كاسىپكەرلىككە نە كەدەرگى؟

«اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى اتىراۋ وڭىرلىك فيليالىنىڭ ديرەكتورى نۇرلان سۇيىنباەۆتىڭ دەرەگىنە سۇيەنسەك، وتكەن جىلى كاسىپ­كەرلەردەن 301 ءوتىنىش تۇسكەن. ونىڭ ىشىندە 118 ءوتىنىش شاعىن جانە ورتا بيزنەستى قورعاۋعا كومەك سۇراۋمەن بايلانىستى بولعان. ال 54 وتىنىشكە سايكەس جۇرگىزىلگەن جۇمىستىڭ قورى­تىن­دىسى كاسىپكەرلەردىڭ پايداسىنا شەشىلگەن. ەندى تاعى 10 ءوتىنىش ءالى دە قارالىپ جاتىر.

– ءبىز كاسىپكەرلەردەن تۇسكەن ءوتىنىشتىڭ بارىنە تالداۋ جاسادىق. تالداۋعا سايكەس وتىنىشتەردىڭ 16 پايىزى – ساۋلەت، قۇرى­لىس جانە قالا قۇرىلىسى، 14 پا­يىزى – جەر قاتىناستارى، 13 پايىزى – ەكونوميكا، قارجى، مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ، ال 12 پايىزى سالىق جانە وزگە دە ماسەلەلەردى قوزعاعان. وسىعان بايلا­نىستى وتكەن جىلى كاسىپكەرلەردىڭ قۇ­قىعىن قورعاۋ جونىندەگى كەڭەستىڭ 9 وتىرىسى وتكىزىلدى. وتىرىستاردا جۇيەلى سيپات الىپ وتىرعان 22 ماسەلە قارالدى. ونىڭ ىشىندە 14 ءوتىنىش بيزنەس يەلەرىنىڭ پايداسىنا شەشىلدى. ءبىزدىڭ باستامامىز بويىنشا كاسىپكەرلەرگە كەدەرگى كەلتىرگەن ءۇش لاۋازىمدى تۇلعا تارتىپتىك جاۋاپكەرشىلىككە، ەكى لاۋازىم يەسى اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلدى، – دەيدى ن.سۇيىنباەۆ.

ونىڭ ايتۋىنشا، وڭىرلىك فيليال بىلتىر بيزنەستى سەرۆيستىك قولداۋ ءۇشىن ءتورت باعىتتا 840 قىزمەت كورسەتىپتى. بۇلار – بۋحگالتەرلىك جانە سالىقتىق ەسەپكە الۋدى جۇرگىزۋگە، سونداي-اق ستاتيستيكالىق ەسەپتىلىكتى جاساۋعا، زاڭ ماسەلەلەرى مەن كونكۋرستىق (تەندەر­لىك) راسىمدەر، قارجىلاندىرۋ جانە مەملەكەتتىك قولداۋ شارالارىن الۋ­عا، ماركەتينگ ماسەلەلەرىنە قاتىستى قىز­مەتتەر. ال اۋداندارداعى كاسىپ­كەر­لەرگە قىزمەت كورسەتۋ ورتالىق­تارىندا كونسۋلتانتتار 1 812 كليەنت­كە مەملەكەتتىك باعدارلامالارعا قا­تىس­تى 5 مىڭنان استام كەڭەس بەرگەن. سون­داي-اق ورتالىقتاردىڭ ماركەتولوگتەرى 267 بيزنەس-جوسپار ازىرلەپ، ونىڭ ىشىندە 900 ملن تەڭگەنىڭ 75 جوباسى قارجىلاندىرىلعان. وسىنداي ناقتى ءىس-ارەكەتتىڭ ناتيجەسىندە 150-گە جۋىق جۇمىس ورنىن قۇرۋعا جول اشىلدى.

وتكەن جىلى «اتىراۋ اتامەكەن بيزنەس قولداۋ» ميكروقارجى ۇيىمى ارقىلى 668،2 ملن تەڭگە يگەرىلدى. مۇن­داي قوماقتى قاراجات «باستاۋ بيز­نەس» باعدارلاماسى تۇلەكتەرىنىڭ جوبا­­لارىن قارجىلاندىرۋعا باعىت­تال­عان. قارجىلاندىرىلعان جوبالار­دىڭ ەڭ كوبى 412،6 ملن تەڭگەنىڭ 26 نەسيەسى اتىراۋ قالاسىنىڭ كاسىپ­كەرلەرىنە تيەسىلى بولىپ وتىر. ال قازاق مۇنايىنىڭ العاشقى تامشىسى الىنعان جىلىوي اۋدانىندا كاسىپ باستاعاندار 177،3 ملن تەڭگەنىڭ 17 نەسيەسىن العان.

