ينۆەستور تارتۋعا يكەمدى ءوڭىر

سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ينۆەستيتسيا كوميتەتىنىڭ تور­اعا­سى ارداق زەبەشەۆتىڭ مالى­مە­­تىنشە, 2005 جىلدان بەرى ات­ى­راۋ وبلىسىندا 30,2 ملرد تەڭ­­­گەنىڭ جوباسىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن 9 ينۆەستيتسيالىق كەلىسىم­شارت جاسالعان. قازىر 2 ملرد تەڭ­گە­نى قۇرايتىن 5 ينۆەستي­تسيا­لىق جوبا اياقتالعان. ال قول­دا­نىس­تا­عى ينۆەستيتسيالىق كە­لى­سىم­­شارت­تار­دىڭ ىشىندە ماشينا جاساۋ زاۋىتىن دامىتۋ, دوسسور كەنتىندە قۋاتى 48 مۆت جەل ەلەكتر ستانساسىن سالۋ جانە مۇ­ناي ءوندىرۋ تسەحىن ىسكە قوسۋ جوبالارى بار. اتى­راۋ فرونت-وفيسىنە جالپى سوماسى 249,3 ملرد تەڭگەنىڭ 27 جاڭا جوباسىن ىسكە اسىرۋعا بايلانىس­تى 31 ءوتىنىش تۇسكەن. الەۋەتى مول ينۆەستورلاردىڭ وتىنىش­تە­­رىنە سايكەس ينۆەستيتسيالىق كەلى­سىم­شارت جاساۋ, جەر ۋچاسكەسىن ءبولۋ, سونداي-اق ارنايى ەكو­نو­مي­­كالىق جانە يندۋستريالىق اي­ماق­تاردىڭ قاتىسۋشى بولۋ ءۇشىن قۇجاتتاردى ۇسىنۋ ماسەلە­لە­رى قاراستىرىلعان.

بۇل وڭىرگە وزگە ەلدەردەن ىس­كەر­لىك توپتار ءجيى كەلەدى. قازىر الەم­نىڭ 50-دەن استام ەلىمەن ەكونوميكالىق, ىسكەرلىك بايلانىس نىعايىپ وتىر. بارىس-كەلىس تە, الىس-بەرىس تە, ءتىپتى ساۋ­دا اينالىمى دا قارقىن الدى. ماسەلەن, بىلتىرعى 9 ايدا اتى­راۋ وبلىسىنىڭ ەكونوميكاسىنا 7 479,1 ملن اقش دوللارىن قۇراعان شەتەل ينۆەستيتسيا­سى سالىنعان. ونىڭ ىشىندە كەن ءوندىرۋ جانە كارەرلەردى قازۋعا – 6 966,9 ملن, كاسىبي, عىلىمي جانە تەحنيكالىق قىزمەتتەرگە – 16,5 ملن, ال باسقا سالالارعا 495,6 ملن اقش دوللارى باعىتتالعان. ۇلتتىق بانكتىڭ دەرەگىنە سۇيەن­سەك, مۇنايلى وڭىرگە وتكەن جىلى شەتەلدەن تارتىلعان ينۆەستيتسيا كولەمى 2021 جىلدىڭ 9 ايىنداعى كورسەتكىشتەن 36,7%-عا وسكەن.

ال بيىلعى ءۇش ايدا اتىراۋ وبلىسى مەن تۇركيا رەسپۋبليكاسى اراسىنداعى سىرتقى ساۋدا اينالىمى 528,5 ملن اقش دوللارىن قۇراعان. ونىڭ ىشىندە ەكسپورت 519,6 ملن, ال يمپورت 8,9 ملن اقش دوللارىنا جەتكەن. وسى كەزەڭدە اقش-پەن اراداعى ساۋدا اينالىمى 50,1 ملن دوللاردى قۇرادى. الپاۋىت ەلگە 436,9 مىڭ دوللاردىڭ تاۋارى ەكسپورت­تال­سا, 49,6 ملن اقش دول­لا­رىنا باعالانعان يمپورتتىق ونىم­­دەر جەتكىزىلگەن. وبلىستىق ين­دۋس­تريا­لىق-يننوۆاتسيالىق دامۋ باسقارماسى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى قارلىعاش بەكباە­ۆا­نىڭ مالىمەتىنشە, 43 كاسىپورنى جۇمىس ىستەيتىن قىتايمەن سىرت­قى ساۋدا اينالىمى بيىلعى ءبىرىن­شى توقساندا 4 557 ملن دول­لاردى قۇراعان. كۇن شىعىس ەلى­مەن ارادا ەكسپورت كولەمى ارتىپ, 434,9 ملن اقش دوللارىنا جەتتى. بۇل ەلگە مۇناي, گاز, مۇناي كوكسى جانە بيتۋم ەكسپورت­تا­لادى. ال قۇ­بىرلار, كيىم, سين­تە­تي­كا­لىق تال­شىقتاردان جا­سال­عان ماتالار, كى­لەمدەر, توقى­ما ما­تەريال­د­ارى­نىڭ يمپورتى 20,8 ملن اقش دوللارىنا جەتكەن.

