سايىنداعى سۋ داۋى

بۇعان دەيىن «ماەك-قازاتوم­ونەركاسىپ» جشس-نان باعاسى 418 تەڭگەدەن تاۋلىگىنە 1 500- 2 000 تەكشە مەتر سۋ الىپ وتىرعان اۋىل كەيىنگى كەزدەرى بەرىلەتىن سۋ كولەمىنىڭ ازايۋى جانە سۋ باعاسىنىڭ كۇرت كوتەرىلۋىنە تاپ بولدى جانە سۋ باعاسى وڭىردەگى وزگە اۋىل، قالالارمەن سالىستىرعاندا ورەسكەل قىمبات. بەلگىلەنگەن نورما بويىنشا ءبىر ادامعا ءبىر كۇنگە 140 ليتر سۋ ءتيىستى بولسا دا، اتالعان اۋداننىڭ «كوممۋنالدىق قىزمەت» مەكەمەسى سۋدى ادام باسىنا 120 ليترگە دەيىن تومەندەتكەن. بەرىلەتىن سۋ كولەمى مەن بەلگىلەنگەن نورما ازايعانمەن، باعا ءوستى. وسى جانە وزگە دە تۇسىنىكسىز جايتتار تۇرعىندار مەن اكىمدىك اراسىندا شەشىمى جوق داۋعا ۇلاستى.

2022 جىلى شىلدە ايىندا اۋداندىق اكىمدىك سايىن، اقشۇقىر اۋىلدارىن سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن «كاسپي سۋ تۇشىتۋ» زاۋىتىمەن كەلىسىمگە وتىرعانىن ايتقان. ال تامىز ايىندا «اقبۇلاق» باعدار­لاما­سىمەن مەملەكەتتەن سۋبسيديا­لانعان سۋ باعاسى 30 تەڭگەدەن 70 تەڭگەگە قىمباتتاعان. اتالعان ەكى اۋىل­دىڭ تۇرعىندارىمەن 2022 جىل­دىڭ 18 جەلتوقسانىنداعى كەزدەسۋدە «كاسپي سۋ تۇشىتۋ» زاۋى­تىنىڭ وكىلدەرى تاۋلىگىنە 20 مىڭ تەكشە مەتر سۋ دايىندايتىن كاسىپورىننىڭ تاۋلىگىنە 15 مىڭ تەكشە مەتر سۋدى مۇنايلى اۋدانىنا، 3-3،500 تەكشە مەتر سۋدى قاراقيا اۋدانىنا، 6 مىڭ تەكشە مەتر سۋدى سايىن، اقشۇقىر اۋىلدارىنا بولەتىنىن ايتقان.

مۇنايلى مەن قاراقيا اۋداندارىنا بولىنەتىن سۋ كولەمى-اق «كاسپي سۋ تۇ­شىتۋ» زاۋىتىنىڭ تاۋلىكتىك ءونىمىن تۇتىنىپ تۇرعان جوق پا؟ سوندا قۇزىرلى ورىندار اتالعان زاۋىتتان سايىن، اق­شۇ­قىر­عا دەپ «بولىنەتىن كولەمى 6 مىڭ تەكشە مەتر سۋدى» قايدان الىپ وتىر نەمەسە ول سۋ قايدا كەتىپ جاتىر؟

– ەكىجاقتى كەزدەسۋدە سۋ تاسىمالداۋ­شى «قازسۋشار» مەكەمەسى وكىلى سايىن، اقشۇقىر اۋىلدارىنا سۋ تاسىمالدايتىن قۇبىردان جول بويى 33 مەكەمە سۋ الاتىنىن جانە ولارعا سۋ بەرىلمەسە پروكۋرورلار ايقاي شىعاراتىنىن ايتتى. سۋدى تاسىمالداۋشى «قازسۋشار» مەكەمەسىنىڭ وزدىگىنەن تاريفتىك باعا قويىپ، سۋ ساتۋعا قۇقى جوق. سوندىقتان ءبىز سايىن، اق­شۇ­قىر تۇرعىندارىنا بولىنگەن سۋدى وزگەلەرگە، ياعني كاسىپكەرلەرگە ساتىپ، ورتا جولدان پايدا كورىپ وتىرعاندار بار دەپ ويلايمىز. ءبىز 6 مىڭ تەكشە مەتر سۋدى الىپ كورگەن جوقپىز. اقشۇقىر، سايىنعا ايىنا 45 مىڭ تەكشە مەتر سۋ كەلەدى، بەلگىلى بولعانداي سونىڭ 18-20 مىڭ تەكشە مەترى شىعىنعا شىعىپ تۇرادى ەكەن. ءبىز ەسەپتەگىش قۇرالسىز «كوممۋنالدىق قىزمەت» مەكەمەسىنىڭ ماڭايداعى ءىرى كاسىپكەرلىك نىساندارعا سۋ جىبەرىپ وتىرعانىن انىقتادىق. سول شىندىعىندا ەكى ورتادا «جوعالعان» سۋلاردىڭ شىعىنىن «كوممۋنالدىق قىزمەت» ۇكىمەتتەن بولىنگەن سۋبسيديا­مەن جانە ءار ۇيدەگى ەسەپتەگىش قۇرال­دى قۇرعاق اۋامەن تولاسسىز اينالدىرۋ ار­قىلى اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ەسەبىنەن ءوندىرىپ كەلەدى. بۇل – جينالىستا مامان­دار­دىڭ ايتقان ءۋاجى، – دەيدى سايىن اۋىلىنىڭ تۇرعىنى س.قاناتقىزى.

