دەدى پرەزيدەنت.
ءيا, ءبىز بۇگىندە بابالارىمىز عاسىرلار بويى ارمانداپ وتكەن تاۋەلسىز ەلدە, تىنىشتىق زاماندا ءومىر كەشىپ جاتىرمىز. دەگەنمەن وسى ازات ەلدىڭ قادىرىنە قانشالىقتى جەتىپ ءجۇرمىز؟ ەلىمىزدى الەمگە ايگىلەگەن ايبارلى دا ايشىقتى رامىزدەرىن قالاي دارىپتەپ جاتىرمىز؟ وسى تۇرعىدا ءبىز رامىزدەرىمىزگە قاتىستى ەكى كەلەڭسىز جايتتى ايتا كەتۋدى ءجون سانادىق.
جۋىردا جاستار قاۋىمىنان «مەملەكەتتىك رامىزدەردى بىلەسىڭ بە؟» دەپ سۇراپ كورگەن ەدىك. وكىنىشكە قاراي, كوپشىلىگى ولاردىڭ تولىق ءتىزىمىن اتاي المايتىن بولىپ شىقتى. ءتىپتى ء«رامىز» دەگەننىڭ نە ەكەنىن دە بىلمەيتىندەر بار ەكەن. ولاردىڭ ۇزىن سانى كوپ تە ەمەس, بار-جوعى ۇشەۋ: تۋ, ەلتاڭبا, ءانۇران. سوندا ءبىز قانداي ۇرپاق تاربيەلەپ وتىرمىز؟ الدە مەكتەپتە رامىزدەردى وقىتۋ جاعى كەمشىن بە؟ ءانۇران ويناعاندا ورنىنان تۇرىپ, قولىن جۇرەك تۇسىنا قويۋدى بىلمەيتىن ارىپتەستەرىمىزدىڭ بارىن كورگەندە مەكتەپ كەزىنەن وتانشىلدىققا تاربيەلەۋ ءىسى اقساپ جاتىر ما دەگەن ويعا قالعانىمىز راس. ءبىر سوزبەن ايتقاندا, ءپاتريوتيزمدى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن ءالى دە كوپ ەڭبەكتەنۋ قاجەت-اق...
ەكىنشى ماسەلە – وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن ءۇيىنىڭ بالكونىنا تۋدى ىلگەنى ءۇشىن ايىپپۇل سالعان كەلەڭسىز جاعداي تىركەلگەنى بەلگىلى. ارينە, ول ادام تۋدى پەردە رەتىندە ەمەس, پاتريوتتىق سەزىمىن ءبىلدىرۋ ماقساتىندا ىلگەن بولاتىن. وسى وقيعادان كەيىن مەملەكەتتىك رامىزدەردى قولدانۋ قاعيدالارىنا وزگەرىستەر ەنگىزىلگەنى بەلگىلى.
وسى ورايدا ەلدىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن ەگەمەندىگىن بەينەلەيتىن نەگىزگى اتريبۋتتارىن قانداي جەردە جانە قانداي جاعدايدا قولدانۋعا بولادى دەگەن سۇراقتارعا زاڭ اياسىندا جاۋاپ ىزدەپ كورسەك. كوپ ادامدار ولاردى قولدان جاساۋعا, كەز كەلگەن جەرگە ورناتا سالۋعا بولادى دەپ ويلاۋى مۇمكىن. ال شىن مانىندە «گەرالديكالىق زەرتتەۋلەر ورتالىعى» رمم ديرەكتورى اسىلبەك باياجۇما ايتقانداي, ەلىمىزدە رامىزدەردى جاساۋعا قاتىستى ليتسەنزيالار مەن تەحنيكالىق رەتتەۋ تۋرالى, سونىمەن قاتار ولاردى قولدانۋ مەن پايدالانۋ تۋرالى ۇلتتىق ستاندارتتار بەكىتىلگەن.