جەرگىلىكتى اكىمدىك شەتەل ينۆەستيتسياسىن تارتۋ ماقساتىندا ءتۇرلى فورۋم مەن كورمەنى وتكىزۋدى قايتا جانداندىردى. سونىڭ ءبىرى – Atyrau Oil&Gas – 2023 حا­لىق­ارالىق فورۋمى. جاقىندا بۇل فورۋمعا ەلىمىزبەن بىرگە اۋستريا, ازەربايجان, بەلارۋس, گەرمانيا, قىتاي, نيدەرلاند, بىرىككەن اراب امىرلىگى, رەسەي فەدەراتسياسى مەن تۇركيادان 86 كومپانيا قاتىستى. ونىڭ ىشىندە اتىراۋ وبلىسىندا جۇمىس ىستەي­تىن 31 كومپانيا بار.

– اتىراۋ وبلىسىندا ەلىمىزدىڭ ونەركاسىپتىك ءوندىرىسى كولەمىندەگى ۇلەسى شامامەن 24 پايىزىن قۇ­راي­تىن, ونىڭ ىشىندە 30 پايىزدان استامى شەتەلدىك كاپيتالدىڭ قاتىسۋىمەن جۇزەگە اسىرىلاتىن 600-دەن استام ورتا جانە ءىرى كاسىپورىن جۇمىس ىستەيدى. «Atyrau Oil&Gas–2023» حالىقارالىق فورۋمى – ەل ەكونوميكاسى مەن مۇناي-گاز سالاسىنداعى بالاماسى جوق ءىس-شارا. بيىل كورمەگە ال­عاش رەت قاتىسقان 34 كومپانيا ءوز ونىمدەرىن ۇسىندى. كوم­پا­نيا­لاردىڭ باسىم بولىگى حا­لىق­ارالىق كورمەگە قاتىسۋ ار­قىلى ينۆەستيتسيا سالاتىن ايماق­تى تاڭدادى. ويتكەنى اتىراۋ – الەم مەملەكەتتەرىنىڭ ەڭ ءىرى 18 شا­ھا­رى كىرەتىن دۇنيەجۇزىلىك ەنەر­گەتي­كا­لىق قالالار سەرىكتەس­تى­گى­نىڭ مۇشەسى, دەيدى سەرىك شاپكەنوۆ.

مۇنايلى وڭىردە ءىرى جوبانى ىسكە اسىرۋعا ىنتا بىلدىرگەن ين­ۆەس­تورلاردىڭ قاتارىندا تۇر­­­­كيا­نىڭ ينۆەستورلارى كوپ. سونىڭ قاتارىندا «Er-Bakir» كومپانيا­سى دا بار. كومپانيا ديرەكتورى مادجيت تاشكىننىڭ ايتۋىنشا, كەيىنگى ءۇش جىلدا قازاقستاننىڭ تۇركياداعى ەلشىلىگى ارقىلى قا­زاق ەلىنىڭ ەكونوميكاسىنا ين­ۆەس­تيتسيا سالۋ تۋرالى شەشىم قا­بىل­دانعان. بۇل كومپانيا التى جىلدان بەرى اقش ەكونوميكاسىنا دا ينۆەستيتسيا سالىپ كەلىپتى. ەندى اتىراۋ وبلىسىندا مىستان ەلەكتر ەنەرگياسىنا قاجەتتى سىم ءون­دىرۋ جوباسىن قولعا الۋدى كوز­دەپتى.

