«قىزىلتوبە دەگەن جەردىڭ ۇلىمىن»

قازاق «اركىمنىڭ تۋعان جەرى – مىسىر شاھارى»، دەيدى. سول ايتقانداي، اقىن ءۇشىن قىزىلتوبە – جەر ءجانناتى، ارقا سۇيەرى، ار-ۇجدانى، مۇراتىن كەلەشەككە ۇلاستىرعان، قيالىن شارىقتاتىپ، ارمانىن اسقاقتاتقان مەكەن. «قىزىلتوبەنى» وقىپ وتىرىپ، اقىن­نىڭ تۋعان جەرىمەن تۇتاسىپ كەتكەنىن اڭ­عاراسىز.

«الاسارسا مەندەگى بيىك تالاپ،

تۇرعانىڭدى كورەرمىن ءتۇيىپ قاباق.

قيىندىقتى ەگەر مەن قيىپ وتسەم،

تۇراسىڭ سەن سۇيسىنە ءسۇيىپ قاراپ.

بيىكتەردىڭ بيىگىن تاڭداماسام،

ەزدىگىممەن ارىڭا تاڭبا باسام.

شوگىپ بارا جاتاسىڭ ۇيالىپ سەن،

ادامدارعا ماستانىپ پاڭ قاراسام»،

دەيدى اقىن. بۇل تۋعان ەلىنىڭ، جەرىنىڭ قا­سيەتىن ءبىلىپ وسكەن، ونىڭ قادىرىنە جەتە العان، قايدا جۇرسە دە كىندىك قانى تامعان توپى­راققا قارىزدار ەكەنىن ۇعىپ، وسىناۋ تۋعان مەكەن الدىنداعى پەرزەنتتىك پارىزىن وتەۋدىڭ نەگىزگى جولى ادام بولىپ قالۋ، ادامگەرشىلىك بيىگىنەن تۇسپەۋ ەكەنىن تەرەڭ ءتۇسىنىپ، پايىمداعان ادامنىڭ ءسوزى.

مىنا تومەندەگى ەكى شۋماقتا اقىن قى­زىلتوبەسىن تىپتەن ءوز ءومىرىنىڭ باستاۋى عانا ەمەس، ادامدىق بولمىسى مەن اقىندىق قۋا­تىنىڭ ولشەمى رەتىندە سيپاتتايتىنداي.

«جالىنى مول، جانى پəك جۇرەگىممەن،

شۋاق شاشقان وزىڭدە كۇن ەدىم مەن.

ادامداردىڭ كوڭىلىن سəل سىندىرسام،

قاراي الماي بەتىڭە جۇرەمىن مەن...

...وزەن بولسام ءتۇپسىزبىن سارقىلماعان،

سۇڭقار بولسام كوگىم جوق شارق ۇرماعان.

تۇلپار بولسام – سەنىڭ ءبىر تۇياعىڭمىن.

ولەڭ بولسام – ءوزىڭمىن جارقىلداعان»، دەيدى ي.بايباتىر ۇلى. اقىن مىنا ومىردە قانداي جەتىستىككە جەتسە دە، قانداي اسۋدان اسسا دا، ولەڭ ولكەسىندەگى ءورىسى كەڭەيسە دە، ءبارىن، ءبارىن قىزىلتوبەنىڭ بەرگەن جەمىسى كورەدى. ءوزىن تۋعان جەرىنەن ءبىر ساتتە ءبولىپ قاراي المايدى. قىزىلتوبە مەن اقىننىڭ اراسىنداعى بايلانىس بەينە ءبىر تىلسىم كۇشكە بايلانعانداي.

يماشحان بايباتىر ۇلىنىڭ تاعى ءبىر «قىزىلتوبە» دەگەن ولەڭى بار. ونى دا وقىپ كورەيىك.

«تاڭدايىنا سۋدىڭ توسىپ تۇنىعىن،

كۇن ايمالاپ، جەل سىيپاعان ت ۇلىمىن.

بۋى شالعان مەيىرىمدى جۇرەكتىڭ،

قىزىلتوبە دەگەن جەردىڭ ۇلىمىن...

...وزىمە شاق شاتتىعىمنىڭ تۇراعى،

بولعاننان سوڭ جۇرەك سولاي بۇرادى.

مەنىڭ ءۇشىن سول توبەنىڭ ەڭسەسى،

گيمالايدان بيىك شىعىپ تۇرادى».

اقىن ءۇشىن گيمالايدان دا بيىك قىزىلتوبە بارىنەن دە قىمبات. سوندىقتان دا سۋرەتكەر قايدا بولسا دا قىزىلتوبە جاققا ەلەڭدەپ، ەلجىرەمەۋى مۇمكىن بە؟..

يماشحان بايباتىر ۇلى ءسوز جوق، قازاق­تىڭ قابىرعالى اقىنى. ول – موڭعوليا قازاقتارىنىڭ ىشىنەن شىققان جۇيرىك، تۋما تالانت. تۋعان جەر، تۋعان ەل، ۇلت مۇددەسى، بەيبىت ءومىر تاقىرىپتارىن قاۋزاعان سىرلى دا، نازدى، ىشكى يىرىمدەرى، ۇتىمدى تەڭەۋلەرى، تۇنىق ويلارى، پاراساتتى پايىمدارى اسەرلى ەڭبەكتەرىمەن قازاق ادەبيەتىنە وزىندىك سۇبەلى ۇلەسىن قوسقان يماشحان بايباتىر ۇلى 1964 جىلدان 1990 جىلعا دەيىن موڭعوليا جازۋشىلار وداعى بايان-ولگەي ايماقتىق بولىمشەسىن باسقارعان. وسى بولىمشەنىڭ جانىنان شىعاتىن «شۇعىلا» əدەبي، مəدەني جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى قىزمەتىن ات­قارعان. ايتا كەتەيىك، ي.بايباتىر ۇلىنىڭ قالامگەرلىك جولعا تۇسۋىنە الماتىعا اباي اتىنداعى پەداگوگيكا ينستيتۋتىندا وقى­عانى ۇلكەن اسەر ەتكەن-ءدى. ويتكەنى مۇندا مəلىك عابدۋللين، قاجىم جۇماليەۆ، سەرىك قيراباەۆ، حاسەن Əدىباەۆ سىندى ىرى­لەردىڭ الدىن كورىپ، دارىستەرىنە قاتىسىپ، لەكتسيا­لارىن تىڭداعانى، الماتىداعى قازاق­تىڭ جاس اقىن-جازۋشىلارىنىڭ əدەبي سەرىك­تەستىگىنىڭ جۇمىسىنا ارالاسقانى وعان ادەبيەت سالاسىنىڭ ەسىگىن ايقارا اشۋعا سەپتىگىن تيگىزگەن-ءدى.

ول ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ العاشقى جىلدارىندا قىزىلتوبەسىن جۇرەگىنىڭ تۇكپىرىنە ءتۇيىپ الىپ قازاقستانعا كوشىپ كەلدى. قىزىلتوبەسى ارعى بەتتە قالدى. 2000 جىلدىڭ ساۋىرىندە 62 جاسىندا ومىردەن وزدى.