اۋىل تۇرعىندارىنىڭ سۋ مەن سۋ باعا­سىنا قاتىستى ماسەلە كوتەرىپ، تالاي ەسىكتى توزدىرعانىنا كوپ بولدى. داۋلى جينالىستار مەن تۇرعىندار ءۇشىن كۇدىك-كۇمانگە تولى، بىرىنە-ءبىرى كەرەعار جا­ۋاپتار قازىردىڭ وزىندە بىرنەشە پاپكاعا جۇك. ەكى تاراپ اراسىندا ورىن العان وقي­عا­عا وراي تۇپقاراعان اۋدانىنىڭ اكىمى ر.ەلتيزاروۆقا حابارلاسقان ەدىك.

– بۇل جەردە ادام تۇسىنبەيتىن نەمەسە كوڭىلگە كۇدىك ۇيالاتاتىن ەشنارسە جوق. كاسىپورىننىڭ اۋىزسۋدى تاسىمال­داۋ­عا ءتاريفى 2009 جىلدان بەرى 418،36 تەڭگە (ققس-مەن) بولعان ەدى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا اۋىزسۋ ءوندىرۋشى مەكە­مە­لەردىڭ، ەلەكتر ەنەرگياسىن ءون­دىرۋشى مەكەمەلەردىڭ ءتاريفى ەكى ەسەگە قىمباتتادى. سونىمەن قاتار قاجەتتى ماتەريالدار، جانار-جاعارمايلار باعاسى دا وسكەنى بەلگىلى. سالدارىنان كاسىپ­ورىن­نىڭ سۋ ءوندىرۋشى مەكەمەلەرگە قور­­­دالانعان قارىزدارى پايدا بولدى، ناق­تىراق ايتساق، كاسىپورىن 2019 جىل­دان بەرى قاراي 70-80 ملن تەڭگەگە جۋىق قارىزداردى جيناقتاعان. 2022 جىلى قازان ايىندا ۇلتتىق ەكونومي­كا مينيسترلىگى تابيعي مونوپوليالار­دى رەتتەۋ كوميتەتى ماڭعىستاۋ وبلىسى بو­يىنشا دەپارتامەنتىنىڭ №83-نق بۇي­رى­عىمەن 2022 جىلدىڭ 1 قارا­شا­سىنان 2023 جىلدىڭ 31 قازانىنا دەيىن 1 تەكشە مەتر اۋىزسۋدىڭ ءتاريفى 591،23 تەڭگە ققس-سىز (ققس-مەن 662،18 تەڭگە) بولىپ بەكىتىلگەن بولاتىن. ال وسىعان دەيىن تاريف 1 تەكشە مەتر سۋ باعاسى 418،36 تەڭگە (ققس-مەن) بولدى. بۇل تاريف بىرنەشە جىلدان بەرى وزگەرىسسىز كەلەدى جانە كا­سىپ­ورىننىڭ شارۋاشىلىق، قارجىلىق جاع­دا­يىنا كەرى اسەرىن تيگىزۋدە. بۇل تاريف «ماەك قازاتومونەركاسىپ» جشس-نە – 132،22 تەڭگە، «كاسپي جىلۋ، سۋ ارناسى» مكك-نا – 94،83 تەڭگە، «قازسۋشار» جشس-نە – 81،95 تەڭگە، كاسىپورىننىڭ تاسى­مال قىزمەتىنە 109،37 تەڭگە بولىپ بو­لىنگەن، دەيدى اكىم.