– شەتەل ەكونوميكاسىنا ين­­­ۆەس­تيتسيا سالۋدا جەتكىلىكتى تا­­­­جىريبە جينادىق. ءبىز جەز­قاز­­­عان وبلىسىنان جىلىنا 20 مىڭ توننا مىس ەكسپورتتايمىز. بىراق قازاقستاننىڭ ءبىر وڭىرى­مەن شەكتەلىپ قالماي, وزگە ايماق­تارىنا دا بەت بۇرۋدى كوزدەگەن ەدىك. اسىرەسە اتىراۋ وبلىسىن لوگيستيكاسى ءتيىمدى ايماق رە­تىن­دە قاراستىرىپ وتىر­مىز. وسى­عان بايلانىستى ينفرا­قۇ­رى­­لىمى جۇرگىزىلگەن ءۇش گەكتار جەر بولىنسە, وسى وڭىردەن مىستان ەلەكتر سىمىن وندىرەتىن زاۋىت سا­لۋعا دايىنبىز, دەيدى مادجيت تاشكىن.

وبلىس اكىمىنىڭ ايتۋىنشا, اتى­راۋ – ينۆەستيتسيا سالۋعا قو­­لايلى جاعداي قالىپتاسقان ءوڭىر­­دىڭ ءبىرى. مۇندا شەتەلدىك ين­­ۆەستورلارمەن بىرلەسكەن جوبا­لاردى جۇزەگە اسىرۋعا مول مۇم­كىندىك بار.

– ينۆەستورلار تەك وزدەرىنىڭ پايداسىن ويلاپ قانا قويماي, ەكى تاراپقا دا قولايلى جوبانى ۇسىنۋى كەرەك. ماسەلەن, اتىراۋ وبلىسىنىڭ كولىك لوگيستيكاسى رەسەي فەدەراتسياسىنا, ازەربايجان مەن تۇركياعا مىس تاسىمالداۋ ءۇشىن ىڭعايلى دەپ ويلايمىن. سول سەبەپتەن, مىس­تان ەلەكتر سىمىن شىعاراتىن جاڭا جوبانىڭ تيىمدىلىگى بولارى داۋسىز. ەلەكتر جارىعى ۇزدىكسىز بولۋى ءۇشىن گەنەراتور قويۋعا دا بولادى. جەر تەلىمى مەن گاز جەلىسىن تارتۋ ماسەلەسى شەشىمىن تابادى. زاۋىت سالۋعا ءۇش گەكتار جەر بولىنسە, ونىڭ جانىنان تۇ­تى­نۋشىلار ءۇشىن قو­سىمشا ءۇش گەكتار جەر تەلىمى قاراس­تى­رى­لادى. ءبىز بۇل جوباعا قولداۋ بىل­دىرەمىز, دەپ ءمالىم ەتتى سەرىك شاپكەنوۆ.

وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى قايرات نۇرتاەۆتىڭ مالىمەتىنشە, 2027 جىلعا دەيىن ىسكە اسىرىلاتىن ينۆەستيتسيالىق جوبالاردىڭ سانى 27 جوبانى قۇراعالى وتىر. ينۆەستيتسيالىق جوبالاردىڭ جال­پى قۇنى – 6 ترلن تەڭگە. بۇل جوبالار ىسكە اسقاندا 4 مىڭ­نان استام جاڭا جۇمىس ورنى قۇرىلادى. بىلتىر وبلىس­تا 5 جوبا ىسكە قوسىلىپ, 570 جاڭا جۇ­مىس ورنى اشىلدى. ونىڭ ىشىندە 3 جوبا شەتەلدىك كومپا­نيا­لاردىڭ ينۆەستيتسياسىمەن ىسكە استى.

ال بيىل وڭىردە شامامەن 65,6 ملرد تەڭگە سوماعا 8 جوبانى ىسكە اسىرۋ جوسپارلانىپ وتىر. سونىڭ ناتيجەسىندە 560-تان استام جاڭا جۇمىس ورنى اشىلادى. بۇل جوبالاردىڭ قاتارىندا بۋتا­ديەن كاۋچۋكتارىن وندىرەتىن زاۋىت, ين­تەگ­راتسيالانعان گاز-حيميا كە­­شە­نىنىڭ ەكىنشى كەزەڭى, قاشاعان كەن ورنىنان وندىرىلگەن گازدى وڭدەۋ زاۋىتىنىڭ قۇرىلىسى, ەت باعىتىنداعى قۇس فابريكاسى, جىلىجاي كەشەنى بار.

