جەر داۋىنداعى ءادىل كەسىم

ال جەڭىلىس تاپقان تاراپ – «جار­قىن سق» جاۋاپكەرشىلىگى شەك­تەۋلى سەرىكتەستىگىنىڭ باسشى­لى­عى (جشس). ءادىلىن ايتۋ كەرەك, قۇرىل­عا­نىنا جيىر­­ما جىلعا تاقاعان وسى شارۋاشىلىق 2017 جىلعا دەيىن جەمىستى جۇمىس ىستەپ, اۋدانداعى ۇزدىك اۋىل شارۋاشىلىعى قۇرىلىم­دا­رىنىڭ قاتارىندا اتالىپ كەلدى. ءداندى داقىلدار القابىن 3 مىڭ گەكتاردان 33 مىڭ گەكتارعا دەيىن ۇلعايتىپ قانا قويماي, ەگىن شىعىم­دى­لىعىن گەكتارىنا 20 تسەنتنەردەن دە اسىرعان جىلى بار. ساپاسى جوعارى استىعىن ەۋروپالىق وداق ەلدەرىنە ەكسپورتتاعان بىردەن-ءبىر قا­زاق­ستاندىق كومپانيا اتاندى. 80-نەن استام جۇ­مىس­كەرىنە – لايىقتى جالاقىنى, جەر ۇلەستەرىن سەنىمدى باسقارۋعا بەرگەن اۋىلدار تۇر­عىن­دارىنا اقشالاي نەمەسە اس­تىقتاي ديۆيدەندتى ۋاقتىلى تولەپ كەلدى. ەگىنشىلىكپەن قاتار, مال شارۋا­شىلىعىمەن دە اينالىسا باستادى. جەرگىلىكتى ورتا مەكتەپكە دەمەۋ­شىلىك جاساپ, باسقا دا قايىرىم­دى­لىق ءىس-شارالارىنا اتسالىستى.

وكىنىشكە قاراي, ءبىر ءوزى «جارقىن سق», «رامۋت كورپوراتسياسى», «رامۋت اگرو كەميكال», «قىزىلسايا اگرو», «اگروينتەرتەح» جشس-لارىنا باس ديرەكتور رەتىندە باسشىلىق جاساعان بيزنەسمەن بەيبىت مولداشەۆتى 2017 جىلى «شايتان ءتۇرتىپ», «اگرار­لىق نەسيە كورپوراتسياسى» اق-دان «اگروبيزنەس» باعدارلاماسى بو­يىنشا بولىنگەن مول قارجىنى جىم­­قى­رۋدى ويلايدى. وسى ماقسات­پەن «جارقىن سق» جشس-عا ءوز جەر ۇلەستەرىن سەنىمدى باسقارۋعا بەرگەن زاڭدى قاتىسۋشىلار بولىپ سانالاتىن ايىرتاۋ اۋدانىنداعى بەس ەلدى مەكەننىڭ – بىرلەستىك, داۋقارا, ەگىندىاعاش, قاراقامىس, سۆەتلوە اۋىل­دارى تۇرعىندارىنىڭ جالپى جينالىسىن وتكىزىپ, ولاردىڭ رۇق­ساتىن الماستان, قاراماعىنداعى قىزمەتكەرلەرگە وسى جونىندە جالعان حاتتاما جاساتادى. سول ارقىلى سە­رىك­تەستىكتىڭ 16 اۋىلشارۋاشىلىق تەح­ني­كاسى مەن اتالعان بەس اۋىلدىڭ 883 تۇرعىنىنىڭ جالپى كولەمى 42 919 گەكتار جەر ۇلەستەرىن كەپىلگە قويىپ, «اگرارلىق نەسيە كورپوراتسياسى» اكتسيونەرلىك قوعامىنان (اق) 15 پايىزدىق جىلدىق سىياقى مولشەرلەمەسىمەن 600 ملن تەڭگە نەسيە الادى. وسىنشا قاراجات «جارقىن سق» جشس-نىڭ شوتىنا تۇسكەن سوڭ ونىڭ 421 ملن تەڭگەسىن – «رامۋت اگرو كەميكال» جشس-نا, 72 ملن تەڭگەسىن – «قىزىلسايا اگرو» جشس-نا, 15 ملن تەڭگەسىن «رامۋت كورپوراتسياسى» جشس-نا, 9 ملن تەڭگەسىن – «اگروينتەرتەح» جشس-نا اۋدارىپ, جەكە باسىنىڭ جانە وزىنە باعىنىشتى سەرىكتەستىكتەردىڭ مۇقتاجدىقتارىنا جۇمساپتى. الاي­دا ب.مولداشەۆتىڭ ارام نيەتىن قۇداي قۇپ كورمەي, سول جىلعى جازدا قۋاڭشىلىق بولىپ, ەگىن شىعىمدىلىعى كۇرت تومەندەپ كەتكەن. سونىڭ سالدارىنان «جارقىن سق» جشس «اگرارلىق نەسيە كورپوراتسياسى» اق الدىنداعى قارىزىن ۋاقتىلى وتەي الماي, بەرەشەگى 2018 جىلى 756 ملن تەڭگەنى قۇراعان.

