شامعون تاسادا قالار تۇلعا ەمەس

قالامى جۇيرىك قالامگەر شا­عىن عانا ەڭبەگىندە ۇلتتىق ۇياتىمىزدى ۇياسىنان شىعارارلىقتاي، قازاقي نامىسىمىزدى قىلىشپەن جانىرلىقتاي قاداۋ-قاداۋ ماسەلەنى كوتەرىپ، وتكىر دە تۋرا پايىمدارىمەن پاراسات بيىگى­نەن ءۇن قاتادى.

اۆتور ءسوز باسىن داۋلەسكەر دومبىراشى، قۇرمانعازى اتىنداعى ۇلت­تىق حالىق اسپاپتار وركەسترىنىڭ نەگى­زىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى قالي جان­تىلەۋوۆتىڭ 120 جىلدىق مەرەيتويىنىڭ وتە جۇپىنى وتكەنىنەن باستايدى دا، ودان كەيىن كۇي قۇدىرەتى، ونىڭ الىپ تۇلعالارى، مادەنيەتىمىزدىڭ قازىرگى جاي-كۇيى تۋرالى وزەكتى ويلارمەن سا­باق­تاستىرادى. تاريحي تۇلعالاردى كەيىنگى ۇرپاق تانىمايتىندىعىنا قىنجىلىس بىلدىرگەن قالامگەر ەسەسىنە كەشەگى قىزىل كوممۋنيستەردىڭ اقپارات قۇرالىن جاۋلاپ العانىنا وكىنىپ، ونداي توي-تومالاقتىڭ ۇلتقا ەمەس، رۋعا قىزمەت جاسايتىنىنا توقتالادى. ءسوز جوق، بۇل دا شىندىق.

ءسال شەگىنىس جاسايىق. قازاق­ستان­نىڭ حالىق ءارتىسى قالي جانتى­لە­ۋوۆ­تىڭ 120 جىلدىق مەرەيتويى ءوزى­نىڭ تۋعان ولكەسى باتىس قازاقستان وب­لى­­سىنىڭ جاڭاقالا اۋدانىندا جاس دومبىراشىلاردىڭ رەسپۋبليكالىق سايىسى دەڭگەيىندە ءوتتى. «تاس تۇسكەن جەرىنە اۋىر» دەمەكشى، اۋدان باسشىلارى نامىسقا تىرىسىپ، دەمەۋشىلەردىڭ كومەگىمەن شارانى بارىنشا وتكىزدى. ەڭ سوراقىسى سول، قالي مەرەكەسىنە وبلىس اكىمدىگىنەن، وبلىستىق مادەنيەت باسقارماسىنان بىردە-ءبىر شەنەۋنىك توبە كورسەتكەن جوق.

مۇنىڭ ءوزى جازۋشى ايتقانداي ات ۇستىندە وتىرعان شەنەۋنىكتەردىڭ ۇلت رۋحانياتى الدىنداعى دارمەنسىزدىگىن كورسەتپەي مە؟ وسىدان كەيىن جازۋ­شى­نىڭ «مادەنيەت، ونەر – ۇلتتىڭ ۇياتى، ۇلى ماعىنا، ۇلى مازمۇن. سون­دىقتان دا مادەنيەت مينيسترلىگى – مينيسترلىكتىڭ مينيسترلىگى ءارى ەتالونى بولۋ كەرەك» دەگەن پايىمىنا قالاي دەن قويماسسىڭ؟

تاعى دا شەگىنىس جاسايىق. تاۋەل­سىزدىك العان 30 جىلدىڭ ىشىندە مادە­نيەتتىڭ باسىنا كىم كەلىپ، كىم كەتپەدى دەسەڭشى. انا ءبىر جىلدارى مادەنيەتتى بىلعارى قولعاپ مامانى باسقارعانىن دا بىلەمىز. سوسىن دا بولار، قالامگەر «وسى ءبىزدىڭ مينيسترلەردىڭ باسىم بولىگى مينيستر ەمەس، مەنەدجەرلىك قاسيەتكە يە ادامدار» دەيدى. ونىڭ ار جاعىندا سىبايلاستىق، تۋىستىق اتاۋلارىنىڭ قۇلاعى قىلتيىپ تۇرعانى كىم-كىمگە دە ايان ەمەس پە؟

