«حات قورجىن»

مۋزەيلەر ىنتىماقتاستىعى جالعاسادى

بىلتىر جىل باسىندا اقمولا وبلىسى مادەنيەت باسقارماسىنىڭ م.عابدۋللين مۋزەيى مەن اقتوبە وبلىسىنىڭ مادەنيەت باسقارماسىنا قاراستى كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى ءا.مولداعۇلوۆانىڭ وبلىستىق مەموريالدى مۋزەيى اراسىنداعى ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىق كەلىسىم اياسىندا بىرلەسكەن مادەني ءىس-شارالار ۇيىمداستىرىپ، كورمەلەر وتكىزىپ تۇرۋ جۇزەگە اسىرىلا باستادى. سولاردىڭ ءبىرى كوكشەتاۋداعى «اقتوبەلىكتەر – ۇلت ماقتانىشتارى» جىلجىمالى كورمەسى ەدى.

15 قاراشا – كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى، اكادەميك، جازۋشى، قوعام قايراتكەرى مالىك عابدۋلليننىڭ تۋعان كۇنى. وسىعان بايلانىستى باتىردىڭ كوكشەتاۋداعى مەموريالدى مۋزەيىندە اۋقىمدى ءىس-شارالار ۇيىمداستىرىلدى. ال كورمە نەگىزىنەن اقتوبەلىك ۇلت زيا­لىلارى مەن قايراتكەرلەرىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا ارنالدى. اتاپ ايتقاندا، كورمەگە ابىلقايىر مۇحاممەد قاجى ءباحادۇر، بوپاي حانىم، ايتەكە بي، ەسەت باتىر كوكى ۇلى، ابات بايتاق باتىر، قوبىلاندى توقتارباي ۇلى، قۇدايبەرگەن جۇبانوۆ، احمەت جۇبانوۆ، عازيزا جۇبانوۆا سىندى اقتوبە توپىراعىنان شىققان قازاقتىڭ ءبىرتۋار تاريحي تۇلعالارى تۋرالى باي دا قۇندى دەرەكتەر قويىلدى. ولارمەن بىرگە كەڭەس وداعىنىڭ باتىرلارى مالكەجدار بوكەنباەۆ، قوجاعالي جازىقوۆ، سارسەنعالي ەشباەۆ، ءاليا مولداعۇلوۆا، مانشۇك مامەتوۆا جانە «قاناتتى قىز» اتانعان قازاقتان شىققان تۇڭعىش اسكەري ايەل-ۇشقىش حيۋاز دوسپانوۆانىڭ ەرلىكتەرى تۋرالى دا كەڭىنەن ايتىلدى.

«اقتوبەلىكتەر – ۇلت ماقتانىشتارى» كورمەسى ءارى قاراي كوكشە­تاۋداعى توتەنشە جاعدايلار مينيسترلىگى م.عابدۋللين اتىنداعى ازاماتتىق قورعاۋ اكادەمياسىنىڭ ءماجىلىس زالىنا دا قويىلىپ، «عالىم مالىك عابدۋللين جانە جاڭا قازاقستاندىق پاتريوتيزم» اتتى V حالىقارالىق عىلىمي-تەوريالىق كونفەرەنتسياسىنا ۇلاستى. ونىڭ اياسىندا قوناقتار مەن قاتىسۋشىلار بۋراباي، اقمولا وبلىستىق تاريحي-ولكەتانۋ مۋزەيلەرى مەن ادەبيەت جانە ونەر مۋزەيىنىڭ ەكسپوزيتسيا زالدارىمەن تانىستى.

الداعى ۋاقىتتا دا مەموريالدى مۋزەيلەردىڭ ءبىر-بىرىمەن ىنتى­ماقتاستىعىنىڭ ناتيجەسىندە اۋقىمدى جوبالار ىسكە اسىرىلادى.

نازەركە جولديەۆا،

ءاليا مولداعۇلوۆانىڭ

وبلىستىق مەموريالدى مۋزەيى

اقتوبە

اتالى ەل باتالى ەمەس پە ەدى؟

«باتامەن ەل كوگەرەدى، جاڭبىرمەن جەر كوگەرەدى»، «التىن الما، العىس ال» دەگەن ءسوز ورامدارىنان باتانىڭ قازاق قوعامىندا قازىر دە ەرەكشە مانگە يە ەكەندىگىن اڭعارۋعا بولادى.

...وتكەندە ءبىر استا بولعانىمىز بار. اجەپتاۋىر جاسقا كەلگەن سا­قالدى كىسىنى قازاقى سالتىمىزعا سالىپ، تورگە وزدىرعانبىز. الدى­مىزعا ۇلكەن اس كەلگەن سوڭ، ءۇي يەسى باتا سۇرادى. ءبارىمىز قول جايىپ، الگى قارياعا قارادىق. وكىنىشتىسى سول – قارتىمىز باتا بىلمەيتىن بولىپ شىقتى. ءبىر ءسات ءۇي ءىشىن ۇنسىزدىك جايلادى...

شىنى كەرەك، باتا بەرە بىلمەۋ كەمشىلىك ەمەس تە شىعار، ول ءۇشىن كىنالاۋ دا ابەستىك بولار. دەسەك تە، ۇلكەن كىسى ءۇشىن ءبىز ۇيالدىق. ەسىمىز­گە ومىردەن الدەقاشان وزىپ كەتكەن تەرىسكەيلىك ەسىركەپ، اق­شال، ءابدىراشيد، ءبىلداش، ءجۇنىس، ءجامي، ءومىرباي سەكىلدى باتاگوي قارتتارىمىز ءتۇستى. سول كىسىلەر باتا بەرەر كەزدە اۋەزدى ۇنمەن مانەرلەپ، كيەلى كەيىپكە ەنىپ، بار ىنتاسىمەن ولەڭدەتىپ، شىن پەيىلىمەن باتا بەرەتىن. باتا اياقتالعان ازىردە جينالعان قاۋىم ءبىراۋىزدان قۋاتتاپ، ء«امين، ايتقانىڭىز كەلسىن!» دەپ بەت سيپايتىن. سول ءۇردىستىڭ ءتىنى ۇزىلمەسە ەكەن دەگەن تىلەك بار كوڭىلدە.