وڭىرلىك فيليال ديرەكتورىنىڭ مالىمەتىنە قاراعاندا، مۇنايلى اتى­راۋدا ايەلدەر كاسىپكەرلىگىن دامىتۋ ورتالىعىنىڭ جۇمىسىندا ىلگەرىلەۋ بايقالىپ وتىر. بىلتىرعى ناۋرىزدان بەرى جۇمىس ىستەيتىن ورتالىقتا 505 ايەل تىركەلگەن. ولارعا كاسىپ باستاۋ ءۇشىن 1 700-دەن استام كەڭەس بەرىلگەن. ال 325 ايەل استانا، اقتوبە، الماتى قالالارىندا وتكەن رەسپۋبليكالىق ونلاين وقىتۋعا قاتىسىپ، ارنايى سەرتيفيكاتقا يە بولعان. ورتالىقتا 50 ايەل سالالىق ماماندىقتار بويىنشا وقىتىلعان. تالىمگەرلىك ساباقتى 12 ايەل السا، 10 نازىك جان جۇمىس ىستەپ تۇرعان بيزنەستىڭ تيىمدىلىگىن انىقتاۋ ءۇشىن باعالاۋ جۇرگىزگەن.

دەگەنمەن ءوڭىر كاسىپكەرلەرى ءالى قولبايلاۋ بولاتىن كەدەرگىلەردىڭ از ەمەسىن جاسىرمايدى. ماسەلەن، ەلەكتر قۋاتىمەن جابدىقتاۋ ماسەلەسىندەگى قيىندىق اۋىلشارۋاشىلىعى سالاسىن دامىتۋعا كەدەرگى كەلتىرىپ وتىر. شارۋا قوجالىقتارىنىڭ جەتەكشىلەرىمەن كەزدەسكەن اتىراۋ قالاسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى ەربولات وماروۆتىڭ ايتۋىنشا، بۇل ماسەلە ءبىرىنشى رەت ەمەس، ۇدايى كوتەرىلىپ كەلەدى. كاسىبىن اۋىل شارۋاشىلىعىمەن بايلانىستىرعاندار ءتورت ت ۇلىك ءۇشىن سالىنعان قورا-جاي­دا، فە­ر­مالاردا ەلەكتر قۋاتىنىڭ جوق­تىعى­نا شاعىمدانادى. ويتكەنى ەلەكتر جەلىسىنە قوسىلۋ قۇنى دا، ءتاريفى دە قىمبات.

قۇرمانعازى اۋدانىندا تۇراتىن كاسىپكەر گاۋحار بولاتباەۆانىڭ دەرەگى­نە جۇگىنسەك، مۇنايلى وڭىردە زاڭ­دى تۇلعالار ءۇشىن ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ ءتاريفى قوسىمشا قۇن سالىعىنسىز ساعاتىنا 1 كيلوۆاتت ءۇشىن 33،65 تەڭگەنى قۇرايدى. بۇل – ەلىمىزدەگى ەڭ جوعارى تاريف. ال الماتىدا زاڭدى تۇلعالار ساعاتىنا 1 كيلوۆاتت ەلەكتر ەنەرگيا­سىنا 25،03 تەڭگە، استانادا – 26،38 تەڭ­گە، ماڭعىستاۋ وبلىسىندا 28،86 تەڭ­گە تولەيدى. ورتاشا ەسەپپەن العاندا ەلى­مىزدەگى ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ ءتاريفى اتىراۋعا قاراعاندا 30 پايىزعا تومەن.

