كوممۋنالدىق لاگەر اشىلسا...

سۋرەتتەردى تۇسىرگەن ەرلان ومار، «EQ»

مەكتەپتەن بوساعان بالانى ءۇش اي بويى گادجەتتەر مەن سمارتفونداردان «اجىراتۋ» قازىرگى كۇننىڭ وزەكتى ماسەلەسىنە اينال­عان­دىقتان، كوپشىلىك اتا-انا جازعى دەمالىس كۇن­دەرىندە ۇل-قىزىنىڭ قالا سىرتىنداعى لاگەردە دەمالعانىن قالايدى. ولاردىڭ دەنى بالاسىنا ساۋىقتىرۋ لاگەرىنىڭ جولداماسىن وزدەرى ساتىپ السا، ءىرى وندىرىستىك مەكەمەلەر ەڭبەككەرلەرىنە مۇنداي جولدامانى كاسىپوداق ۇيىمى ارقىلى ۇسىنادى. جاز باستالىسىمەن بالالار ءۇشىن دە جولداما باعاسى شارىقتايدى. ويتكەنى قالا سىرتىنداعى ساۋىقتىرۋ ورىندارى جازدا عانا تابىس تاۋىپ، جىل بويى بوس تۇراتىندىقتان،  دەمالىس كەزەڭىن ءتيىمدى پايدالانىپ قالۋعا تىرىسادى. سول سەبەپتى جاز ماۋسىمى اياقتالا سالىسىمەن لاگەر كورپۋس­تارىن ەرەسەكتەر دەمالاتىن ورىنعا اينالدىرۋدى قۇپ كورەدى.

قالا سىرتىنا بىرنەشە كۇنگە دەمالۋعا كەتكەن بالالاردىڭ قاۋىپسىزدىگىنە لاگەر باسشى­لىعى مەن تالىمگەرلەر جاۋاپ بەرەدى. دەسە دە، تاربيەسى الا-قۇلا وتباسىلاردىڭ بالالارىن ون كۇنگە ءبىر جەردە باسىن قوسۋ ولاردان ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك پەن قىراعىلىقتى تالاپ ەتەدى. بۇگىنگىنىڭ بالاسى بۇرىنعىنىڭ بالاسى ەمەس ەكەنىن جاقسى تۇسىنگەندىكتەن، اتا-انا ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە ساۋىقتىرۋ لاگەرىندەگى ىشكى قاۋىپسىزدىككە قاتتى الاڭدايدى.

وبلىستىق ءبىلىم باسقارماسى وسى جازدا بارلىق اۋىل-قالا وقۋشىسىنىڭ 98 پايى­زىن جازعى دەمالىسپەن قامتۋدى جوسپارلاپ وتىر. وڭىردە 1-10 سىنىپ ارالىعىندا 158 312 مەك­تەپ وقۋشىسى بار. ولاردىڭ ءبارى بىردەي قالا سىرتىنداعى لاگەرگە بارا المايتىنى انىق. بىراق بالا جازدا بوس جۇرمەۋى كەرەك. سول ءۇشىن وڭىردەگى 360 مەكتەپ جانىنان جاز­عى لاگەرلەر ۇيىمداستىرىلىپ جاتىر. ولار­دىڭ كوپشىلىگى جارتى كۇنگە ەسەپتەلگەن، كەيبى­رىندە از قامتىلعان وتباسىلاردىڭ بالالارى ەرتەدەن كەشكە دەيىن ءتۇرلى ءىس-شارالارعا قاتى­سىپ، تۇسكى استى دا وسى جەردە ىشەتىن بولادى. سونى­مەن بىرگە وڭىردەگى 49 قوسىمشا ءبىلىم بەرۋ ۇيى­مىندا زياتكەرلىك جانە شىعارماشىلىق باعىتتاعى ۇيىرمەلەر جاز بويى جۇمىس ىس­تەيدى.

1 ماۋسىم – بالالاردى قورعاۋ كۇنى ورتالىق ساياباقتا اتا-انالارعا قالا سىرتىنداعى شا­تىر­لى ساۋىقتىرۋ لاگەرلەرىنىڭ جولداما­لارى ۇسىنىلادى. جاقىندا «Campit» جازعى لاگەرىندە «جاز.Bala.Fest» سەمينارى وتكىزى­لىپ، وندا «بال­داۋ­رەن» رەسپۋبليكالىق وقۋ-ساۋىق­تىرۋ ورتا­لىعىنىڭ ماماندارى، وبلىس­تىق عىلىمي-پراك­تيكالىق ورتالىقتىڭ پسيحولوگتەرى، «وقۋ­­شىلار سارايى» مەن «جاس تۋريست» ستان­سا­سى­نىڭ تالىمگەرلەرى بالالاردىڭ جازعى دەمالى­سىن قىزىقتى ەتىپ وتكىزۋ تاجىري­بە­لەرىن ورتا­عا سالدى. وعان وڭىردەگى لاگەر باس­­­شى­لارى مەن وسى جەرلەردە جاز بويى جۇمىس ىس­تەي­تىن ادىسكەرلەر مەن تالىمگەرلەر قاتىستى.