جازۋشى «ونەر ادامىن باسقارماۋ كەرەك، باعالاۋ كەرەك، باعاسىن ءبىلۋ كەرەك. تۇلعالارىن تانۋ كەرەك...» دەيدى. الدىنان نۇرعيسا، ءازيدوللا، شامعون، قارشىعا، ايتجان، ءشامىل سىندى قايراتكەرلەردى ۇشىرعان ۇلى ۇستاز، قۇرمانعازى، دينا، مامەندەردىڭ ءىزىن جالعاستىرۋشىسى قالەكەڭە كورسەتىلگەن قۇرمەتتىڭ سيقى وسى بولسا، ونىڭ ءتول شاكىرتى، قازاقتان شىققان تۇڭعىش كاسىبي ديريجەر، كسرو-نىڭ، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى شامعون ساعيددين ۇلى قاجى­عاليەۆتىڭ مەرەيلى 95 جاسى دا ەلەۋ­سىزدەۋ ءوتتى. مادەنيەت سالاسىنىڭ «سايىپ­قىراندارى» بار بولعانى الماتى مەن ورالدا كونتسەرت قويىپ، تۇرعان ۇيىنە ەسكەرتكىش تاقتا ورناتۋمەن شەكتەلدى.

شامعون ون جاسىنان دومبىرا قۇلا­عىندا ويناپ، ەكى بىردەي كونسەرۆاتو­ريانى ءبىتىرىپ، احاڭ، احمەت جۇبانوۆ ءوز قولىمەن قۇرعان قۇرمانعازى اتىندا­عى ۇلتتىق حالىق اسپاپتار وركەسترىن قىرىق جىل بويى باسقارىپ، ۇلت رۋحانياتىن دۇنيە جۇزىنە تانىتقان دارا تۇلعا ەمەس پە؟

شاكەڭ ۇلت وركەسترىمەن بۇكىل ەۋروپا، ازيا قۇرلىعىن ارالاپ، قازاق ونە­رىن الەمگە ايگىلەپ، دۇنيە­جۇزى­لىك ونەر فەستيۆالدەرىندە قازاق­ستانعا التى مارتە التىن مەدال اكەل­گەن ەرەك­شە تالانتتى، شالقار-شا­بىت، داريا-دارىن يەسى. شامعون ساعيد­دين­ ۇلىنىڭ 1957 جىلى بار بول­عانى 30 جاسىن­دا كەڭەس وداعىنىڭ مار­شالى ك.ە.ۆوروشيلوۆ­پەن بىرگە قىتاي كوسەمى ماو تسزە دۋننىڭ قابىلداۋىندا بول­عانىن قازىر ەكىنىڭ ءبىرى بىلە بەرمەيدى.

شاكەڭ قازاق ونەرىن كرەملدىڭ سەزدەر سارايىندا، ماسكەۋدىڭ ۇلكەن تەاترىن­دا تالاي رەت اسقاقتاتقان بىرە­گەي قايراتكەر. اناۋ-مىناۋدى مەنسىنە بەرمەيتىن، اتاعىنان ات ۇركەتىن ۇلى كوم­پوزيتور تيحون حرەننيكوۆتىڭ ءوزى شامعون ساعاددين ۇلى باسقارعان ونەر ۇجىمىن «انسامبل ميروۆوگو كلاسسا» دەپ باعالاعان بولاتىن.

