قۋىرشاق تەاترىنىڭ قۇپياسى

بالانىڭ قانشا جاستا ەكەنىنە قاراماستان وعان ەستەن كەتپەس اسەر سىيلايتىن پەسالاردىڭ ەڭ الدىمەن ادەبي نەگىزى قىزىقتى بولۋى كەرەك. قويىلىم ماقساتى – بالانى ويلاندىرۋ، نەنىڭ دۇرىس، نەنىڭ بۇرىس ەكەنىنە كوزىن جەتكىزىپ، ءمولدىر مىنەزدى بويىنا ءسىڭىرىپ، تاربيەلەۋ. بالالارعا ارنالعان سپەكتاكلدىڭ ورتاشا ۇزاقتىعى 40-50 مينۋت دەپ ەسەپتەسەك، ارتىسكە ساعاتقا جۋىق بۇكشەڭدەپ اۋىر قۋىرشاقتاردى جەتەلەپ ءجۇرىپ كەيىپكەر وبرازىن ويناپ شىعۋ وڭاي ەمەس. ونىڭ سىرتىندا كورەرمەن بىلە بەرمەيتىن قۋىرشاق جاساۋ، ولارعا كيىم تىگۋ، قيمىل-ارەكەتىن كەلتىرۋ، داۋىسىن سالۋ، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، باعالى تاستى كۇنى-ءتۇنى قىرناپ-جونىپ جارقىراعان اشەكەيگە اينالدىراتىن زەرگەر سياقتى، شىعارماشىلىق جانە تەحنيكالىق قۇرامنىڭ بىرلىكتە ءجۇرىپ تولاسسىز اتقاراتىن تولىپ جاتقان ساحنا جۇمىسى بار.

الماتى قۋىرشاق تەاترى تار­بيە­لىك-تانىم­دىق ماڭىزى زور­ «ەس­تە­ ساقتا، بالا­قاي!»­ اتتى جاڭا ­قو­يى­­لىمىنىڭ پرەمەراسى­ الدىن­دا قۋىر­شاق جۇرگىزۋ ونەرى­نىڭ قىر-سى­­رىمەن تانىستىرىپ، كوپ­شى­­لىك­ ءۇشىن شەبەرلىك ساباقتارىن وت­كىزدى. قۋىر­شاقتار ءارتۇرلى: تاياق قۋىر­­شاق، بوي­لى قۋىرشاق، پلانشەت قۋىرشاق، بەس­ساۋ­ساقتى قولعاپ قۋىرشاق، ماريونەتكا، تاعى­ باسقا تۇر­لەرى بار. توقسان جىلعا جۋىق­ تاري­حىندا تەاتردىڭ مۇراعاتىندا جيناق­تالعان قۋىرشاق قورى اسا مول.

– الۋان ءتۇرلى قۋىرشاقتاردىڭ جا­سا­لۋ تەحنيكاسى كۇردەلى ءارى قى­زىق.­ جارتى ساعات­تىڭ اينالاسىندا جا­سالا سالاتىن­ قۋىرشاقتار دا بولا­دى نەمەسە ءبىر قۋىر­شاق­تى جا­ساۋ­ ءۇشىن ايلار بويى جۇمىس ىستەۋ­­گ­ە­ تۋرا كەلەدى. ونىڭ سەبەبى دە ءار­تۇر­لى، سوعان قاراماستان ءبىز ءۇشىن قول­دان كەل­مەيتىن مۇمكىن ەمەس نار­سە جوق. الدى­مەن كەيىپكەردىڭ سۋرەتىن سالىپ، ەسكي­زىن ازىرلەيمىز، سوڭىرا اعاشتان، تەمىر­دەن،­ رەزەڭكەدەن  قالىبىن  جاسايمىز. تىگىن­­شى­لەر كوستيۋم ازىرلەيدى،– دەيدى­ ون جىل بويى قۋىرشاق جاساۋمەن اينالىسىپ كەلە جات­قان سۋرەتشى-شەبەر بولات امانقۇل.

