كلاسسيكالىق مۋزىكا الەمىنىڭ دانىشپانى امادەي ۆولفگانگ موتسارت پەن دجۋزەپپە ۆەرديدى نە بايلانىستىرادى؟ العاشقى سايكەستىكتى موتسارتتىڭ تۋعان كۇنىنەن تابامىز. 1756 جىلدىڭ 27 قاڭتارىندا اۋستريالىق ۇلى مۋزىكانت دۇنيە ەسىگىن ايقارا اشسا، 110 جىلدان كەيىن 27 قاڭتاردا يتاليالىق دانىشپان جۇرەك تالماسىنان كوز جۇمعان. ەكەۋىنىڭ دە «رەكۆيەمى» ەلدىڭ جان الەمىن تاس-تالقان ەتكەن.
كوللاجدى جاساعان قونىسباي شەجىمباي، «EQ»
«رەكۆيەمنىڭ» جازىلۋ تاريحى دا قىزىق. ايگىلى شىعارما ارقىلى ماماندار كوركەم وبرازدار جاساۋعا دەيىن باردى. ءتىپتى ميلوش فورماننىڭ «امادەي» ءفيلمىنىڭ جارىققا شىعۋىنا پۋشكيننىڭ موتسارتتىڭ ولىمىنە قاتىستى شىعارماسى نەگىز بولدى. ال موتسارتتىڭ ولىمىنە كىنالى رەتىندە ايىپتالعان انتونيو سالەري ۇزاق ۋاقىتتان كەيىن سوتتىڭ شەشىمىمەن كىناسىز دەپ تانىلدى.
كارتينادا اۋستريالىق ۇلى مۋزىكانتتىڭ ءولىم الدىنداعى سوڭعى مينۋتتارى كەرەمەت بەينەلەنگەن. جارتىلاي سانالى كۇيدە جاتىپ، بارلىق ازاپتاۋلاردى نوتامەن بايلانىستىرۋى ءتىپتى جۇرەككە تيەدى. ال جەرلەۋ راسىمىندە شىعارمانىڭ ەڭ قۋاتتى بولىگى «لاكريموزانىڭ» ويناپ تۇرۋى جان الەمىڭدى تاس تالقان ەتەدى. ءبىر انىعى، موتسارتقا قاتىستى جاسالعان دۇنيەنىڭ بارىندە ايگىلى تۋىندى ويناپ تۇرادى. ءومىر مەن ءولىم اراسىنداعى كوپىردىڭ وزىنە اينالىپ تا كەتكەن...
مۋزىكا بىلگىرى كوزى تىرىسىندە «رەكۆيەمنىڭ» توعىز بولىگىن عانا جازىپ بىتىرسە، قالعان ءۇش ءبولىمدى يوزەف ەيبلەر مەن فرانتس كساۆەر زيۋسمايەر تامامداعان. دەرەكتەرگە سەنسەك، موتسارت كوزى جۇمىلار شاقتا شىعارمانى قالاي اياقتاۋ تۋرالى شاكىرتى زيۋسمايەرگە كەڭەس بەرىپ ۇلگەرگەن كورىنەدى.
دەرەكتەرگە كوز جۇگىرتسەك، «رەكۆيەمنىڭ» ەكى قولتاڭباسى ساقتالعانىنان حاباردار بولامىز. ولاردىڭ ءبىرى موتسارتقا، ەكىنشىسى موتسارت پەن زيۋسمايەرگە تيەسىلى. مۋزىكاتانۋشىلار ءالى كۇنگە دەيىن شاكىرتىنىڭ ۆولفگانگ امادەيدىڭ شەدەۆرىن اياقتاۋعا قاتىستى ماسەلەنى زەرتتەپ جاتىر. ءتىپتى قوسالقى اۆتوردىڭ مۋزىكالىق شەشىمدەرىنەن ارىلىپ، تۋىندىنىڭ تۇپنۇسقاداعى يدەيالارىن قالپىنا كەلتىرۋگە تىرىساتىندار دا بار. الايدا موتسارتتىڭ «رەكۆيەمىن» تولىق اياقتاعانى ءۇشىن وعان العىس جاۋدىراتىندار دا جوق ەمەس.
