«ەركەكتەردى ايالاڭدار!»

ال تمد-عا مۇشە-مەملەكەتتەردىڭ ىشىندە رەسەيدەگى احۋال عانا ءبىزدىڭ ەلمەن سالىس­تىر­عان­دا ناشار بولىپ، ول 12-ورىندى (100 مىڭ ادامعا شاققاندا 21،6 جاعداي) مىسە تۇتىپتى. ۋكراينا – 20-شى (17.73)، بەلارۋس – 23-ءشى (16،49)، مولدوۆا – 51-ءشى (12،17)، وزبەكستان – 92-ءشى (8،28)، قىرعىزستان – 93-ءشى (8،28)، تاجىكستان – 135-ءشى (5،32)، ازەربايجان – 153-ءشى (3،97)، ارمەنيا 169-شى (2،66) ورىنداردى ەنشىلەپتى.

وكىنىشكە قاراي، ەلىمىزدە وزىنە قول جۇم­ساعاندار سانى ءالى دە كوپ. باس پروكۋرا­تۋ­رانىڭ قۇقىقتىق ستاتيستيكا جانە ارنايى ەسەپكە الۋ جونىندەگى كوميتەتىنىڭ ما­لى­مە­تىنە سۇيەنسەك، بىلتىر ومىرمەن ءوز ەر­كىمەن قوشتاسقان قازاقستاندىقتاردىڭ سانى 3951-گە جەتكەن. كەيىنگى ءۇش جىلدا، اسىرەسە ەر ادامداردىڭ ءوزىن-ءوزى ءولتىرۋى كوبەيگەن. مىسالى، وتكەن جىلى 3045 ەر ادام ءوز قو­لىنان مەرت بولعان. بۇل – سۋيتسيد جاساعان بار­لىق ادامنىڭ 77 پايىزى. تاعى ءبىر نازار اۋدارارلىعى – ءوزىن ولىمگە قيعانداردىڭ ەڭ كوبى (24 پايىزى) – 45-54 جاس ارالىعىنداعى، ءومىردىڭ اششى-تۇششىسىن تاتقان ازاماتتار. دەنى – ەر ادامدار.

ءبىر قىنجىلارلىعى – وتانداستارىمىزدىڭ سۋيتسيدكە بارۋ سەبەپتەرى وسى ۋاقىتقا دەيىن جەتە زەرتتەلمەپتى. وتكەن جىلى وزىنە-ءوزى قول جۇمساۋ سەبەپتەرى انىقتالعان ازا­مات­تار­دىڭ 10 پايىزى – جالعىزدىقتان، 5،4 پايىزى – ابدەن كەدەيلەنىپ، قارىزعا بات­قان­دىقتان، 3،6 پايىزى اۋىر ناۋقاسقا شى­دا­ما­عاندىقتان جان قيعان كورىنەدى. الايدا بىلتىر سۋيتسيد جاساۋ سەبەبى بەلگىسىز ادام­داردىڭ ۇلەسى 29 پايىزعا جەتىپتى. بۇل جال­عان­نان نە ءۇشىن تۇڭىلگەنى جايلى ەشكىمگە ءتىس جارماي اقتىق ساپارعا اتتانعان 1،1 مىڭنان استام ادامنىڭ ىشىندە قانداي قۇپيا سىر كەتكەنى ءبىر اللاعا ايان.