شىنتۋايتىندا, «اگرارلىق نەسيە كورپوراتسياسى» اق-مەن جا­سال­­عان قارىز شارتىنا باس ديرەكتور بەيبىت مولداشەۆتىڭ تالاپ ەتۋىمەن قول قويعان «جارقىن سق» جشس-نىڭ سول كەزدەگى ديرەكتورى ازامات ەلماعانوۆتىڭ كەيىن پەترو­پاۆل قالالىق سوتىندا كۋالىك ەتىپ ايتقانىنداي, نەسيە قارجىسىن ۇتىم­دى جۇمساعان جاعدايدا سەرىك­تەس­تىكتىڭ ءوز بەرەشەگىن دەر كەزىندە وتەۋگە مۇمكىندىگى بار ەدى. بىراق ب.مول­دا­شەۆتىڭ ويى باسقا بولعانىن ارنايى جۇرگىزىلگەن قارجىلىق تەك­سەرىس ناتيجەلەرى انىق كورسەتىپ بەر­دى. مىسالى, «جارقىن سق» جشس «رامۋت اگرو كەميكال» جشس-نا بەرەشەگىن جابۋ ماقساتىمەن اۋدارعان 421 ملن تەڭگەنىڭ 157 ملن تەڭگەسى نە ءۇشىن تولەنگەنى بەلگىسىز بولىپ شىقتى. سونداي-اق «رامۋت كورپوراتسياسى» جشس-نا 8 ملن تەڭگە ەش نەگىزسىز اۋدارىلعان. جالپى, جالعىز ا.ەلماعانوۆ قانا ەمەس, ب.مولداشەۆ باسشىلىق جاساعان وزگە سەرىك­تەس­تىك­تەردىڭ ديرەكتورلارى دا ءوز قىز­مەتتەرىن ءفورمالدى تۇردە اتقا­رىپ, باس ديرەكتوردىڭ ءجوندى-ءجونسىز نۇس­قاۋ­لارىن بۇلجىتپاي ورىنداۋمەن اينالىسقان ەكەن.

قارىزىن قايتارا الماعان «اگ­رار­لىق نەسيە كورپوراتسياسى» اق 2018 جىلى «جارقىن سق» جشس-نى استانا قالاسىنىڭ مامان­دان­دى­رىل­عان اۋدانارالىق ەكونو­مي­كالىق سوتىنا بەرۋگە ءماجبۇر بولعان. بۇل داۋ بىتىمگەرشىلىك كەلىسىم جاساۋمەن اياقتالىپ, بورىشكەر نەسيەنى 2019 جىل بويى وتەۋگە مىندەتتەلەدى. ەگەر بۇل شارت ورىندالماسا, وندا تالاپ ەتۋشى تاراپقا كەپىلگە قويىل­عان م ۇلىك پەن جەردى ءوندىرىپ الۋ قۇقى­عى بەرىلەدى. ايتكەنمەن, «جارقىن سق» جشس «اگرارلىق نەسيە كورپوراتسيا­سى» اق الدىنداعى مىندەت­تە­مەسىن ورىنداي الماي, قارجى ۇيى­مىنىڭ جەكە سوت ورىنداۋشى­سىنا جۇگىنۋىنە تۋرا كەلگەن. ول 2020 جىلدىڭ 22 قاڭ­تارىندا سەرىك­تەس­تىكتىڭ كەپىلگە قويىلعان بارلىق مۇلكى مەن جەرىن اۋكتسيونعا شىعارۋ تۋرالى شەشىم قابىلداعان. وسىنى ەستى­گەن جەر ۇلەستەرىنىڭ يەلەرى «جار­­قىن سق» جشس باسشىلارى وز­دەرىن الداعانىن ءبىلىپ, قاتتى نازا­لانعان. ولاردىڭ 300-گە جۋىعى جۋرناليست ەرنۇر نۇرعالي, ورىنباي اتىعاەۆ, توبىلباي شوراەۆ سىندى بەلسەندى ازاماتتاردىڭ ۇيىم­داس­تىرۋىمەن اقپان ايىنىڭ باسىندا اۋداندىق اكىمدىكتىڭ الدىنا جينالىپ, اۋدان اكىمى مەن جەرگىلىكتى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنان جول بەرىلگەن زاڭسىزدىقتى توقتاتىپ, ادىلدىك ورناتۋدى تالاپ ەتكەن. ىلە سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنان سايلانعان پارلامەنت ءما­جىلىسى دەپۋتاتتارىنىڭ اتىنا ارىز جولداعان. ولار ءوز كە­زەگىندە باس پروكۋراتۋراعا جۇگىنىپ, جەر­لەس­تەرى كوتەرگەن جەر داۋىن ءادىل شەشۋدى سۇراعان. ءسويتىپ, ماسەلە ەلى­مىزدىڭ جوعارى قاداعالاۋشى ورگا­نىنىڭ باقىلاۋىنا الىنىپ, ونى قولدانىستاعى زاڭناماعا سايكەس شەشۋ سولتۇستىك قازاقستان وبلى­سى­نىڭ پروكۋراتۋراسىنا تاپ­سى­رىلعان. وبلىس پروكۋرورى باعبان تايمبەتوۆتىڭ تىكەلەي ارالاسۋىمەن جەكە سوت ورىنداۋشىسى بەلگىلەگەن اۋكتسيون دەرەۋ توقتاتىلىپ, بەس اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ورتاق ءوتىنى­شىنىڭ نەگىزىندە ولاردىڭ جەر ۇلەس­تەرىن زاڭسىز كەپىلگە قويعان «جار­قىن سق» جشس-عا قاتىستى قىل­­مىستىق كودەكستىڭ 190 بابىنا سايكەس قىلمىستىق ءىس قوزعالدى. ونى قاراۋ بارىسىندا پروكۋراتۋرا ب.مول­­داشەۆقا كوپە-كورىنەۋ بۇيرەگى بۇ­رىپ تۇرعان سۋديانى شەتتەتۋ شاراسىن دا قولدانىپ, پرينتسيپتىلىك تانىتتى. ال اۋىلدىقتاردىڭ ادۆوكات جالداۋ سياقتى سوت شىعىندارىنا قاجەتتى قىرۋار قارجىنى قاراقامىس اۋىلىنىڭ تۋماسى, بەلگىلى جۋرناليست, كاسىپكەر ارمان شوراەۆ بەرىپ, جەرلەستەرىنە شىنايى جاناشىرلىق كورسەتتى.