ۆەرديدىڭ زامانداسىنا قۇرمەتى
ايگىلى يتاليالىق دانىشپان دجزۋپپە ۆەرديدىڭ «رەكۆيەمى» موتسارتتىكىندەي جاھاندىق دەڭگەيدە ايتارلىقتاي تانىمالدىلىققا يە بولعان ەمەس. الايدا شىعارمانىڭ جازىلۋ بارىسى كىسى بالاسىن بەيجاي قالدىرمايدى.
1868 جىلى باقيلىق بولعان دجواككينو ءروسسينيدىڭ قازاسى ۆەرديدىڭ جانىنا تىنىشتىق بەرمەيدى، كەۋدەسىن اۋەن تەربەيدى. قازا قابىرعاسىن قايىستىرعان مۋزىكانت زامانداسىنا دەگەن قۇرمەتىن «رەكۆيەم» ارقىلى كورسەتكىسى كەلەدى.
ول تۋىندىسىن جازۋ ءۇشىن ون ەكى ارىپتەسىنىڭ كومەگىنە جۇگىنەدى. الايدا بۇگىندە ولاردىڭ ەسىمدەرى جۇرتتىڭ جادىنان شىعىپ تا كەتتى. روسسيني قازاسىنىڭ جىلدىعىندا ورىندالۋى ءتيىس شىعارما ماقساتىنا جەتپەدى. ۆەردي ءۇشىن ۇلكەن وكىنىش تە سول.
شىعارمانىڭ ماقساتىنا جەتپەگەنى ۆەرديدى قايراي ءتۇستى. ناتيجەسىندە ول ءوزىنىڭ جەكە «رەكۆيەمىن» جازۋعا وتىردى. ايگىلى كومپوزيتور تۋىندىسىن 1874 جىلى اياقتادى. جاڭا شىعارمانىڭ دۇنيەگە كەلۋى جازۋشى الەسساندرو ءماندزونيدىڭ ولىمىمەن تۇسپا-تۇس كەلدى.
ۆەرديدىڭ ءوزى مويىنداعانداي، شەدەۆرىن جازۋ كەزىندە كەرۋبيني «رەكۆيەمىنىڭ» تابيعاتىنا ارقا سۇيەگەن. ايگىلى «رەكۆيەمدەردىڭ» اۆتورلارى برامس، بەرليوز، شۋمان تالانتىنا باس يگەن كەرۋبينيدىڭ «رەكۆيەمىن» باعدارشام رەتىندە الۋى، گارمونيا ىزدەۋى ونىڭ كاسىبيلىگىن ايقىنداي تۇسەدى. كەرۋبينيدىكى سياقتى ۆەرديدىڭ «رەكۆيەمىندە» وپەرالىق كومپونەنت ماڭىزدى ءرول اتقارادى. قىسقاسى روسسيني ءۇشىن جازىلعان ۇزىندىلەردى ۆەردي قايتا وڭدەپ، شىنايى كەمەلدىككە جەتكىزدى.
«بوتەن ادامنىڭ بەينەسى كوز ۇشىندا تۇرادى. ساعاتىمنىڭ تاياعانىن تۇسىنەمىن. مەن ولۋگە ءتيىسپىن. ويتكەنى تالانتىما تامسانۋدان قالدىم. ەشبىر ادام تاعدىرىنىڭ جولىن بۇرا المايدى، وزگەرتە المايدى. قىسقاسى وزىمە ارنالعان جانازا ءانىن اياقتايمىن. ونى سوڭىنا دەيىن جەتكىزبەۋگە حاقىم دا جوق».
لورەنتسو دە پونتە دەگەن دوسىنا جازعان موتسارتتىڭ وسى ءبىر حاتى كىم-كىمدى بولسىن، ويلاندىرماي قويمايدى. قالاي الىپ قاراساق تا، ايگىلى مۋزىكانت ءولىم فوبياسىن شىعارما جازار الدىندا-اق ميىنا قۇيىپ قويعانداي كورىنەدى. بالكىم، مۋزىكاداعى سارىن ونى وسى ويعا جەتەلەگەن دە بولار. انىعىن كىم ءبىلسىن...