شامعون ساعيددين ۇلى قانشا بيىك­كە كوتەرىلسە دە وزىنە ءدارىس بەرگەن ا.جۇبانوۆ، ق.جانتىلەۋوۆ، ي.لەسمان، ل.شارگورودسكي، ە.گريكۋروۆ، د.شوس­تاكوۆيچتى ەشقاشان ۇمىتقان ەمەس. قانداي دا قۇرمەتكە لايىق وسىنداي دارابوز ۇستازىن قازىرگى شاكىرتتەرىنىڭ ۇمىتا قالعانىن قاي ادامگەرشىلىككە سىيعىزار ەدىك.

ءيا، شاكەڭنىڭ ۇلت ونەرىنە قوسقان ۇلان-عايىر ەڭبەگىن ءبىر ماقالا كولە­مىن­دە ايتىپ شىعۋ استە مۇمكىن ەمەس.

ۇلت ماقتانىشى، اكادەميك زەي­نوللا قابدولوۆ زايىرلى زاماندا­سى تۋرالى «احمەت جۇبانوۆ تۋعىزعان كەربەز ناز­دى وركەستردى سازدى بە­سىككە بولەپ تەربەتكەن – شامعون قا­جى­­عاليەۆ. ول حح عاسىرداعى قازاق مۋزىكاسىنىڭ قايتالانباس ءبىرتۋار الىپ تۇلعالارىنىڭ ءبىرى. قاتارىنان ەكى كونسەرۆاتوريانى بىتىرگەن قازاق­تىڭ تۇڭعىش پروفەسسيونال ديريجە­رى ءالى كۇنگە دەيىن ءوزىنىڭ شىققان بيىگىنەن قىل ەلى تومەندەگەن جوق. سول بيىكتە تاپجىلماستان تۇر» دەگەن ەكەن. مىنە، ۇلىلار ءبىرىن-ءبىرى قالاي باعالاي بىلگەن. بۇدان ارتىق نە ايتۋعا بولادى؟

توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنى شامعون ساعيددين ۇلى شاڭ باسار، ەلەۋ­سىز قالار تۇلعا ەمەس. سوندىقتان دا ەلىمىزدىڭ سۋ جاڭا ءمينيسترى اسحات ورالوۆ استانا قالاسىنىڭ ە.راحماديەۆ اتىنداعى فيلارمونياسىنىڭ حالىق اسپاپتار وركەسترىنە قازاق ونەرىنىڭ دامۋىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان شامعون قاجىعاليەۆتىڭ ەسىمى بەرىلۋىن، الماتى، استانا قالالارىندا ۇلى ديريجەر اتىندا كوشە اتاۋى بولۋىن قولعا السا دەيمىز.

«جىل دەگەنىڭ جىلعادان اققان سۋ» دەگەندەي، ءتورت جىلدان كەيىن شامعون قاجىعاليەۆتىڭ 100 جىلدىق مەرەيتويى يۋنەسكو كولەمىندە اتالىپ وتسە، ول شاكەڭە ەمەس، قازاق ونەرىنە كورسەتىلەر زور قۇرمەت بولار ەدى.

بۇل قۇرمانعازى، دينا، مامەن، قالي، وقاپ، تۇياقبەردى سىندى تۇ­عىر­لى قايراتكەرلەردى، شاكەڭ سىندى ءبىر­تۋار تۇلعانى دۇنيەگە اكەلگەن، قازاق­تىڭ كەمەڭگەر پەرزەنتى ءابىش كەكىل­باي ۇلىنىڭ دۋالى اۋزىمەن «كۇي استاناسى – جاڭاقالا» اتانعان ونەر دارىپ، قۇت قونعان كيەلى مەكەن جۇرت­شىلىعىنىڭ ەلدىڭ جاۋاپتى ورىندارىنان سۇرار تىلەگى.

زاكاريا سيسەنعالي،

قازاقستان جازۋشىلار جانە جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى، مادەنيەت سالاسىنىڭ ۇزدىگى

باتىس قازاقستان وبلىسى،

جاڭاقالا اۋدانى