– شاعىن جانە ورتا بيزنەس يەلەرى ءۇشىن ەڭ وزەكتى ماسەلەنىڭ قاتارىندا ەلەكتر ەنەرگياسى ءتاريفىنىڭ جوعارى­لىعى بار. ءبىز وبلىس اكىمىمەن كەزدەسۋ­دە دە بۇل ماسەلەنى كوتەردىك. بىراق ءالى ناتيجە جوق. كاسىپكەرلەر پايدانىڭ كوپ بولىگىن ەلەكتر ەنەرگياسى ءۇشىن تولەي­دى. ال باسقا تولەمدەردى قالاي وتەۋگە بولادى؟ ءبىزدىڭ وبلىستا باسقا ايماق­تار­مەن سالىستىرعاندا تاريف نەگە جوعارى؟ – دەيدى گاۋحار بولاتباەۆا.

«اتىراۋ ەنەرگو ساتۋ» جشس ديرەكتورى تۇرلان دوشاتوۆ وبلىس­تا بيزنەسكە ارنالعان تاريفتەر ەڭ جوعارى ەكەنىن جاسىرعان جوق. الايدا جەكە تۇلعالار ەڭ تومەن تاريفپەن تولەيدى.

– سارالانعان ءتاريفتى قولدانۋ ەسەبىنەن زاڭدى جانە جەكە تۇلعالار ءۇشىن تاريفتەر اراسىنداعى ايىرماشىلىق 74 پايىزدى قۇرايدى. وسىعان بايلانىستى 2021 جىلدىڭ قازان ايىندا ۇكىمەتتىڭ قاۋلىسى شىققان ەدى. سوعان سايكەس بۇل ايىرماشىلىقتى كەزەڭ-كەزەڭىمەن تومەندەتۋ جانە 2025 جىلعا قاراي سارالانعان ءتاريفتى جويۋ جوسپارلانىپ وتىر. اتاپ ايتقاندا، 2023 جىلى بۇل ايىرماشىلىقتى ەكى ەسەگە تومەندەتۋ جوسپارلانعان. ياعني جەكە تۇلعالار ءۇشىن تاريف ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ ساعاتىنا 1 كيلوۆاتت ءۇشىن 12،51 تەڭگەنى، زاڭدى تۇلعالار ءۇشىن 29،93 تەڭگەنى قۇرايدى. الداعى 2024 جىلى بۇل تاريفتەر تيىسىنشە 18،39 تەڭگە جانە 26،42 تەڭگە بولادى. ال 2025 جىلى زاڭدى جانە جەكە تۇل­عالارعا ساعاتىنا 1 كيلوۆاتت ەلەكتر ەنەر­گياسى ءۇشىن 24،52 تەڭگە مول­شەرىن­دە بىرىڭعاي تاريف بەلگىلەنەدى، – دەپ حابارلادى تۇرلان دوشاتوۆ.

مىنە، اتىراۋ وبلىسىنداعى وسىن­داي قىمبات تاريف شارۋا قوجا­لىقتارى­نا جەتەكشىلىك ەتىپ وتىرعان كاسىپكەر­لەر­دى ابدەن تيتىقتاتقان. شارۋالار­دىڭ پىكىرىنشە، ەلەكتر ەنەرگياسىمەن قامتاماسىز ەتۋ مەن ءتاريفتى تومەندەتۋ ماسەلەسى وڭ شەشىمىن تاپپاسا، اۋىل­شارۋاشىلىعى سالاسىن دامىتۋ قيىنعا سوعادى. ءتىپتى جىلدار بويى ءتاريفتىڭ قىمباتتىعىنان ەلەكتر جەلىسىنە قوسىلا الماي، جۇمىسىن باستاماعان، ەلەكتر­مەن جابدىقتاۋ قىز­مەتىنە بايلانىستى شىعىنعا ۇشى­راۋعا ءماجبۇر بولعان شارۋا قوجالىعى از ەمەس.

– مەنىڭ شارۋاشىلىعىم اتىراۋ قالاسىنىڭ ماڭىنداعى قايىرشاقتى اۋىلدىق وكرۋگىندە ورنالاسقان. وتكەن جىلدىڭ ماۋسىم ايىنان بەرى شا­رۋاشىلىقتى ەلەكترمەن جابدىق­تاۋ جەلىسىنە قوسۋ تۋرالى ماسەلەنى كوتەردىك. بۇل ماسەلەنى وبلىس اكىمىمەن كەزدەسۋدە دە ايتتىق. كوميسسيا كەلىپ، ءبىزدىڭ ۋچاسكەلەرىمىزدى قارادى. بىراق ءالى كۇنگە دەيىن ەش ناتيجە جوق. بىزدەن 500 مەتر قاشىقتىقتا اتىراۋ مۇناي وڭدەۋ زاۋىتىنا قاراي ەلەكتر جەلىلەرى وتەدى. قازىر ەلەكتر قۋاتىنسىز وتىرعان 10-عا جۋىق شارۋا قوجالىعى بار. ءبارىمىز ءۇشىن ەلەكتر قۋاتىنا قوسىلۋ ۇلكەن پروبلەماعا اينالدى، – دەيدى «ەربول» شارۋا قوجالىعىنىڭ جەتەكشىسى ەربول احمەتوۆ.