قالا سىرتىنداعى لاگەرلەر 200 مىڭعا جۋىق وقۋشىنى تۇگەل قامتي المايتىنى انىق. ونىڭ ۇستىنە جاتىن كورپۋستارى، ويىن الاڭ­دارى، اسحاناسى دەنى ساۋ بالالاردى قا­بىل­­داۋعا عانا ارنالعان. مۇگەدەكتىگى بار با­لا­­­لار­دىڭ جازعى دەمالىسىن ءتيىمدى  ۇيىم­­داستىرا ءبىلۋ دە ماڭىزدى. ەرەكشە قا­جەت­­تىلىگى بار بالالارعا لايىقتالعانى قالا سىر­­تىنداعى «كۇنشۋاق» ساۋىقتىرۋ لاگەرى عانا. بۇل جەردە تابيعات اياسىندا سەرۋەندەۋ، اتقا ءمىنۋ سياقتى ەمدىك شارالاردان ءوتىپ، ون كۇن تىنىققان مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالانىڭ ەڭسەسى كوتەرىلىپ، ۇيىنە كوڭىل كۇيى جاقسارىپ قايتادى. «كۇنشۋاقتا» ءبىر ماۋىسىمدا 54 بالا قابىلدانادى. بىلتىر مۇگەدەكتىگى بار 1 080 بالا وسى جەردە وڭالتۋدان ءوتتى. «كۇنشۋاقتا» دەنساۋ­لىعىندا كىناراتى بار بەس بالانىڭ بىرەۋى عانا دەمالسا، باسقالارى جىلداپ كەزە­گىن كۇتەدى. اۋدانداردا مۇنداي بالالارعا ارنال­عان بىردە-ءبىر دەمالىس ورنى جوق.

وڭىردە دەنساۋلىعىندا كىناراتى بار بالالار سانى جىل سايىن كوبەيىپ كەلەدى. ەگەر 2015 جىلى اقتوبە وبلىسىندا مۇمكىندىگى شەكتەۋلى 5 159 بالا تىركەلسە، 2019 جىلى ولاردىڭ سانى 6 370-كە، 2022 جىلى 6 700-گە جەتكەن. مۇگەدەكتىگى بار 2 094 بالا مەكتەپتەر مەن ارنايى تۇزەتۋ ۇيىمدارىندا وقىسا، ءجۇرىپ-تۇرا المايتىن، الەۋمەتكە كىرۋى وتە قيىن 1 026 بالا ۇيدە وتىرىپ قالدى. ءوز قاتارلاستارىمەن ەركىن ارالاسا الماي، ءتورت قابىرعاعا قامالعان بالانى كۇندىز-ءتۇنى باعىپ وتىرعان انانىڭ دا شىدامى تاۋسىلىپ، جۇيكەسى جۇقا­رادى. سول ءۇشىن دە بالاسىمەن بىرگە تابيعاتقا شىعىپ، سەرگىپ قايتقىسى كەلەدى. ال اقتوبەدەگى جالعىز «كۇنشۋاق» لاگەرى ۇيدەن شىعا الماي وتىرعان بارلىق مۇگەدەك بالانى قابىلداي المايدى. سوندىقتان دا ەرەكشە قاجەتتىلىگى بار جەتكىنشەكتىڭ قوعامعا ارالاسۋى ءۇشىن ونىڭ دەمالىسىن جاقسى ۇيىمداستىرا ءبىلۋ وتە ماڭىزدى. ءتۋابىتتى مۇگەدەكتىگى بار بالالاردى ءوسىرىپ وتىرعان اتا-انالار بالاسىمەن بىرگە دەمالاتىن كوممۋنالدىق لاگەر اشىلسا دەگەن ۇسىنىس ايتتى.

اقتوبە وبلىسىندا مەكتەپ جاسىنداعى بالالاردىڭ جازعى دەمالىسى ءۇشىن باعاسى قولجەتىمدى ساۋىقتىرۋ لاگەرلەرىنىڭ ازدىعى، سونىڭ ىشىندە اۋدان بالالارىن جەتكىلىكتى تۇردە قامتي الماي جاتقاندىعى، تابيعات اياسىنداعى شاتىرلى لاگەرلەر جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋ، مۇگەدەك بالالاردى وڭالتۋ ورتالىقتارىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگى – كۇن تارتىبىندەگى ماسەلەنىڭ ءبىرى.

اقتوبە وبلىسى