پايىمداپ قاراساق، وسى قاسىرەتتى قۇبى­لىس­تىڭ تامىرى تەرەڭدە جاتىر. كەڭەس زاما­نىندا حالقىمىز، نەگىزىنەن، كەڭشارلار مەن ۇجىمشارلاردا «جۇمىس ىستەسەڭ دە – 100 سوم، جۇمىس ىستەپ جارىتپاساڭ دا 100 سوم» دە­گەن­دەي تەڭگەرمەشىلىك جاعدايىندا ەڭبەك ەتىپ، بويىنا جالقاۋلىق دەرتىن جۇقتىرىپ الدى. ماندىتىپ جۇمىس ىستەمەسە دە وتبا­­­سىن اش-جالاڭاش قالدىرماۋعا جەتەتىن تۇراقتى جالاقى الىپ ۇيرەنگەن جۇرتتىڭ كوبى قوراسىندا مال ۇستاپ تا جارىتقان جوق. ونىڭ ۇستىنە، ەل ءىشىن ماسكۇنەمدىك جاي­لاپ، اراق ىشپەيتىن كىسى كوزگە تۇرتكى بولىپ، «اق قارعانىڭ» كۇيىن كەشتى. وسىلايشا جالقاۋلىق پەن ماسكۇنەمدىككە بوي الدىرعان كوپشىلىك، اسىرەسە ەر ازاماتتار كەڭەس وداعى ىدى­راعاننان كەيىن تاۋەلسىزدىك العان قازاق­ستاندا ەكونوميكالىق داعدارىس باستالىپ، كەڭشارلار مەن ۇجىمشارلار جاپپاي جابىلعان كەزدە ەكى قولدارىنا ءبىر كۇرەك تاپپاي قينالدى. از دا بولسا مال ۇستاعاندارى قوراسىنداعى ت ۇلىگىنىڭ باسىن كوبەيتۋ قا­مىنا كىرىسسە، مالى جوقتارى وزدەرى سە­كىل­دى جۇمىسسىزدارمەن بىرگە قارت ويناپ، قىتايدان اكەلىنگەن ارزان تەحنيكالىق ءسپيرتتى ءىشىپ، دەنساۋلىقتارىن قۇرتىپ جاتتى. سول كەزدە مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ «قايران ءبىزدىڭ شەشەلەر اردى ويلاعان» دەپ جىرلاعانىنداي، ايەلدەر وتباسىلارىنىڭ تاعدىرى ءۇشىن ءزىل-باتپان جاۋاپكەرشىلىكتى ءوز مويىندارىنا الدى. قالاداعى نازىك جاندار بەلدەرى مايىسا الا قاپ ارقالاپ، شەت مەملەكەتتەردەن ارزان تاۋار تاسىپ، ساۋ­دا-ساتتىقپەن اينالىسسا، اۋىلداعى انالار وتباسىلارىنان ارتىلعان قايماعى مەن مايىن اۋدان مەن وبلىس ورتالىقتارىنداعى بازارلارعا، ءتىپتى كورشىلەس رەسەيدىڭ ءىرى ونەركاسىپتى قالالارىنا اپارىپ ساتىپ، تيىن-تەبەن تاۋىپ، بالا-شاعالارىن اسىرادى. ال ءوز دارمەنسىزدىگىنە كۇيىنگەن تالاي ەر ازامات وزىنە قول جۇمساپ جازىم بولدى. سول كەلەڭسىز جاعداي كەيىنگى جىلدارى قايتا تۋىنداعانى انىق. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ ايتقانداي، قازاقستاننىڭ بايلىعىنىڭ جارتىسى 162 ادامنىڭ عانا قولىندا بولعان، حالىقتىڭ جارتىسىنىڭ ايلىق تابىسى 50 مىڭ تەڭگەدەن اسپايتىن جانە مۇنداي اقشامەن ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىن ەمەس ەلدە باسقاشا بولۋى مۇمكىن دە ەمەس ەدى. ەندىگى ءۇمىت – مەملەكەت باسشىسى ۇسىنعان ادىلەتتى قازاقستاندى ورناتۋدا. سۋيتسيد بەلگىلى كينوفيلمدەگىشە «ەركەكتەردى ايالاڭدار!» دەپ تۇرعانداي بولعانىمەن، ەر ازاماتتارعا، ەڭ الدىمەن، جۇمىس تاۋىپ بەرۋ كەرەك.