قىمبات قۇجات

جەكە كۋالىك – 16 جاسقا تولعاندا بەرىلەتىن مىندەتتى قۇجات. سالىق كودەكسىنە سايكەس ونى رەسىمدەگەنى ءۇشىن مەملەكەتتىك باج مولشەرى قازىر 0،2 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىشتى، ياعني 690 تەڭگەنى قۇرايدى. بىلتىر وسى ايدا 613 تەڭگە ەدى. جۇرگىزۋشى كۋالىگىن رەسىمدەۋ 1،25 اەك-كە وسسە، نەكە تۋرالى كۋالىك ءبىر ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىشتى قۇرايدى. ال تولقۇجات الۋ قۇنى 24 504 تەڭگەدەن 27 600 تەڭگەگە ءبىر-اق كوتەرىلدى.

Facebook قولدانۋشىسى مۇحتار تۇمەنباي قۇجات رەسىمدەۋ باعا­سىنىڭ قىمباتتاعانىنا نارازى­لىعىن ءبىلدىردى. ونىڭ ايتۋىنشا، 2018 جىلى تولقۇجات الۋ 9 مىڭ تەڭگەدەن ءسال اساتىن. قۇندى بۇلاي ءۇش ەسەگە قۇبىلتىپ جىبەرۋ كوڭىلگە قونىمسىز دەپ وتىر.

– ماسەلەن، ازەربايجان مەن ارمەنيادا پاسپورتتىڭ باعاسى ءبىز­دىڭ اقشاعا شاققاندا 10-11 مىڭ تەڭگە. نەگىزى تولقۇجاتتىڭ وزىن­دىك قۇنى 4500-5000 تەڭگەدەن اس­پاي­دى. سەبەبى ولاردى شىعارۋ تەحنولوگياسى تولىقتاي دەرلىك اۆتومات­تاندىرىلعان. ادامنىڭ بۇل ۇدەرىسكە قاتىسۋى مۇمكىندىگىنشە شەك­­تەل­گەن. وندا نەگە مۇنداي باعا قويىلدى؟ تولقۇجات باسىپ شى­عا­را­تىن اۆتوماتتار مەن روبوتتار ايلىق تالاپ ەتە باستادى ما؟ ال­دە قازاقستاننىڭ ۇلتتىق بانكىنە قاراستى بانكنوتتىق فابريكا كوم­مەر­تسيالىق مەكەمە مە؟ ەلدىڭ بيۋدجەتىنە سالىنعان كاسىپورىن عوي، تولىقتاي مەملەكەتتىڭ مەنشىگىندە. جىلىنا قازاقستاندا ءارتۇرلى سەبەپتەرمەن 600 مىڭ ادام تولقۇجاتىن اۋىستىرادى ەكەن. ەسەپتەپ كورسەك، 16 ملرد 560 ملن تەڭگە. بۇل – تازا توناۋ، – دەپ اشىندى م.تۇمەنباي.

الەۋمەتتىك جەلىدەگى بۇل جازباعا قالا تۇرعىنى مارعۇلان داۋەنوۆ تە وي قوستى. ول تولقۇجاتتىڭ مەرزىمىن 10 جىل ەمەس، 5 جىل سايىن الماستىراتىن بولساق، قازاقستانعا زاۋىت، فابريكا سالۋدىڭ قاجەتى جوق دەگەن پىكىرىن ورتاعا سالدى.

ەلىمىزدە قۇجات رەسىمدەۋ باعاسى­نىڭ جىل سايىن وزگەرەتىنى قالىپتى قۇبىلىس ىسپەتتى. ءىىم كوشى-قون قىزمەتى كوميتەتىنىڭ ەرەكشە تاپسىرمالار جونىندەگى اعا ينسپەكتورى ايگۇل قاڭلىباەۆانىڭ ايتۋىنشا، قۇجات رەسىمدەۋ باعاسى ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىشپەن ەسەپتەلەتىن كورىنەدى.

