– قالا مەن اۋىل مەكتەپتەرى اراسىندا الشاقتىق بارى راس. ەندى «جايلى مەكتەپ» جوباسى اياسىندا سالىناتىن جاڭا ۇلگىدەگى ءبىلىم وردالارى وسى ءبىر ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرا الا ما؟
– ءبىلىم سالاسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى كاسىپوداعىنىڭ جۇمىسى مۇعالىمدەردىڭ الەۋمەتتىك-ەڭبەك قۇقىعى بۇزىلماۋىن قاداعالاۋعا نەگىزدەلگەن. «جايلى مەكتەپتەر» قالادا دا, اۋىلدا دا بىرىڭعاي ستاندارتپەن بوي كوتەرەتىنىن ەسكەرسەك, بۇل راسىندا اراداعى الشاقتىققا اسەر ەتەدى. ءبىلىم ساپاسىنا دا وڭ وزگەرىس اكەلەدى. مۇنداي مەكتەپتە وقۋشىمەن قاتار مۇعالىمدەرگە دە كوڭىل ءبولىنىپ, ءبىلىم شاڭىراعىنىڭ ءىشى دە, توڭىرەگى دە جايلى بولادى. سول جاعى قۋانتادى.
– مۇعالىمدەردىڭ جالاقىسى وسكەن سايىن وسى سالادا ەڭبەك ەتۋگە نيەتتى جاستاردىڭ قاتارى ارتىپ كەلەدى. سايكەسىنشە, مۇعالىمدەرگە قويىلاتىن تالاپ تا كۇشەيە ءتۇستى. مۇنداي پىكىرمەن كەلىسەسىز عوي؟
– ءيا. «پەداگوگ مارتەبەسى تۋرالى» زاڭنىڭ قابىلدانعانى, مۇعالىمدەردىڭ جالاقىسى 4 جىل قاتارىنان 25 پايىزعا وسكەنى بەلگىلى. بۇعان قوسا بىلىكتىك ساناتىنا قاراي, ۇستەمەاقى الاتىن مۇعالىمدەر بار. ال كەلەر جىلى جالاقىنىڭ قالاي بەلگىلەنەتىنىن ايتا المايمىن. الايدا ينفلياتسيانى ەسكەرسەك, مۇعالىمدەردىڭ جالاقىسىن كوتەرمەۋ مۇمكىن ەمەستەي كورىنەدى. مەملەكەتتەن ۇستازدارعا جاقسى قولداۋ كورسەتىلىپ جاتسا دا, سالادا ءالى دە شەشىمىن تاپپاعان ءتۇيىندى ماسەلەلەر بار. سونىڭ ءبىرىن پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ ءبىرىنشى سەسسياسىندا پرەزيدەنتتىڭ ءوزى ايتتى. اڭگىمە مۇعالىمدەر بىلىكتىلىگىن ارتتىراتىن كەزدە تاپسىراتىن اتتەستاتسيانى جەڭىلدەتۋ تۋرالى. اتتەستاتسيالىق كوميسسيا قۇرامىندا مەن دە بارمىن. كەمشىلىكتەرگە ءوزىم كۋامىن. اتتەستاتسيا سۇراقتارىنا كوز جۇگىرتتىم, شىنىندا كۇردەلى. وعان قوسا مۇعالىم ودان ءوتۋ ءۇشىن پورتفوليو دايىنداۋى كەرەك. ونىسى تالاپقا ساي بولماسا, تەسكە بارمايدى. بىزدە پورتفوليونى تەك مۇعالىمدەر عانا جينايدى ەكەن. مىسالى, دارىگەرلەر نەمەسە مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر بىلىكتىلىگىن ارتتىرعاندا ياكي تەست تاپسىرعاندا مۇنداي قاعازداردى جيناپ اۋرە بولمايدى.