«جيەنگاري» شارۋا قوجالىعى دا وسىنداي قيىندىقتان قۇتىلا الماي وتىر. قوجالىق جەتەكشىسى ايتولقىن دوسجانوۆا 2017 جىلدان بەرى ءتۇرلى ورگانعا جۇگىنگەنىمەن، وسى كەزگە دەيىن ەلەكتر ەنەرگياسىمەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسى وڭ شەشىمىن تاپپاعان.

– شارۋا قوجالىعىم وزەن بويىندا ورنالاسقاندىقتان، ەلەكتر قۋاتىنا قوسىلۋ قىمبات بولادى دەپ سىلتاۋ ايتتى. دەگەنمەن ءبىزدىڭ جانىمىزدا بەكىرە وسىرەتىن زاۋىت بار. ەكىنشى، جانى­مىزدا فەرما ورنالاسقان. ەكەۋى دە ەلەكتر قۋاتىن پايدالانىپ وتىر. بىزگە تەك قاعاز جۇزىندە جاۋاپ بەرەدى. ماسە­لەمىزبەن تانىسۋعا ەشكىم كەلمەدى، – دەپ ناليدى ايتولقىن دوسجانوۆا.

«اتىراۋ-جارىق» اق پرەزيدەنتى مەيىربەك عۇباشەۆتىڭ تۇسىندىرۋىنە قاراعاندا، ەلەكتر جەلىسىنە قوسىلۋ نۇكتەسىنىڭ قاشىقتىعىنا بايلانىستى شاعىم كوپ تۇسەدى. ويتكەنى جاقىن ماڭداعى ەلەكتر جەلىلەرى تولىق قۋاتىن­دا جۇمىس ىستەمەيدى. باستاپقىدا اۋقىم­دى ەلەكتر قۋاتىن بەرەتىن جەلى­­لەردى قۇرۋ ءۇشىن قولدانىستاعى قۇرى­لىس نورمالارى مەن قاعيدالارىنا وزگەرىس ەنگىزۋ قاجەت.

– بىزدەگى شارۋا قوجالىعىنا بارىپ، جاعدايدى تۇسىندىردىك. شارۋا قوجالىعىنا جاقىن ەڭ جاقىن نۇكتە – ەركىنقالا اۋىلى. وسىعان بايلانىستى تەحنيكالىق شارتتى جىبەردىك. شارۋا قوجالىعى سۋ قويماسىنا جاقىن ورنالاسقاندىقتان، وندا ارنايى تالاپتار بار. ماسەلەنى اكىمدىك ارقىلى شەشۋ كەرەك. رۇقسات السا، ءبىز ەلەكتر جەلىسىنە قوسۋعا دايىنبىز، – دەيدى مەيىربەك عۇباشەۆ.

ال قۇرىلىس سالاسىندا تابىس تاۋىپ جۇرگەن كاسىپكەرلەردى تەندەردى وتكىزۋ مەرزىمىنىڭ ۇزاققا سوزىلاتىنى الاڭداتادى. قازاقستان قۇرىلىسشىلار وداعى اتىراۋ وبلىستىق فيليالىنىڭ ديرەكتورى ەلدار مۇحانبەتجانوۆ­تىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، «جايلى مەكتەپ» ۇلتتىق جوباسىن ىسكە اسىرۋ كەزىندە جاڭا ءداۋىردىڭ ستاندارتتارىنا سايكەس جاڭا ءبىلىم بەرۋ نىساندارى سالىنۋى كەرەك. بۇل – اپاتتى مەك­تەپتەر، ءۇش اۋىسىمدىق وقىتۋ، وقۋشى ورىندارىنىڭ تاپشىلىعىنا قاتىستى ماسەلەلەردى جويۋدىڭ باستى شارتى. 2023-2025 جىلدارعا ەسەپتەلگەن جوبانى قارجىلاندىرۋدىڭ جالپى كولەمى – 2،6 ترلن تەڭگە. ەلىمىزدە وسىنشا مول قارجى جۇمسالاتىن تىڭ جوبامەن جاڭادان 300 مەكتەپ سالىناتىنى جوسپارلانعان.