– قۇجاتتىڭ قۇنىن ەسەپتەۋ جەكە باستى كۋالاندىراتىن قۇجاتتاردى دايىنداۋعا جانە بەرۋگە كورسەتىلەتىن قىزمەتتەردى وتەۋ قاعيداتى بويىنشا جۇزەگە اسىرىلادى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى تولقۇجاتىنىڭ وزىندىك قۇنى جە­كە باستى كۋالاندىراتىن قۇجات­تار­دىڭ بلانكىلەرىن دايىنداۋ ءۇشىن شيكىزات پەن ماتەريالداردى ساتىپ الۋدان، قۇجاتتاردى دايىن­­داۋدان، جاڭا جابدىقتاردان، جاڭا تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋدەن، قور­عانىس ەلەمەنتتەرىنەن جانە باسقا شىعىنداردان قۇرالادى. وسىعان بايلانىستى 2017 جىلعى 25 جەلتوقسانداعى جاڭا سالىق كودەكسىندە قابىلدانعان 2018 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتىنىڭ پاسپورتىن بەرگەنى ءۇشىن مەملەكەتتىك باجدى 4 اەك-تەن (2017 جىلى – 9 076 تەڭگە) 8 اەك-كە دەيىن (2018 جىلى – 19 240 تەڭگە) ۇلعايتۋ كوزدەلگەن. ايتا كەتۋ كەرەك، 1995 جىلدان بەرى ولاردىڭ ديزاينى بىرنەشە رەت وزگەرتىلدى، پاسپورتتار مەن جەكە كۋالىكتەردىڭ ۇلگىلەرى ۇنەمى جەتىلدىرىلىپ، قۇجاتتاردى قورعاۋ دارەجەسى ارتتى. 2009 جىلدان باس­تاپ حالىقارالىق ستاندارتتار مەن تالاپتارعا سايكەس كەلەتىن ءچيپى بار ەلەكتروندىق پاسپورتتار مەن جەكە كۋالىكتەر شىعارىلا باستادى. الايدا جيىرما جىلدان استام ۋاقىت بويى جەكە باسىن كۋالاندىراتىن قۇجاتتاردى دايىنداۋعا كەتەتىن نەگىزگى شىعىندارعا قاراماستان، تولقۇجات پەن جەكە باسىن كۋالان­دىراتىن قۇجاتتى بەرگەنى ءۇشىن مەملەكەتتىك باج وزگەرمەگەنىن اتاپ وتەمىز. مەملەكەتتىك باج سالىعىن وزگەرتۋ، بيۋدجەت جانە سالىق ساياساتىن قالىپتاستىرۋدا وكىلەتتى ورگان بولىپ سانالاتىن ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ قۇزىرەتىندە، – دەدى ا.قاڭلىباەۆا.

ايتا كەتەيىك، ەلىمىزدە وتكەن جىلى جەكە كۋالىكتى – 1 706 591 ادام السا، تولقۇجاتتى – 991 642 ازامات جاساتىپتى. اقتاۋ قالالىق №1 حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ءبولىمىنىڭ باسشىسى سۇيىندىك قارىمباەۆ قۇجات الۋدا كەي ازاماتتارعا جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلعانىن ايتتى.

– بۇل ساناتقا ەنەتىندەر: ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس ارداگەرلەرى; ءۇش دارەجەلى «داڭق» وردەنىنىڭ جانە ءۇش دارەجەلى «ەڭبەك داڭ­قى»، «التىن قىران»، «وتان» وردەن­دە­رىمەن ناگرادتالعان، «حالىق قا­ھار­مانى»، «قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى» اتاقتارىنا يە بولعان; قارت­تار مەن مۇگەدەكتىگى بار ادامدارعا ارنالعان جالپى ۇلگىدەگى مەديتسينا­لىق-الەۋمەتتىك مەكەمەلەردە تۇرا­تىن قارتتار، بالالار ۇيلەرىن­دە جانە (نەمەسە) ينتەرناتتاردا تۇراتىن، مەملەكەتتىڭ تولىق قامسىز­داندىرۋىنداعى جانە جەتىم بالالار مەن اتا-اناسىنىڭ قامقورلىعىنسىز قالعان بالالار; چەرنوبىل اپاتى­نىڭ سالدارىنان زارداپ شەككەن ازاماتتار; «باتىر انا»، «التىن القا»، «كۇمiس القامەن» ناگراد­تالعان كوپبالالى انالار. ولارعا بۇرىنعىشا دالەلدەيتىن قۇجات­تاردى تاپسىرۋدىڭ قاجەتى جوق. سەبەبى جسن تەرگەننەن كەيىن، بازادان بىردەن جەڭىلدىكتەرى كورىنىپ تۇرادى، – دەدى س.قارىمباەۆ.