– قوعامدا «كاسىپوداقتار شيپاجايعا جولداما بەرۋمەن عانا اينالىسادى» دەگەن تۇسىنىك قالىپتاسقان. وسى قانشالىقتى ورىندى؟
– «پەداگوگ مارتەبەسى تۋرالى» زاڭنىڭ 12-بابىنىڭ 7-تارماعىنا سايكەس جەرگىلىكتى ورگاندار مۇعالىمدەردىڭ كوممۋنالدىق تولەمىنە قوسىمشا اقى قاراستىرا الادى. جەرگىلىكتى اكىمدىكتەر كاسىپوداقتار سەكىلدى دەمالىس ورىندارىنا جولداما بەرە الادى. سونداي-اق ەشبىر زاڭدا كاسىپوداقتار ەمدەۋ-ساۋىقتىرۋ ورىندارىنا جولداما بەرەدى دەپ جازىلماعان. بۇل – كەڭەس ۇكىمەتى تۇسىنان قالعان تۇسىنىك. كاسىپوداق مۇشەلەرى دە سوعان دانىگىپ العان. كەيبىرەۋلەر كاسىپوداق تەك شيپاجايعا جولداما بەرۋمەن اينالىسادى دەپ ويلايدى. كۇندەلىكتى ەڭبەك ۇجىمدارىنا بارعاندا كاسىپوداقتىڭ ەڭبەك قۇقىقتارىن قورعاۋ ءۇشىن قۇرىلعانىن تۇسىندىرەمىن. ۇجىمدىق شارت تۋرالى ايتامىن, مينيسترلىك, باسقارمالارمەن جاساعان قوسىمشا كەلىسىمشارتتار تۋرالى حابارلايمىن. ءوزىم زاڭگەر بولعان سوڭ, قۇقىقتىق ماسەلەلەرگە كوبىرەك نازار اۋدارامىن. سونىڭ بارلىعىن تالداپ ايتىپ بەرگەننەن كەيىن مۇعالىمدەردىڭ ءوزى ەمدەۋ-ساۋىقتىرۋعا جولداما بەرۋ تۋرالى سۇراق قويادى. سوندا ءبىز جولداما بەرۋگە مىندەتتى ەمەس ەكەنىمىزدى ايتقاندا, ولار تاڭعالادى. قازىر ەمدەۋ-ساۋىقتىرۋ ورىندارىنا جولداما بەرۋ ماسەلەسى تەك تمد ەلدەرىندە عانا قاراستىرىلعان. جەرگىلىكتى اكىمدىكتەر مۇعالىمدەرگە ءبىر عانا قوسىمشا كەپىلدىك جاساپ وتىر. ول – توسبەلگى. مىسالى, «استانا قالاسىنىڭ ۇزدىك پەداگوگى» دەگەن توسبەلگى بار. سونى وڭىرىنە تاققان مۇعالىمدەر 300 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش كولەمىندە ءبىر رەتتىك سىياقى الادى.
– سالاداعى اۋقىمدى رەفورمالاردىڭ ءبىرى رەتىندە ءبىلىم مەكەمەلەرىنىڭ قۇرىلىمىنا قاتىستى وزگەرىستەردى ايتساق بولاتىن شىعار؟
– ارينە. قازىر ءبىلىم مەكەمەلەرى قۇرىلىمى جاعىنان شارۋاشىلىق جۇرگىزۋ قۇقىعىنداعى مەملەكەتتىك مەكەمەگە اۋىسىپ جاتىر. بۇرىن مەكتەپتەر بىرىڭعاي كوممۋنالدىق مەملەكەتتىك مەكەمە ەدى. بالاباقشالار كوممۋنالدىق مەملەكەتتىك كاسىپورىن بولسا, قازىر كوللەدجدەر شارۋاشىلىق جۇرگىزۋ قۇقىعىنداعى مەملەكەتتىك مەكەمەگە اۋىسىپ جاتىر. ال مەكتەپتەردىڭ 70 پايىزى وسىنداي قۇرىلىمعا ءوتتى. بۇل – استانا قالاسى بويىنشا ماعلۇمات. نەگىزى مەكتەپتەردىڭ جۇمىسىنا قاتىستى ۇكىمەت بەكىتكەن قاۋلى بار. وندا مەكتەپتە قانشا جۇمىسشى بولۋى كەرەك, قانشا ساعات بەكىتىلۋى شارت, قىسقاسى ءبىلىم مەكەمەسىنىڭ جۇمىسىنا قاتىستىنىڭ بارلىعى جازىلعان. ياعني ديرەكتور بۇرىن جۇمىسقا قوسىمشا زاڭگەردى, كادر مامانىن قابىلداي المايتىن. ال مەكتەپ شارۋاشىلىق جۇرگىزۋ قۇقىعىنداعى مەملەكەتتىك مەكەمەگە اۋىسقاندا, بۇل قاۋلىنىڭ وعان قاتىسى بولمايدى. ەندىگى جەردە ديرەكتور شتاتتى دا, جالاقىنى دا ءوزى بەكىتەدى. مەملەكەت قارجىسىن جىلىنا ءبىر مارتە جان باسىنا شاققانداعى قارجىلاندىرۋ جوسپارى شەڭبەرىندە الىپ وتىرادى. ال ونى قالاي ۇلەستىرەتىنى باسشىنىڭ قۇزىرىندا بولماق. بۇرىن كوممۋنالدىق مەملەكەتتىك مەكەمە كەزىندە, مىسالى, ءبىر مەكتەپتە ديرەكتوردىڭ 8 ورىنباسارى جۇمىس ىستەسە, شارۋاشىلىق جۇرگىزۋ قۇقىعىنداعى مەملەكەتتىك مەكەمەگە وتكەن ءبىلىم ورداسىندا ورىنباسارلاردى قىسقارتۋعا مۇمكىندىك بار.