– ءبارىمىز دە جاس ۇرپاققا ساپالى ءبىلىم بەرىلگەنىن قالايمىز. الايدا ەڭ وزەكتى ماسەلەنىڭ ءبىرى وقۋشى ورنىنىڭ تاپشىلىعىن جويا الماي وتىرمىز. ماسەلەن، اتىراۋ وبلىسىندا مەكتەپتىڭ جەتىسپەۋشىلىگىنەن، نە ورىننىڭ ازدىعىنان 14 مىڭ وقۋشى ساپالى ءبىلىم الا الماي وتىر. بۇل كورسەتكىش 2026 جىلعا قاراي 58 مىڭعا وسەتىنى دەپ بولجانىپ وتىر. ەندى «جايلى مەكتەپ» ۇلتتىق جوباسى اياسىندا اتىراۋ وبلىسىندا 12 مەكتەپ بوي كوتەرەدى. جوبانىڭ باس بىرىڭعاي وپەراتورى – «سامۇرىق-قازىنا كونستراكشن» اق. بۇل رەتتە مەكتەپ سالۋعا جەر ۋچاس­كەلەرىن بەرۋگە جانە ولاردى ينف­را­قۇرىلىممەن قامتاماسىز ەتۋگە جەر­گىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار جاۋاپتى دەگەن شارت بار. «سامۇرىق-قازىنا كونستراكشن» جەڭىلدەتىلگەن شارتتار بويىنشا تەندەر وتكىزۋدى جوسپارلاپ وتىر. ويتكەنى مەرزىمنىڭ شەكتەۋلى ەكەنى انىق. الايدا جەرگىلىكتى اكىمدىكتەر ساتىپ الۋدى «اشىق كونكۋرس» تاسىلىمەن جۇرگىزۋگە ءماجبۇر. بۇل كوپ ۋاقىتتى قاجەت ەتەدى. مۇنداي جايت جوبانى ىسكە اسىرۋدى باياۋلاتۋى مۇمكىن، – دەيدى ەلدار مۇحانبەتجانوۆ.

ءار وڭىردە جايلى مەكتەپتىڭ كوبەي­گەنىنە، اسىرەسە، وقۋشىلار قۋانار ەدى. وسى ورايدا جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگان­دار تاراپىنان جوبانى بەلگىلەنگەن مەر­زىمدە ىسكە اسىرۋعا مۇددەلىلىك قاجەت-اق.

– جاڭادان سالىناتىن توعىز مەكتەپ ءۇشىن بولىنگەن جەر ۋچاسكەلەرىنىڭ قۇجاتتارى دايىن تۇر. ال ءۇش مەكتەپتىڭ قۇرىلىسىنا ارنالعان قۇجاتتارى رەسىمدەۋ ساتىسىندا ەكەنىن ايتا الامىن. ءبىزدىڭ مىندەتىمىز – جۇمىستى تەزىرەك اياقتاپ، ءبىلىم نىساندارىن «سامۇرىق-قازىنا كونستراكشن» اق بالانسىنا بەرۋ. ماسەلە ينفراقۇرى­لىم­دى كىم جانە قالاي جۇرگىزەتىنىنە باي­لانىستى تۋىنداپ وتىر. ەگەر ءبىز مەردى­گەردى اشىق كونكۋرس ارقىلى انىق­تايتىن بولساق، وندا ۋاقىت از. سون­دىقتان ءبىز اتىراۋ وبلىسىنىڭ كاسىپ­كەر­لەر پالاتاسىنان، «سامۇرىق-قازى­نا كونستراكشن» اق-دان كومەك سۇراي­مىز. قىسقا مەرزىمدە تەندەر وتكىزۋ ءۇشىن ارنايى قاۋلى قاجەت، – دەيدى وبل­ىستىق قۇرىلىس باسقارماسى باسشى­سىنىڭ ورىنباسارى مەرەكە زينۋللين.

اتىراۋ وبلىسى