مەملەكەتتىك رامىزدەردى جاساۋ – ليتسەنزيالاناتىن قىزمەت, ويتكەنى بۇل وتە جاۋاپتى جۇمىس جانە مەملەكەت تاراپىنان باقىلانادى. قازىرگى تاڭدا ساۋدا جانە ينتەگراتسيا مينيسترلىگىنىڭ تەحنيكالىق رەتتەۋ جانە مەترولوگيا كوميتەتى 64 كاسىپكەرلىك سۋبەكتىسىنە مەملەكەتتىك رامىزدەردى دايىنداۋعا ليتسەنزيا بەرگەن.
مەملەكەتتىك رامىزدەردى قولدانۋعا قاتىستى نەگىزگى ەرەجەلەردى ەلىمىزدىڭ ءاربىر ازاماتى بىلۋگە ءتيىس. بىرىنشىدەن, كەز كەلگەن ادام مەملەكەتتىك تۋدى ءوزىنىڭ تۇرعىن ءۇيىنىڭ توبەسىنە جانە بالكونىنا ءوز پاتريوتتىق سەزىمىن ءبىلدىرۋ ماقساتىندا ىلۋىنە رۇقسات. ويتكەنى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تۋىن, مەملەكەتتىك ەلتاڭباسىن جانە ولاردىڭ بەينەلەرىن, سونداي-اق قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك گيمنىنىڭ ءماتىنىن پايدالانۋ (ورناتۋ, ورنالاستىرۋ) قاعيدالارى» 2-تاراۋىنىڭ 4-تارماعىندا: «جەكە جانە زاڭدى تۇلعالار پاتريوتتىق سەزىمىن, قازاقستاندىق بىرەگەيلىكتى ءبىلدىرۋ, ەلدىڭ جانە ونىڭ ازاماتتارىنىڭ جەتىستىكتەرىن قولداۋ ماقساتىندا عيماراتتاردا (تۇرعىن ۇيلەردە جانە تۇرعىن ەمەس ءۇي-جايلاردا), ونىڭ ىشىندە بالكونداردا جانە سالتاناتتى ءىس-شارالار وتكىزىلەتىن ورىنداردا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تۋىن پايدالانۋى (ورناتۋى, ورنالاستىرۋى) مۇمكىن» دەپ انىق جازىلعان.
ەكىنشىدەن, مەملەكەتتى تۋدى جەكە ازاماتتار ءوزىنىڭ اۆتوكولىكتەرىندە الىپ جۇرۋىنە نەمەسە كىشكەنە جالاۋشالاردى تاعىپ جۇرۋىنە بولادى. ال ەلتاڭبانى جەكە ۇيدە, اۆتوكولىكتە پايدالانۋعا تىيىم سالىنادى. ەڭ باستىسى, مەملەكەتتىڭ باستى قۇندىلىقتارى – وتانىمىزدىڭ ايشىعى بولعاندىقتان ءاربىر ازامات رامىزدەردى پايدالانار كەزىندە ونىڭ ەرەجەلەرىنىڭ قاتاڭ ساقتالۋىن قاداعالاۋعا ءتيىس.
تاعى ءبىر ايتا كەتەر جايت, 2018 جىلى مەملەكەتتىك رامىزدەر تۋرالى ۇلتتىق ستاندارتقا ەلتاڭباداعى ەلىمىزدىڭ اتىن لاتىن گرافيكاسىمەن «Qazaqstan» دەپ جازۋعا قاتىستى وزگەرىس ەنگىزىلگەن بولاتىن. بۇدان بىلاي كيريلليتسامەن جازىلعان ەلتاڭبانى پايدالانۋعا بولمايدى.
مەملەكەتتىك تۋدى جانە باسقا رامىزدەردى قورلاعان جاعدايدا «اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى» كودەكس تالاپتارى بويىنشا جاۋاپكەرشىلىك كوزدەلگەنىن ايتا كەتۋ كەرەك. ناقتىراق ايتساق, ولاردى زاڭسىز قولدانعانى ءۇشىن 200 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش مولشەرىندە ايىپپۇل سالىنادى. ال ەگەر ازامات اشىق قورلايتىن بولسا, 1 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرىلادى.