– مۇنداي تالاپ ءار مەكتەپتەگى مۇعالىمنىڭ جالاقىسىنىڭ ءارتۇرلى بەلگىلەنۋىنە اكەلىپ سوقپاي ما؟
– ورىندى ساۋال. نەگىزى ديرەكتور, ديرەكتوردىڭ ورىنباسارى جانە باس ەسەپشىنىڭ جالاقىسىن جەرگىلىكتى ورگاندار بەكىتەدى. ال باسقا جۇمىسشىلاردىڭ ەڭبەكاقىسىن ديرەكتور بەلگىلەيدى. مەكتەپتەر شارۋاشىلىق جۇرگىزۋ قۇقىعىنداعى مەملەكەتتىك مەكەمەگە اۋىسقاندا, ولاردىڭ مەملەكەتتىك قىزمەتشى دەگەن مارتەبەسى جويىلادى دا, اۆتوماتتى تۇردە «پەداگوگ مارتەبەسى تۋرالى» زاڭ قولدانىسقا ەنەدى. مۇعالىمدەرگە ساۋىقتىرۋعا بەرىلەتىن تولەم سول زاڭ اياسىندا ساقتالادى. بىراق مەكتەپتە مۇعالىمدەردەن باسقا دا قىزمەتشىلەر بار عوي. ەسەپشى, كىتاپحاناشى, ءىس جۇرگىزۋشى, تاعىسىن تاعى. ولار تۋرالى وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگىنىڭ بەكىتكەن بولەك بۇيرىعى بار. ەندى مەكتەپتەگى قىزمەتشىلەرگە ساۋىقتىرۋعا بەرىلەتىن تولەمدى جانە 30 كۇن ەڭبەك دەمالىسىن قالاي ساقتايمىز دەگەن سۇراق تۋادى. ءبىز وسى ماسەلەنىڭ شەشىمىن 2021 جىلى ءبىلىم باسقارماسىنا بارىپ, دالەلدەپ, ۇجىمدىق شارتقا ەنگىزدىك. ەڭبەك مينيسترلىگى بەكىتتى. مىسالى, كاسىپوداق ۇيىمىنىڭ مۇشەلىگىندە جوق مۇعالىمدەرگە, باسقا دا قىزمەتكەرلەرگە 24 كۇندىك ەڭبەك دەمالىسى قاراستىرىلادى. مۇنداي جاعدايدا ساۋىقتىرۋعا بەرىلەتىن اقشانى مەكتەپ ديرەكتورى مۇعالىمگە تولەمەۋىنە بولادى. زاڭدى تۇردە, ارينە. ويتكەنى, ولار ازاماتتىق قىزمەتشى ەمەس. ال ءبىز كەلىسىمشارت ارقاسىندا ساۋىقتىرۋعا بەرىلەتىن تولەمدى ساقتاپ قالدىق. بۇل تۇرعىدا كاسىپوداق مۇشەلەرىنىڭ قۇقىعىن قورعاي الامىز.