بۇدان 22 جىل بۇرىن سۋمەن قامتاما­سىز ەتەتىن جەلىلەردى كۇتىپ ۇستاۋ، تۇرعىن­دارعا اۋىزسۋدى اۆتوكولىكپەن تاسى­مال­داۋ، ەلەكتر ەنەرگياسىن تاراتۋ، وزگە دە قىزمەت تۇرلەرىن كورسەتۋ ءۇشىن قۇ­رىلعان «كوممۋنالدىق قىزمەت» مەم­لە­كەت­تىك كوممۋنالدىق كاسىپورىنى – 80-گە جۋىق قىزمەتكەرى بار ءوزىن-ءوزى قار­­جى­لاندىراتىن كاسىپورىن. اكىم ايت­قان­داي، «قوردالانعان قارىزعا كىرىپ»، ونى حالىق ەسەبىنەن شەشپەك بولۋىنا، تۇرعىندارمەن ارادا تۋىنداعان داۋدىڭ شەشىمىن تابا الماۋىنا قاراعاندا كاسىپ­ورىن تىعىرىققا تىرەلگەن سىندى. اۋىل تۇرعىندارى ءۇشىن ماڭىزدى مەكەمەنىڭ داعدارىسقا ءتۇسىپ، تۇرالاۋىنا نە سەبەپ؟ تۇرعىنداردىڭ ايتۋىنشا، كاسىپ­ورىن­دا تەك سۋ ەمەس، توكقا دا قاتىستى ەكى اۋىل تۇرعىندارىنىڭ تۇتىنۋى­نان باسقا قوسىمشا شىعىندار كوپ. اۋىل­دار توڭىرەگىندەگى كاسىپكەرلىك جانە بىر­قاتار مەم­لەكەتتىك نىسانداردى سۋ، ەلەكتر ەنەر­گياسىمەن قامتاماسىز ەتۋ «كوم­مۋ­نال­دىق قىزمەت» مەكەمەسىنىڭ قۇزى­رىنا جاتا ما؟ توك جانە سۋمەن ءبىر-ەكى اۋىلدى تولىققاندى قامتاماسىز ەتە الماي وتىرىپ، بۇكىل توڭىرەكتى موينىنا جۇكتەۋ «كوتەرە الماعان قوسىپ ارقالايدىنىڭ» كەبى مە؟ قالاي بولعاندا دا حالىق زارداپ شەگۋگە جانە ارتىق اقشا تولەۋگە مىن­دەتتى ەمەس.

اۋدان اكىمىنىڭ ايتۋىنشا، جازدا سۋعا سۇرانىس ارتقان كەزدە جوندەۋ جۇ­مىس­تارىن جۇرگىزىپ جاتقان «ماەك-قازاتومونەركاسىپ» جشس-نان بەرىلەتىن سۋ كولەمى جەتپەگەندىكتەن، قوسىمشا «كاس­پي سۋ تۇشىتۋ زاۋىتى» جشس-نەن اۋىزسۋ العان. «كاسپي سۋ تۇشىتۋ زاۋىتى» جشس-ءنىڭ 1 تەكشە مەتر اۋىزسۋعا ءتاريفى 262،2 تەڭگەنى قۇرادى. ياعني كاسىپورىن ءتاريفىنىڭ ىشىندە قارالماي، شىعىنعا جۇمىس ىستەپ، كاسىپورىننىڭ مەكەمەلەر الدىندا قوردالانعان قارىز­دىڭ جينالۋىنا اكەپ سوقتىرعان. سون­دىق­تان كاسىپورىن ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى تابيعي مونوپوليالاردى رەتتەۋ كوميتەتىنىڭ ماڭعىستاۋ وبلىسى بويىنشا دەپارتامەنتىنە ءتاريفتى كوتەرۋ بويىنشا ۇسىنىس تۇسىرگەن. تۇرعىندار بۇل ءتاريفتىڭ ايىنا ادام باسىنا 3،6 تەكشە مەتر كولەمىنە دەيىنگى مولشەرىن 70 تەڭگەمەن تولەيدى، قالعانى مەملەكەت تاراپىنان سۋبسيديا ەسەبىنەن تولەنىپ وتىرادى.

تۇرعىنداردىڭ ءۋاجى – ماەك سۋىنىڭ باعاسى كوتەرىلگەن جوق، «كاسپي سۋ تۇشىتۋ زاۋىتىنان» 6 مىڭ تەكشە مەتر سۋ تۇپقاراعان اۋدانىنىڭ اتالعان ەكى اۋىلىنا كەلمەيدى. سوندا سۋدىڭ باعاسى نە ءۇشىن كوتەرىلەدى جانە اكىمدىكتەگىلەر «اۋىلدارعا ءبولىندى» دەيتىن، تۇرعىندار «المادىق» دەيتىن 6 مىڭ تەكشە مەتر سۋدىڭ ەسەبى نەگە شىقپايدى؟ سونداي-اق ماڭعىستاۋ وبلىسى بويىنشا نەگە تەك سايىن، اقشۇقىر اۋىلدارىنىڭ اۋىزسۋ ءتاريفى 418 تەڭگەگە جەتىپ، وبلىس بويىنشا ەڭ قىمبات شەكتى كورسەتىپ وتىر؟