موتسارتتىڭ ولىمىنە ايىپتىلاردىڭ باسىندا انتونيو سالەريدىڭ تۇراتىنى ءجيى ايتىلادى. ايگىلى كومپوزيتورعا ۋ بەرگەنى تۋرالى اڭگىمە اڭىزعا دا اينالىپ كەتكەن. ءتىپتى ءوز موينىن ورىپ جىبەرۋگە دەيىنگى قادامعا بارعانى كۇماندى كۇشەيتە تۇسەتىنى دە ايداي اقيقات.
ارينە، ەكى مىقتى تۇلعانىڭ اراسىنداعى داۋلى اڭگىمەلەر مەن ايىپتاۋلاردىڭ ءتۇرلى نۇسقالارى ءالى تالاي ۋاقىت اڭگىمەگە ارقاۋ بولاتىنى دا داۋسىز. ويتكەنى، تۇسىنىكسىز تۇستار از ەمەس. ايتكەنمەن، سوت شەشىمى سالەريدى اقتاعانى دا بار.
ايگىلى كومپوزيتورلاردىڭ قايسىبىر تۇستا موتسارتتىڭ شىعارماسىن اياقتاعان فرانتس كساۆەري زيۋسمايەردىڭ يدەياسىن ءالى كۇنگە دەيىن ناقتىلاۋىنىڭ دا سەبەبى جوق ەمەس سەكىلدى. نەگە دەسەڭىز، فرانتس كساۆەري تەك موتسارتتىڭ عانا ەمەس، سالەريدىڭ دە شاكىرتى رەتىندە تانىلعانى ءمالىم. سوندىقتان دا بولار، موتسارتقا ۋ بەردى دەپ ايىپتالعان تۇلعادان ءتالىم العان زيۋسمايەرگە دەگەن كۇمان ءالى دە تولىق سەيىلەر ەمەس.
ادەبيەت پەن ونەردە وسەكتىڭ قوسا جۇرەتىنى بار عوي. قايسىبىر دەرەكتەردە زيۋسمايەر موتسارتتىڭ ايەلىمەن كوڭىلدەس بولعانى تۋرالى دا ايتىلىپ قالادى. ءتىپتى موتسارتتىڭ كەنجە بالاسى ءدال وسى زيۋسمايەردىڭ ۇلى بولۋى ىقتيمال دەگەن بولجامدار دا ايتىلىپ جاتادى. ال امادەيدىڭ ءوزى «ماعان ۋ بەرىلگەن» دەگەندى جارىنا جايىپ سالعانى بار عوي. سالەريدەن ءتالىم العان، موتسارتتىڭ شاكىرتىنە اينالعان زيۋسمايەر مۇنداي قادامعا بارۋى ىقتيمال ما، الدە جوق پا؟ كىم ءبىلسىن؟
قالاي دەسەك تە، موتسارت پەن ۆەرديدەن قالعان ۇلى شىعارمالاردىڭ ورتاق ۇيلەسىمى – جان ازاسى. ەكەۋىنىڭ شىعارماسىن تىڭداعان كەزدە بويىڭدى ۇرەي بيلەيتىنى راس. ال ايگىلى كومپوزيتوردىڭ ولىمىنە قاتىستى ايىپتىنى ىزدەگەننەن گورى، موتسارتتىڭ تۋىندىسىنىڭ تولىقتاي اياقتالۋىنا سەبەپشى بولعاندارعا العىس ايتقاننىڭ دا ارتىقتىعى جوق شىعار. قالاي بولعان كۇندە دە ادامزاتقا ورتاق ايگىلى «رەكۆيەمدەر» ءالى كۇنگە ولگەن جوق قوي. باستى ولجا دا سول ەمەس پە؟!
وسكەمەندە كاماز تىركەمەسى جاياۋ جۇرگىنشىنى قاعىپ كەتتى
ايماقتار • كەشە
براتيسلاۆادا قازاقتىڭ كيىز ءۇيى تىگىلدى
الەم • كەشە
ۇقساس جاڭالىقتار
