تاعى دا تاريف تۋرالى

سالىنعانىنا جارتى عا­سىر، ءتىپتى، جەتپىس، سەكسەن جىل بول­عان جىلۋ ورتا­لىق­تا­رى مو­­رال­دىق ءارى تەح­نيكالىق جا­­عى­نان ابدەن قالجىراعانى ايان. ايتەۋىر تەرىسىن سۇيرەتىپ، «شىقپا، جانىم، شىق­پامەن» كەلە جاتقانى بەلگىلى. مۇنى ەنەرگەتيكا مينيستر­لىگى­نىڭ تالداۋى دا جايىپ سال­عان-دى. سول تالداۋلار ەلدەگى ەنەرگەتيكا جۇيەسىنىڭ 60 پا­­يىزى توزعانىن كورسەتتى. كەي وڭىر­لەردە، ءتىپتى، 80 پا­يىزعا جە­تىپ وتىر. كۇنى ك ۇلىم­دەپ تۇ­­راتىن وڭتۇستىك ءوڭىر ەمەس، قى­سى قاتال ارقادا جىلۋ ورتا­لى­عى سىر بەرسە، مۇز ءداۋى­رى­نىڭ اۋىلى الىس ەمەس دەگەن ءسوز.

جىلدار بويى جاماۋمەن عانا كۇنەلت­كەن ەنەر­گەتي­كانىڭ ەل كەشكەن پروب­­لەماسى قارا­عان­­دىنىڭ دا با­­­سىندا جوق ەمەس. رەسمي ما­­لى­­مەتتەر اتالعان جۇيە­لەر­­­دىڭ جاعدايى جەتىسىپ كەتە قوي­­­ما­عا­نىن­ كورسەتىپ وتىر. جال­پى، كەنشىلەر ايما­عىن­دا جەتى جىلۋ ءارى ەنەرگيا ون­دى­رە­تىن ورتا­لىق بار. دەنى وسىدان ەلۋ-الپىس جىل بۇ­رىن سا­لىنعان. جارتى عا­سىردان اسا ۋاقىت جۇمىس ىستەپ كەلە جاتقان ور­تا­لىقتار از-ماز قار­جىمەن جا­ڭارىپ كەتە قويماسى اۋەل­دەن بەلگىلى. ميل­­ليارد­تا­عان قارجى قۇيعان­نىڭ وزىندە جى­لىنا بىرنەشە شا­قىرىمى عانا جوندەلەدى.

قاراعاندىنى جىلۋمەن جاب­دىق­تاۋ­شى «قاراعان­دى-تەپلوترانزيت» كومپا­نيا­سى­­نىڭ جىلۋ قۇبىرىنىڭ ۇزىن­دى­عى – 450 شاقىرىم. تا­بي­عي مونوپوليالاردى رەتتەۋ كوميتەتى قاراعاندى وبلىسى بو­­يىنشا دەپار­تامەنتىنىڭ باس­­شىسى ارمان وتەگە­نوۆ­تىڭ ايتۋىنشا، كومپانيانىڭ شا­­­ماسى ونىڭ جىل سايىن 8 شا­قى­رى­مىن عانا جوندەۋگە جەتەدى. جىلۋ قۇبىر­لارىنىڭ بۇگىندە 70 پايىزىنىڭ تو­زى­عى جەتكەن.

جالپى ەلدەگى ەنەرگەتي­كا­لىق داع­دارىستى شەشۋ ءۇشىن پرەزيدەنت ء«تا­ريف­تى ينۆەس­تي­تسيا­عا ايىرباستاۋ» سايا­ساتىن ۇسىن­عانى بەلگىلى. ول ساياسات قا­­جىعان جۇيەنى قالپىنا كەل­تى­رۋگە تى­رىسادى.

– وسىعان وراي اتالعان سا­لا­داعى قا­ۋىپتى ەسكەرە وتىرىپ، مەملەكەت باس­­شىسى­ تاپ­سىر­ماسىمەن جاڭا تا­ريف­تىك سايا­ساتقا كوشۋ جونىندە شا­را­­لار قابىلدانىپ جاتىر. ءتا­ريف­تى ينۆەستيتسياعا ايىرباستاۋ تۇجى­رىم­­داماسىن ىسكە اسى­رۋعا قا­تىس­تى جۇ­مىس­تار قول­عا الىنادى. تۇجى­رىم­­داما جاڭا ينۆەستيتسيالار تارتۋ ار­قىلى كوممۋنالدىق ينفرا­قۇرى­لىم­­دى جا­ڭارتۋدى كوز­دەي­دى. مونو­پو­ليست­تەر­دىڭ ين­ۆەس­تيتسيالىق باعدار­لا­ما­لارى بار. تاريف تە سول ينۆەس­تيتسيا قۇرامىنا كىرەدى. الايدا ءتا­ريف­تىڭ بىر­دەن وسۋىنە جول بەر­مەۋ ءۇشىن ولاردىڭ ين­ۆەس­تيتسيالىق باعدار­لا­ما­لارىن ازاي­تا­مىز، – دەيدى ا.وتەگەنوۆ.