تۇرعىندار اۋدان اكىمدىگىنەن «كوم­مۋ­­نالدىق قىزمەت» مەكەمەسىنىڭ 70-80 ملن تەڭگە قارىزىن مەملەكەتتىك اۋديت ارقىلى تەكسەرتىپ ناقتىلاپ-دالەلدەۋىن، تاسىمالداۋشى «قازسۋشار» مەكەمەسىنىڭ زاڭسىز باعا قويىپ، قۇبىر­دان سۋ ساتىپ وتىرعانىن تەكسەرۋدى جينا­لىستا تالاپ ەتىپ، اۋدان اكىمى ۋادە بەرگەنمەن، تالاپ ءالى كۇنگە دەيىن ورىن­دال­ماعان. تۇرعىنداردىڭ كوكەيىنە كۇ­دىك ۇيالاتاتىن نارسە – سۋبسيدياعا قا­تىستى. ولار وسى قويانتوبىق سىندى ۇس­تات­پاي تۇرعان ماسەلەنىڭ ارتىندا سۋب­سي­دياعا قاتىستى قيتۇرقىلىق جاتقان جوق پا دەپ كۇدىكتەنەدى. جاي كۇدىكتەنىپ قويمايدى، ولار سۋ باعاسى مەن تۇتىنۋ كولەمىن، تاۋلىكتىك، ايعا جانە جىلعا شاعىپ ەسەپتەپ، ونى سۋبسيديامەن بولىنەتىن اقشا كولەمىمەن سالىستىرا قاراپ ناقتى كورسەتكىشتەرمەن دالەلدەپ تە وتىر. قوس اۋىلدىڭ وكىلدەرى سۋ مەن سۋبسيديا بىرەۋلەردىڭ وڭاي ولجاسىنا اينالىپ، ورتادا حالىق سورلاپ وتىرعانىنا سەنىمدى. ولار تاراپتاردىڭ سۋ ءتاريفىن قولدان كوتەرىپ، «اقبۇلاق» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى ارقىلى بولىنەتىن سۋبسيديانىڭ باعاسىن كوتەرىپ وتىر دەگەن كۇماندى ويلارىن دالەلدەۋگە تىرىسىپ جاتىر.

بىرنەشە قۇزىرلى ورىنعا شاعىم­دانعانمەن، تۇرعىنداردىڭ كوڭىل كونشى­تەر­لىك جاۋاپ الا الماي جۇرگەنىنە كوپ بولعان. بىرىنە-ءبىرى سىلتەگەن جاۋاپ حاتتار ولاردىڭ كۇدىگىن ودان سايىن قويۋلاتا ءتۇستى. داۋىسى مەن مۇڭ-مۇقتاجىن تىڭ­داي­تىن قۇلاق تاپپاي كۇيىنگەن تۇر­عىندار: «قارعا قارعانىڭ كوزىن شۇ­قى­ماي­دى دەگەن بار. مەملەكەتتىڭ زاڭى مەن باعدارلامالارى حالىق ءۇشىن جاسال­ما­عان، ۇنەمى جانە مىندەتتى تۇردە بيلىك ورىندارىنىڭ، قولىندا تەتىگى بار­لار­دىڭ ءسوزىن سويلەپ، سويىلىن سوعىپ، جوعىن جوق­تاپ، ەسەبىن تۇگەندەپ شىعادى»، دەپ شىرىلداۋدا.

تۇرعىنداردىڭ ءۋاجىن تىڭداعانمەن، كۇمان-كۇدىگىنە جاۋاپ بەرۋ ءجۋرناليستىڭ قۇزىرىنداعى ءىس ەمەس. سوندىقتان تەرگەۋ-تەكسەرۋ ورىندارى. راسىندا. كوڭىلگە كۇمان تۋدىراتىن اتالعان ماسەلەنى نا­زاردان تىس قالدىرماي تەرگەپ-ەكشەپ، تۇپقاراعان اۋدانىنداعى سايىن، اق­شۇقىر اۋىلدارى تۇرعىندارى مەن اۋدان­ اكىمدىگىنىڭ جانە ءۇشىنشى، ءتورتىنشى سۋ بەرۋشى، تاسىمالداۋشى تاراپتاردىڭ ءوزارا بىرلەسكەن جۇمىسىن، ورىن العان داۋ­دى زاڭدى تۇرعىدا ساراپتاپ، ماسە­لە­نىڭ انىق-قانىعىنا كوز جەتكىزسە دەيمىز.

قازىرگى تاڭدا اۋىلدىقتاردىڭ جاناي­قايى جوعارىعا جەتپەي قۇمىعۋدا، جەر­گى­لىكتى جەردە ولاردى تىڭداۋعا قۇشتار قۇ­لاق پەن ق ۇلىق جوق...

ماڭعىستاۋ وبلىسى