اتىراۋلىق گۇلميرا ومار­قىزى ءۇش بالانىڭ اناسى. ول دەنساۋلىعىنا بايلانىستى بيىل تۇركياعا بارىپ ەم-دوم شارالارىن قابىلداۋدى، بالالارىمەن بىرگە دەمالۋدى جوس­پارلاپ ءجۇر. ونىڭ وسىدان 10 جىل بۇرىن جاساتقان پاس­پورتى ەندى جارامسىز. سوندىقتان جاڭا شەتەلدىك تولقۇجات جاساتۋى كەرەك. بىراق بۇل جولى بەس ادامعا بىردەي قۇجات قاجەت. ۇشۋ اقىسى، تۇراتىن ءۇي-جاي مەن مەديتسينالىق شىعىننان بولەك، ولارعا قۇجات رەسىمدەۋگە 138 مىڭ تەڭگە كەرەك ەكەن.

– بالالاردى ءبولىپ-جارا ال­ماي­سىڭ. بىراق ارقايسىسىنا جە­كە تولقۇجات رەسىمدەۋ وتباسىنا قارجىلىق جۇكتەمەنى ارتتىرىپ تۇر. كامەلەتكە ەندى تولعان ازاماتتارعا جەكە كۋالىگى مەن تول­قۇجاتىن تەگىن جاساپ بەرسە، مەملەكەتتەن ءبىراز كومەك بولار ەدى. ءارى جاسوسپىرىمدەردىڭ ءتۇرى ەرەسەكتەرگە قاراعاندا الدەقايدا جىلدام وزگەرگەندىكتەن، قۇجاتتى دا ءجيى وزگەرتۋگە تۋرا كەلەدى. ءبارى قارا­جاتقا كەلىپ تىرەلەدى. قازىر حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى ءماز ەمەس. دۇكەن سورەلەرىندەگى قالاعان ازىق-ت ۇلىگىن الىپ، اۋقاتتانىپ وتىرعان جوق، – دەپ كۇيىندى كەيىپكەرىمىز.

مامانداردىڭ سوزىنشە، ەرەسەكتەر مەن بالالارعا ءبىر سوما بەكى­تىل­گەن. ويتكەنى شيكىزاتتىڭ شىعىنى بىردەي. بىراق بىلتىر بالالارعا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتىنىڭ تولقۇ­جاتىن الۋ كەزىندە اتا-انالاردىڭ شىعىندارىن ازايتۋعا باعىتتالعان باستاما قولعا الىنعان. ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى «بيۋدجەتكە سالىق جانە وزگە دە مىندەتتى تولەم­دەر» تۋرالى  كودەكسىنە وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» (سالىق كودەكسى) زاڭ جوباسىن جانە «بيۋدجەتكە سالىق جانە وزگە دە مىن­دەتتى تولەمدەر تۋرالى (سالىق كودەكسى)» قازاقستان رەسپۋبليكاسى كودەكسىن ىسكە قوسۋ تۋرالى» زاڭ جوباسىن ازىرلەدى. وندا 16 جاسقا دەيىنگى بالالارعا ارنالعان تولقۇجات ءۇشىن مەملەكەتتىك باج سالىعىن 8 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىشتەن 4 اەك-كە دەيىن تومەندەتۋ بولىگىندە تۇزەتۋ قاراستىرىلعان. ەگەر زاڭ جوباسى اياسىندا كودەكستىڭ 615-بابىنا قاتىستى تۇزەتۋلەر قابىلدانسا، وندا بالالارعا ارنالعان تولقۇجاتتىڭ قۇنى 12 252 تەڭگە بولادى.

ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى دە، ءىىم كوشى-قون قىزمەتى كوميتەتى دە زاڭ جوباسى جۇمىس توبىندا تالقىلانىپ جاتقانىن اتاپ ءوتتى. قۇجات قابىلدانعان كۇننىڭ وزىندە، وزگەرىستى ەنگىزۋ مەرزىمى 2024 جىلدان باستالۋى مۇمكىن. ازىرگە اتا-انالاردىڭ قالتاسىن قاقسا دا، شەتەلگە شىعۋعا ارنالعان قۇجات باعاسى سول كۇيى قالا بەرمەك. ال جۇرتشىلىق بولسا، بيلىك مىنبەرىندەگىلەرگە تولقۇجات رەسىم­­­دەۋدەگى باعا ساياساتىن قايتا قاراۋدى، تۇيتكىلدەن ناقتى ناتي­جەنى تالاپ ەتىپ وتىر.