وسى ورايدا مىنا ءبىر جايدىڭ دا ويعا ورالىپ وتىرعانى. تاۋەلسىزدىك جىلدارىنىڭ ەلەڭ-الاڭىندا شالعايداعى سوزاق اۋدا­نىندا كورنەكتى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى سۇلتانبەك قوجانوۆتىڭ 100 جىلدىعى رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە اتاپ وتىلگەن بولاتىن. سول القالى جيىننىڭ قامىمەن الماتىعا جول تۇسكەن ازىردە كورنەكتى جازۋشى تۇتقاباي يمانبەكوۆ اعامىزعا سوعىپ، شاقىرۋ قاعازىن تاپسىرعانبىز. سول تۇستا «اعايىنعا اق باتا»، «ونەگە ءسوز – ءورىسىڭ» اتتى شاعىن ەكى كىتاپشاسى جاڭا عانا باسپاحانادان شىققان ەكەن. قوشتاسار ساتتە تۇقاڭ ەكى بۋما كىتاپشانى «مىناۋ مەنىڭ ەلدىك شاراعا قوسقان ۇلەسىم بولسىن» دەپ بەرىپ جىبەرگەن ەدى. مۇنى نەگە ايتىپ وتىرمىز؟ كىتاپقۇمار جۇرت جازۋشىنىڭ تەگىن تاراتىلعان ەكى كىتاپشاسىن دا ىقىلاسپەن قابىل الىپ، ونداعى باتا-تىلەكتەر جايلى ءبىر-بىرىنە كوپكە دەيىن ايتىپ جۇرگەنىنە مىنا ءبىز كۋامىز.

ءيا، اتالى ەل باتالى دەگەن ءسوز بار قازاقتا. ءسىز باتا بەرە بىلەسىز بە؟

كارىباي امزە ۇلى،

زەينەتكەر

تۇركىستان وبلىسى

ءداستۇرىمىزدى دارىپتەي بىلەيىك

قازاق حالقىندا ۇلتتىق ادەت-عۇرىپتار مەن داستۇرلەر ەڭ ماڭىزدى ورىنداردىڭ ءبىرىن الادى. ولاردا اتا-بابالاردىڭ تالاي عاسىرلىق دانالىعى، ءومىرىمىزدىڭ بارلىق قىرلارى مەن كەزەڭدەرى تۋرالى: تۋعاننان ولگەنگە دەيىنگى وسيەتتەر بار. قازاق حالقىنىڭ وتباسىنداعى ماڭىزدى وقيعالارعا بايلانىستى ەڭ كەڭ تاراعان ادەت-عۇرىپتارى مەن داستۇرلەرى: شىلدەحانا، بەسىك توي، قىرقىنان شىعۋ، تۇساۋ كەسۋ، ات قويۋ، سۇندەتكە وتىرعىزۋ، جەتى اتا، قۇدا ءتۇسۋ، كەلىن ءتۇسىرۋ، قىز ۇزاتۋ، ت.ب. بولىپ جالعاسا بەرەدى.

وتباسىلىق قۇندىلىقتارىمىز بەن ادەت-عۇرىپتارىمىز ۇرپاق­تان-ۇرپاققا ۇقىپتىلىقپەن بەرىلىپ كەلە جاتىر جانە ولار – ۇلتتىڭ ناعىز قازىناسى. سوندىقتان ولاردى ساقتاپ، ءارى قاراي دا جال­عاستىرۋ وتە ماڭىزدى. ءاربىر ءراسىمنىڭ تەرەڭ ماعىناسى بار جانە بەل­گىلى ءبىر ۋاقىتتا، بەلگىلى ءبىر جاعدايدا جانە بەلگىلى ءبىر ەرەجە­لەرگە سايكەس ورىن­دالۋى كەرەك. ويتكەنى ولار ۇزاق ۋاقىت بويى قا­لىپ­تاسادى. ياعني ماڭىزدىلارى قالىپ، ماڭىزى جوقتارى بىرتە-بىرتە جويىلادى.

وسى ورايدا ەسكەرەرلىك جايت – ەجەلدەن كەلە جاتقان سالت-داستۇرلەرىمىزدى جەتكىنشەكتەرىمىزدىڭ بويىنا ءاربىر وتىلگەن ساباق بارىسىن پايدالانا ءارى تاقىرىبىمىزبەن بايلانىستىرا وتىرىپ سىڭىرە ءبىلۋ. وسىلاي جاساعان جاعدايدا عانا ءبىز بىرتە-بىرتە تۇپكى ماقساتىمىزعا قول جەتكىزە الامىز. جالپى قاراپ وتىرساق، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى جادىمىزدان وشىرمەۋ ءۇشىن پايدالانۋعا بولاتىن ءادىس-تاسىلدەر بارشىلىق. ال ول تەك مۇعالىمنىڭ ىزدەنىمپازدىعى مەن وي تەرەڭدىگىنە تىكەلەي بايلانىستى.

قارلىعاش لاتىپوۆا،

قوجابەرگەن جىراۋ اتىنداعى №6 ورتا مەكتەبىنىڭ

باستاۋىش سىنىپ مۇعالىمى

پەتروپاۆل