– شارۋاشىلىق جۇرگىزۋ قۇقىعىنداعى مەملەكەتتىك مەكەمەگە ءوتۋ مەكتەپتەرگە قانشالىقتى ءتيىمدى؟
– مۇندا مەكتەپ قوسىمشا قارجى تابۋ ماقساتىندا ويىن الاڭدارىن, سپورتزالدى, ءماجىلىس زالىن جالعا بەرە الادى. ارينە, ساباقتان تىس ۋاقىتتا. قيىنى استانا قالاسىندا بالالار كوپ بولعان سوڭ كەيبىر مەكتەپتەردىڭ اكت زالىندا دا بالالار وقيدى. مۇندا ءبىرىنشى كەزەكتە وقۋشىلاردىڭ قاۋىپسىزدىگى باسشىلىققا الىنادى. ياعني سپورتزالدى, ءماجىلىس زالىن جالعا بەرگەن مەكتەپ باسشىلىعىنىڭ موينىنا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك ارتىلادى. مۇنى قالاي ۇيلەستىرۋ كەرەگىن ديرەكتوردىڭ ءوزى شەشەدى. ءتيىمدى تۇسى كوپ. مىسالى, مەكتەپتە قوسىمشا كۋرستار اشۋعا بولادى. بالالار مەكتەپتە قوسىمشا ءبىلىم السا, اتا-اناعا دا ارتىق سالماق تۇسپەيدى.
– مۇعالىمدەر كاسىپوداققا قانشالىقتى ءجيى جۇگىنەدى؟ مىسالى, بىلتىر قانشا ۇستازعا كومەك كورسەتتىڭىزدەر؟
– مۇنداي دەرەك جوق. دەگەنمەن ەكى زاڭگەرىمىز جۇمىس ىستەيدى. ارقايسىسى كۇنىنە شامامەن 10-15 سۇراققا اۋىزشا جاۋاپ بەرەدى. سول سەكىلدى جازباشا جۇگىنەتىندەر بار. ونىڭ ستاتيستيكاسىن رەسپۋبليكالىق كاسىپوداققا ۇسىنامىز. ماسەلەن, بىلتىر 130-عا جۋىق جاۋاپتى جازباشا جولدادىق. ال بىلايعى كۇندەرى كاسىپوداق مۇشەلەرى جەدەل اقپارات الۋ ءۇشىن كوبىنەسە قوڭىراۋ شالادى. ءارى ءوتىنىشىن جازباشا تۇردە قالدىرۋعا قورقاقتايتىندار دا بار. بىراق كاسىپوداق مۇشەسىنىڭ اتى-ءجونىن سۇراعاندا دەرەكتەر ءۇشىنشى تۇلعاعا جەتپەيتىنىن ەسكەرتەمىز. قازىر Facebook-تەگى پاراقشادا اتتەستاتتاۋعا قاتىستى جازبالارىمىز 500-دەن استام لايك جينايدى ەكەن. بۇل ءبىر جاعى اتتەستاتتاۋ تالاپتارىن جەڭىلدەتۋگە كوبىرەك كوڭىل ءبولۋ قاجەتتىگىن ۇقتىرسا, ەكىنشىدەن, مۇعالىمدەر اراسىندا كاسىپوداققا دەگەن دۇرىس كوزقاراس قالىپتاسىپ كەلە جاتقانىنىڭ كورىنىسى.
بىزدە قوعامدىق باقىلاۋ دەگەن بار. ياعني كاسىپوداعى بار مەكەمەلەرگە بارىپ, قوعامدىق باقىلاۋ جۇرگىزە الامىز. سوندا اڭعارعانىم, كەيبىر باسشىلار ءبىز بارعاندا «تەكسەرىس كەلدى» دەپ ويلايدى. قوعامدىق باقىلاۋ تەكسەرىس ەمەس. قايتا ول كومەك كورسەتۋ, قولۇشىن سوزۋ دەگەنگە سايادى. ءبىز مەكتەپكە بارعاندا ەڭبەك شارتتارىن, بۇيرىقتاردى قارايمىز. سوسىن ەڭبەك شارتىنىڭ تۇزەتەتىن تۇستارى بولسا ەسكەرتەمىز, قولدان كەلگەنشە جاردەمدەسەمىز. بىزگە قۇلاق اسىپ, قاتەلىكتەرىن تۇزەتكەن مەكەمەلەر ەڭبەك ينسپەكتسياسى كەلىپ تەكسەرگەندە, قۇجاتتارىن تۇگەندەپ وتىرادى. ايىپپۇلدان قۇتىلادى. ال ءبىز ايىپپۇل سالا المايمىز. وعان قۇزىرەتىمىز جوق, ماقساتىمىز دا بولعان ەمەس.
اڭگىمەلەسكەن
ساندىبەك ءاسانالى,
«Egemen Qazaqstan»