بۇل اۋقىمدى جۇمىستىڭ باس­تاپقى كەزەڭى عانا، قۋىرشاق ازىر­لەنىپ بولعان سوڭ جۇمىسقا اك­تەر كىرىسەدى. ءارتىس پەن قۋىر­شاق تابىساتىن كەزەڭ ناعىز شىعار­ما­شىلىق ىزدەنىسكە جول اشادى. ساح­ناداعى شىعارماعا بايلانىس­تى­ ارقايسىسىنا ءپىشىن، مىنەز بەرۋ­ قۋىرشاق جاسايتىنداردان­ دا، ارتىستەن دە ىجداعاتتى جاۋاپ­كەرشىلىكتى تالاپ ەتەدى. اكتەر­ قۋىرشاققا جالعانىپ، بەس­ ساۋ­ساعىنا بايلانعان جىپتەن ياكي­ سىمتەمىرىنەن تارتقاندا، جان­سىز قۋىرشاقتاردىڭ ءبارى قوز­عا­لىسقا كەلىپ، ءتىرى اعزاعا اينالىپ­ سالا بەرەدى. ادەتتە بالالار ءبىر ەستى­گەن ەرتەگىسىن تاعى دا ءجۇز رەت­ تىڭداعىسى كەلەتىنى بار. قاي­تا­لاعان سايىن قيالى دا سامعاي تۇ­سەدى. سول ەستىگەن ەرتەگىسىن قۋىر­شاقتار ورىنداپ بەرگەندە، ءوز­ قيالىنىڭ شىندىققا اينالاتى­نى­ سونداي، وبرازدار ماڭگىلىك ۇمى­تىلماستاي جۇرەگىنە ۇيا سالادى.­ قۋىر­شاق تەاترىنىڭ ءارتىسى جادى­ مەن جۇرەكتە وشپەستەي ساق­تالاتىن وسى جالقى ءسات ءۇشىن تى­نىمسىز ەڭبەكتەنەدى. بالا بول­مىسىنىڭ قاستەرلى مەكەنى قۋىر­شاق ونەرى ورداسىنا ءومىرىن ارناپ كەلە جاتقان تالانتتى ءارتىس باقىتجان قايۋوۆ ءسابي جۇرەگىنە جىلىلىق ۇيالاتۋدىڭ ءادىس-تاسىلىمەن بولىسكەندە، ىقىلاستى پەيىلمەن  اڭگىمەلەي جونەلگەنى وسىنى اڭعارتادى.

1983 جىلى ونەر ينس­تي­تۋ­تى­­نىڭ درا­ما­ ونەرى فاكۋلتەتىن بى­تى­­رە­ سالا، مەم­لە­كەت­تىك قۋىر­شاق­ تەاترى­مەن ءومىرىن باي­لانىس­تى­رىپ،­ قىرىق جىلدان بەرى  قىز­مەت­­ ەتىپ كەلە جاتقان ەركەش ءجۇنى­سوۆا: ء«بىز­دىڭ تەاترىمىزدا قۋىر­شاق ونەرىنىڭ بار­لىق جۇيەسى جۇمىس­ ىستەيدى. الەمدىك ساح­نا­دا­ نەندەي جەتىستىك بار، سونىڭ بار­­لىعى ۇلتتىق ساحنامىزدىڭ اجا­ر­ىن­ اشىپ ءجۇر. ماريونەتكا، شا­عىن كەيىپكەردى بەي­نەلەيتىن پلان­شەتتى، ادام بويىمەن بىر­دەي تاياق قۋىرشاقتار، بەس ساۋساقتى قول­عاپ قۋىرشاقتار، قاي-قايسىسىن بولسا­ دا، تەاتر ارتىستەرى كاسىبي تۇردە شەبەر مەڭ­گەرگەن. بالاعا قۋانىش سىيلاعاننان اس­قان باقىت بولا ما، كىشكەنتاي كورەر­مەن­دەرىمىزدىڭ كۇلگەنى، شاتتانعانى بىزگە شا­بىت سىيلايدى»، دەيدى. 