جوعارىدا ايتقانىمىزداي، ەنەرگەتيكا سالاسىنا كوپ ين­ۆەس­­تيتسيا كەرەك. ماسەلەن، جەر­گى­­لىك­تى جىلۋ ەلەكتر ورتا­لى­­­عىنىڭ توزۋىن جىلىنا 2-3 پا­­يىزعا كەمىتۋ ءۇشىن جىلىنا 5-10 ملرد تەڭگە ينۆەستيتسيا تا­­لاپ ەتىلەدى.

«قاراعاندى سۋ» ون جىل ىشىندە سۋمەن جابدىقتاۋعا 10 ملرد تەڭگە ينۆەستيتسيا قۇيادى. بۇل رەتتە توزۋ­دى 60 پايىزعا ازايتۋ كوزدەلگەن. جار­تىلاي مەملە­كەتتىك كومپانيا «قا­راعان­دى-تەپلوترانزيت» بول­سا، ون جىل ىشىندە تاريف ەسەبىنەن 1،5 ملرد تەڭگە ينۆەستيتسيا قۇيۋ ارقىلى توزۋ دەڭگەيىن 2 پايىزعا عانا تومەندەتە الادى ەكەن. ءتاريفتى ينۆەستيتسياعا ايىرباستاۋ تۇجىرىمداسى نە­­­گىزىندە 2029 جىلعا دەيىن توزۋ­دى 15 پايىزعا تومەندەتۋ جوس­پار­لانىپ وتىر.

– تاريف ارقىلى ينۆەستيتسيا دەگەندە، ونىڭ كۇرت ءوسۋى تۋرالى تۇسىنىك قالىپتاسۋى مۇمكىن. بىراق كۇرت وسىمگە جول بەرمەۋ جولىن مينيسترلىك پى­­سىقتاپ جاتىر. ماسەلە ءالى شە­شىلگەن جوق، – دەيدى ا.وتەگەنوۆ.

تۇجىرىمداما مونوپو­ليس­تەر­دى ناقتى كورسەت­كىشتەرگە جەتۋگە مىندەت­تەيدى. اتاپ ايت­قان­دا، ۇزدىكسىز قامتا­ما­سىز ەتۋ سەنىمدىلىك، ساپالى قىزمەت، تو­­زۋدى جانە ىسىراپتى ازاي­تۋ­عا با­عىت­تالعان. بۇل ورايدا زاڭ­نا­ماعا وزگە­رىس­تەر ەنگىزىلمەك.

– مىسالى، اپات دەڭگەيىنە اسەر ەتە­تىن ماسەلەنىڭ ءبىرى – ادام فاكتورى، ياعني جالاقى. ول بە­كىتىلگەن تا­ريف­­تەر­دە تو­مەن كورسەتىلگەن. وسى­عان باي­لا­نىستى بىلىكتى كادر­لار­دىڭ جۇ­مىستان كەتۋى باي­قا­لا­دى. بۇرىن جالاقى ءوسىمى جىلىنا 4 پايىزدان اسپاسا، قازىر زاڭناما وزگەردى. ەندى جالاقى ستاتيستيكالىق دەرەكتەر دەڭ­گە­يىنە كوتەرىلەدى. ايتالىق، وندىرىستىك پەرسونالدىڭ جالا­قىسى جىلۋ-ەلەكتور ورتا­لى­­­­­عى ءتاريفى بويىنشا 154 مىڭ تەڭگەگە، شاحتينسك قالا­سىن­­دا 115 مىڭ تەڭگەگە تەڭ. ستا­تيس­­تيكالىق دەرەكتەردە بۇلار 266 مىڭ تەڭگە جانە 181 مىڭ تەڭگە دەپ كورسەتىلگەن. ال «قاراعاندى سۋدا» كارىز بويىن­­شا 150 مىڭ تەڭگەنى، ستا­تيستيكادا 213 مىڭ تەڭگەنى قۇ­­راي­دى، – دەيدى دەپارتامەنت باسشىسى.

بۇعان قوسا يەسى جوق جەلى­لەر دە ۇلكەن ماسەلەگە اينا­لىپ وتىر. ولار دا ەگەسىز بول­عان­دىقتان جىلدام توزادى، ىسى­راپتار ورىن الادى. بۇدان بى­لاي اكىمدىك ولاردى مونوپاليست بالانسىنا بەرەدى دەپ كۇتىلۋدە.

قاراعاندى وبلىسى