اقىرى ءۇش جىلعا جۋىق سوزىلعان قىل­مىستىق ءىستى تەرگەۋ اياقتالىپ, پەت­روپاۆل قالالىق سوتى بىلتىرعى 29 جەلتوقساندا بەيبىت مولداشەۆتىڭ ءىس-ارەكەتىن قىلمىستىق كودەكستىڭ 190-بابىنا سايكەس الدىن الا كەلى­سىپ ءارى توپتاسىپ الداۋ جولىمەن جاسال­عان باسقانىڭ مۇلكىن اسا ءىرى مولشەردە جىمقىرۋ, ياعني الاياقتىق قىلمىس دەپ تانىپ, 6 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جانە جازاسىن قىلمىستىق-اتقارۋ جۇيەسىنىڭ قاۋىپسىزدىگى ورتاشا مەكەمەسىندە وتەتۋ تۋرالى ۇكىم شىعاردى. بۇعان قوسا, ب.مولداشەۆتىڭ «جارقىن سق» جشس-داعى ۇلەسىن 2019 جىلى ساتىپ الىپ, وسى سەرىكتەستىكتىڭ ديرەك­تورى بولعان ءماجيت سابيروۆ تا الاياقتىق قىلمىسى ءۇشىن 6 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى. ول قار­جىلىق مۇمكىندىگى بولا تۇرا سوتتىڭ «جارقىن سق» جشس-نى ءوز جۇمىسكەرلەرى ءۇشىن بىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنا 6 347 مىڭ تەڭگە مولشەرىندەگى زەينەت­اقى تولەمدەرىن جاساۋعا مىندەتتەگەن شەشىمىن التى ايدان استام ۋاقىت بويى ورىنداماعانى جانە 2020 جىلعى جەلتوقساننان باستاپ 2022 جىلعى ناۋرىزعا دەيىنگى كەزەڭدە جۇمىسكەرلەرگە جالاقى تولەمەي, تۇسكەن كىرىستى باسقا ماقساتتارعا جۇم­ساعانى, سونداي-اق «سولتۇستىك» الەۋ­مەتتىك-كاسىپ­كەر­لىك كورپوراتسياسى» ۇلتتىق كومپانياسى» اق-نىڭ 250 ملن تەڭگە قاراجاتىن جىم­قىرعانى ءۇشىن كىنالى بولىپ تا­نىلدى. ەكى بىردەي الاياق باسشىعا تاپ بولىپ, قياناتتان كوز اشپاعان «جارقىن سق» جشس جۇمىسكەرلەرى مەن وسى سەرىكتەستىككە قاتىسۋشى اۋىل تۇرعىندارى قازىر وزدەرىنىڭ جەر ۇلەستەرىن سەنىمدەرىن اقتاماعان سەرىكتەستىكتەن قايتارىپ الىپ, باسقا ينۆەستور ىزدەۋ قامىنا كىرىسىپ جاتىر.

قىزىلجار وڭىرىندەگى ءبىر كەزدە الاياق كاسىپكەرلەردىڭ كەسىرىنەن جەر ۇلەستەرىنەن ايىرىلىپ قالعان وزگە ەلدى مەكەندەر تۇرعىندارىنا ايىرتاۋ اۋدانىنداعى بەس اۋىل ازاماتتارىنىڭ ورتاق جەڭىسى وي سالىپ, ولار دا وزدەرىنىڭ اياققا با­سىلعان قۇقىقتارىن قالپىنا كەلتىرۋ شارالارىن بىرلەسە قولعا الىپتى. ادىلەتتى مەملەكەتتى, مىنە, وسىلايشا, كوپ بولىپ جۇمىلا ورناتارىمىز حاق.