 «قۋىرشاق تەاترى – بالالار ءۇشىن» دە­گەن تۇسىنىك بۇل كۇندە ءتۇپ تامىرىمەن ەسكىر­گەن. قۋىرشاق تەاترىنىڭ ەسىگىن ءبىر مار­تە اشىپ كورمەگەندەردىڭ اراسىندا ونى­ بالالارعا عانا قىزمەت كورسەتەتىن جانە ەستيار ادامداردىڭ بالا سەكىلدى ەركە­لەپ، وتىرىك داۋىسپەن سويلەپ، ونەر كور­سەتەتىن ورنى دەپ ويلايتىندارى دا بار.­ مۇلدە ولاي ەمەس ەكەنىنە بۇگىنگى قۋىر­شاق تەاترى ارتىستەرىنىڭ ونەرى دالەل، ولار­ كەيىپكەرىنىڭ كولەڭكەسىندە جۇرەتىن ەسكى تاسىلدەن الدەقاشان قول ۇزگەن. كەز كەل­گەن ديپلومدى اكتەر دراما تەاترىنىڭ ءارتى­سى بولىپ ويناي الۋى مۇمكىن، الايدا اكا­دەميالىق، مەملەكەتتىك تەاترلاردىڭ سول ارتىستەرى قۋىرشاق تەاترىنىڭ ساحنا­سىن­دا ويناۋ قاجەتتىلىگى تۋا قالسا، جاق­سى­لاپ تۇرىپ ويلانىپ الار ەدى. سەبەبى قۋىر­شاق تەاترىنىڭ ءارتىسى بولۋعا كەز كەلگەن اكتەردىڭ جۇرەگى داۋالاي بەرمەيدى. 

بۇگىنگى كۇنى تەاتر بالالارعا عانا ەمەس، ەرەسەكتەرگە ارنالعان سپەكتاكلدەر دە ۇسىنىپ، الەمدىك كلاسسيكانىڭ جاۋھارىنا اينالعان «مەدەيا»، «ماكبەت»، «انا – جەر انا»، «مەن دەپ ويلا...» سەكىلدى سپەك­تاكلدەردى ءوز كورەرمەندەرىنە تار­تۋ ەتتى. ۇلتتىق قۋىرشاق ونە­ر­ىنە ەنگىزىلگەن بۇل الەمدىك تاجى­ري­بە­ ومىرشەڭدىگىن تانىتىپ، اتالعان قو­يىلىمداردىڭ بارلىعى دا حالىق­ارالىق بايگەلەردە توپ جارىپ، جۇلدەلەر ەنشىلەپ ءجۇر.

– ءبىز رەپەرتۋارىمىزدىڭ ءتۇر­لى­­ تاقىرىپتان تۇزىلگەنىن، الۋان­ ءتۇرلى يدەيانى قوزعاعانىن قالاي­مىز­. سول سەبەپتى الداعى پرەمەرا­مىز 2000 جىلعى وليمپيادا چەمپيونى بەكزات ساتتارحانوۆ تۋرالى بول­ماق. ۇلتىمىزدىڭ ۇلگى تۇتار ۇل­دارىن، كەشەگى، بۇگىنگى دەپ ءبولىپ­-جارماستان ەرلىكتى، ەلدىكتى دارىپ­تەيتىن جاقسى دۇنيەمىزدى بالا­ تانىمىنا لايىقتاپ دارىپتەي بەر­گەنىمىز ماڭىزدى، – دەيدى ال­ما­تى مەملەكەتتىك قۋىرشاق تەات­رى­نىڭ ديرەكتورى المات ءابدىراحمانوۆ.

الماتى