ينۆەستيتسيالىق جوبالاردىڭ ىشىندەگى ءىرى ءوندىرىس وشاعىنىڭ ءبىرى – بۋتاديەن كاۋچۋگىن وندىرەتىن زاۋىت. «بۋتاديەن» جشس جۇزەگە اسىراتىن جوبانىڭ قۇنى 888 ملن اقش دوللارىن قۇرايدى. جوبا اياسىندا 440 ادام جۇمىسپەن قامتىلادى. زاۋىت جىلىنا 83 مىڭ توننا كاۋچۋك شىعارۋدى كوزدەپ وتىر. ويتكەنى بۋتاديەن كاۋچۋك – حيميالىق, فيزيكالىق, تەحنيكالىق قاسيەتتەرىنىڭ وزگەر­گىش­تىگىمەن ەرەكشەلەنەتىن زاماناۋي سينتەتيكالىق ماتەريال.

– قازىر ونەركاسىپ سالاسىندا مۇنداي سينتەتيكالىق كاۋچۋككە سۇرانىس ارتىپ كەلەدى. سول سەبەپتەن, اتىراۋدان شىعارىلاتىن بۋتاديەن كاۋچۋگى جول جابىندىلارىندا, جەلىم مەن پلاستيك, شينا وندىرىسىندە, باسقا دا حي­ميا­لىق ونىمدەرگە پايدالانىلادى, دەيدى قايرات نۇرتاەۆ.

تاعى ءبىر ءىرى ينۆەستيتسيالىق جوبا – ينتەگراتسيالانعان گاز-حيميا كەشەنىنىڭ ەكىنشى كەزەڭى. كەشەن اۋماعىندا پوليەتيلەن ءوندىرىسىنىڭ جوباسى 2027 جىلى تولىق ىسكە قوسىلماق. قۇنى 3 265,8 ملرد تەڭگەگە باعالانعان جوبا ىسكە قوسىلعاندا, مۇندا 740 جاڭا جۇمىس ورنى اشىلادى. جو­بانىڭ قۋاتى جىلىنا 1,250 ملن توننا پوليەتيلەن وندىرۋگە جەتەدى. جوباعا سايكەس ەتاندى وڭ­دەۋدەن الىناتىن پوليەتيلەن ونىمدەر ءتۇرلى قۇبىر مەن قاپ شى­عا­رۋعا قاجەتتى شيكىزات رەتىندە باعالانىپ وتىر.

ءۇشىنشى ءىرى جوبا – قاشاعان كەن ورنىنىڭ گازىن وڭدەۋ زاۋىتى. GPC Investment جشس جۇزەگە اسىرۋدى باستاعان جوبا­نىڭ ىسكە قوسۋ 2025 جىلعا جوسپار­لان­عان. قۇنى 380,8 ملرد تەڭگەگە باعا­لان­عان جوبا اياسىندا 550 ادام ءۇشىن جاڭا جۇمىس ورنى اشىلادى. جوبانىڭ قۋاتى – 719 ملن تەكشە مەتر تاۋارلى گاز وڭدەۋ. سول ارقىلى 114 مىڭ توننا تەح­ني­كالىق پروپان, بۋتان, 14 مىڭ توننا گازدى كوندەنسات, 204 مىڭ توننا تۇيىرشىكتەلگەن كۇكىرت شى­عا­رىلادى.

– گاز وڭدەۋ زاۋىتىن سالۋداعى باستى ماقساتى – قازاقستاننىڭ تاۋارلىق گاز ءوندىرۋدىڭ رەسۋرستىق بازاسىن ۇلعايتۋ. وسىلايشا, تاۋارلى گاز نارىقتى رەتتەۋدىڭ جاڭا تاسىلدەرىن ازىرلەۋ. بۇل قا­­­شا­عان كەن ورنىنداعى مۇناي ءوندى­رۋ كولەمىن ارتتىرۋعا, گازدى جەر­اس­تىنا كەرى ايداۋ كولەمىن ازايتۋعا سەرپىن بەرەدى. اتالعان جوبا ونەركاسىپتىك كورسەتكىشپەن بىرگە ءوڭىردىڭ الەۋمەتتىك-ەكونو­مي­كالىق وركەندەۋىنە وڭ اسەرىن تيگىزەدى. ناقتىلاي ايتقاندا, زاۋىت قۇرىلىسىن جۇرگىزۋ كەزىندە قوسىمشا جۇمىس ورىندارى اشى­لادى. ارينە, قۇرىلىس جانە پاي­دالانۋ كەزەڭىندە مەملە­كەت­تىك بيۋدجەتكە سالىق تولەم­دە­رى ۇلعايادى, دەپ ءمالىم ەتتى ق.نۇرتاەۆ.

اتىراۋ وبلىسى