مۋزەي قورى تولىعا تۇسەدى

حورەزمدە ءبىلىم الىپ، قازىرگى شىركەيلى اۋىلى اۋماعىندا ەكى مەشىت سالدىرعان احۋننان سيرەك كەزدەسەتىن 40-قا جۋىق كىتاپ قالعان. قۇندى جادىگەرلەردىڭ ءبىرازى اۋىل كىتاپحاناسىندا تۇر.

– وسىدان 2 جىل بۇرىن «قۇندى جا­دىگەر» جوباسى اياسىندا سىر ەلىندەگى اۋليە-انبيەلەر، احۋن-يشاندار، بيلەر مەن باتىرلار پايدالانعان، حالىق قاسيەتتى سانايتىن دۇنيەلەردى زەرتتەۋ مەن ناسيحاتتاۋ باعىتىندا ءبىراز شارۋا اتقارىلدى. ال سىر بويىنداعى ءدىني اعارتۋشىلار مۇراسىن كەشەندى زەرت­تەۋدە قايراتكەرلەر پايدالانعان كىتاپ­تار مەن قولجازبالاردىڭ كوشىرمەسىن جاساپ، مۋزەي قورىنا قوسۋدى كوزدەپ وتىرمىز. بۇل بولاشاقتا وسى باعىت­تا ىزدەنىس جاسايتىندار ءۇششىن دە ۇلكەن كو­مەك بولماق، – دەيدى تاريحي-ولكەتانۋ مۋزەيىنىڭ ديرەكتورى ساپار كوزەيباەۆ.

جاڭا جوبانىڭ باسىندا مۇراسى زەرتتەلىپ وتىرعان تاپال احۋن – عۇلاما­لىعىنان بولەك سىرتتىڭ ىقپالىنا قار­سى قايرات كورسەتكەن تۇلعانىڭ ءبىرى. ەل اۋزىنداعى اڭگىمەلەردىڭ بىرىندە 1916 جىلى رەسەي يمپەرياسىنا قارسى تورعاي دالاسىنداعى ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىس كە­زىندە امانگەلدى يمانوۆ ءوزىنىڭ سەنىمدى سەرىكتەرىنىڭ ءبىرى ومار ءشيپيندى تاپال احۋننىڭ باتاسىن الۋ ءۇشىن سىرعا جىبەر­گەنى ايتىلادى. احۋن الىستان كەلگەن جولاۋ­شىعا باتا بەرىپ، «بۇل سوعىس – ءادىل سوعىس» دەگەن ءپاتۋا جاساپتى دەسەدى.

تاپال احۋن مۇراسىن زەرتتەۋدە ماماندار نازارىنا 1545 جىلى كۋتاحيا قالاسىندا جازىلىپ، ارابتىڭ 40 مىڭ ءسوزى تۇركى تىلىنە اۋدارىلعان «احتاري-كابير» سوزدىگى مەن شاريعات زاڭدارى، جالپى ەتيكا، اسكەري ستراتەگيا، ەكونوميكالىق ساياسات قامتىلعان «فاتاۋا الامگيار» تۋىندىلارى ءىلىنىپ وتىر.

– بۇل تۋىندىلار وسىعان دەيىن «قۇندى جادىگەر» جوباسى بارىسىندا دا زەرتتەلگەن بولاتىن. وسى جولى ۇرپاق­تارىنىڭ قولىنان 1896 جىلى ءۇندىستاندا جارىق كورگەن «سالوتي ماسۋدي» كىتابىن الىپ، كوشىرمەسىن جاسات­تىق. XIV عاسىردا ءومىر سۇرگەن شەيح ماسۋد يبن سامارقاندي جازعان بۇل ۇشتومدىق مۇسىلمان ءداستۇرىنىڭ الىپ­­پە­سى ىسپەتتى. پارسى تىلىندەگى بۇل ەڭبەك­تىڭ ءمان-ماعىناسىن تولىق ءتۇسىنۋ ءۇشىن عا­لىمدار كومەگى قاجەت، – دەيدى مۋزەيدىڭ عىلىمي حاتشىسى اسحات سايلاۋ.

قازىر ەل اراسىندا مارال يشاننان، ءالىباي احۋننان قالعان كوپ دۇنيە ساق­تاۋلى تۇر. ايگىلى جانقوجا باتىردىڭ ءپىرى بولعان دارمەنقۇل يشان بالاسى ورىنبەت يشان پايدالانعان كىتاپتار مەن قولجازبالار ۇرپاقتارىنىڭ قو­لىن­دا. جوبا بارىسىندا وسىلاردىڭ كو­شىر­­مەلەرى جاسالىپ، مۋزەي قورىنا قويىلماقشى.

مۋزەي ۇجىمى وسى جىلى الماتى­دا­عى م. اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتى قورىنداعى سىر وڭىرىنە قاتىستى فولكلورلىق مۇرا، دەرەكتەر­دىڭ كوشىرمەسىن جاساپ، جادىگەرلەر قاتا­رىن تولىقتىرۋدى جوسپارلاپ وتىر. عىلى­مي حاتشى اسحات سايلاۋ بۇل باعىتتا سىر بويى قازاقتارىنىڭ فولكلورى ­مەن ەتنوگرافياسىن ءتۇپ-تامىرىنا دەيىن ­تۇ­گەن­دەگەن ابۋباكىر ديۆاەۆ جيناقتا­عان مۇرالاردىڭ ءمانى جوعارى ەكەندىگىن ايتادى.

قىزىلوردا