ۇلت ۇستازى ۇلىقتالدى

القالى جيىن احمەتتىڭ وقۋ-اعار­تۋ سالاسىنا قوسقان وراسان ۇلەسى، اۋدار­ماشىلىعى، عىلىمي-زەرتتەۋ ەڭبەكتەرى مەن تۇلعانىڭ ۇرپاق ءۇشىن جاساعان كەلەلى ىستەرىن جان-جاقتى ناسيحاتتاۋ، قازاق حالقىنىڭ اياۋلى پەرزەنتىن ۇلىقتاۋ ماقساتىندا ۇيىمداستىرىلىپ وتىر.

ۇلتتىق مۋزەيدىڭ «قازاقستان تاريحى» ءبولىمىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەت­كەرى سىرىم حاسەنوۆتىڭ مودەراتور­لى­عى­مەن وتكەن دوڭگەلەك ۇستەلگە اتال­عان مۋزەي ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى نازگۇل قادارىمبەتوۆا، ش.شاياحمەتوۆ اتىنداعى ء«تىل – قازىنا» ۇلتتىق عى­لىمي-پراكتيكالىق ورتالىعىنىڭ رە­داك­­تسيالىق باسپا باسقارماسىنىڭ باس­­­شىسى داۋلەتكەرەي قۇسايىنوۆ، اقىن باقىتجان توباياق، ەلورداداعى ا.بايتۇرسىن ۇلى اتىنداعى №48 مەك­تەپ-ليتسەيى مۇراجايىنىڭ جەتەكشى­سى التىنكۇل مومىنقۇلوۆا، سۋرەتشى­لەر الماس سىرعاباي مەن رەنات ەلۋ­باەۆ ءھام باسقا دا زيالى قاۋىم وكىلدەرى قاتىستى.

جيىننىڭ العاشقى ءسوزىن العان ۇلت­تىق مۋزەي ديرەكتورىنىڭ ورىنباسا­­رى نازگۇل قادارىمبەتوۆا اقاڭنىڭ ­ۇلت جولىنداعى عۇمىرلىق ەڭبەگىن اتاپ ءوتتى.

ء«تىلدىڭ مىندەتى اقىلدىڭ اڭداۋىن اڭداعانىنشا، قيالدىڭ مەڭزەۋىن مەڭ­زەگەنىنشە، كوڭىلدىڭ ءتۇيۋىن تۇيگەنىنشە ايتۋعا جاراۋ» دەپ رۋحاني كوشباسشى­نىڭ ءوزى ايتقانداي، قاھارمان عالىمنىڭ ۇلت وركەنيەتىنە قوسقان ۇلەسى، اقىن­دىق سيپاتى، ۇستازدىق تاعىلىمى وراسان زور. قوعام قايراتكەرىنىڭ جاستايىنان تاعدىردىڭ تالقىسىن كورىپ وسكەنى بارشاعا ءمالىم. دەسەك تە اقاڭدى وسىرگەن دە، عىلىم مەن مادەنيەتتەگى كوسەگەسىن كوگەرتكەن دە ەڭبەگى، ەلى ءۇشىن ەڭسەرە جاساعان قىزمەتى. تاۋ-تۇلعانىڭ قازاق­قا بەرگەنىن تاعى 150 جىل جىرلاساق تا تاۋ­سىلماس. بيىلعى مەرەيتويى قارساڭىن­­دا رەسپۋبليكا كولەمىندە دە، شەتەلدە دە ءتۇرلى ءىس-شارا ۇيىمداستىرىلدى. بۇل –  ۇلت ۇستازىنىڭ وشپەس داڭقىنىڭ دالەلى»، دەدى ول.

وسىدان عاسىر بۇرىنعى اقاڭنىڭ 50 جىلدىعى بۇگىندە اڭىزعا اينالدى. مەرەيتويدىڭ وتۋىنە تىكەلەي مۇرىندىق بولعان سماعۇل سادۋاقاس ۇلى پەن مۇحتار اۋەزوۆ ەكەنىن بىلەمىز. مەرەيلى كۇندە نەگىزگى باياندامانى سماعۇل سادۋاقاس ۇلى جاساعان. ءسوز سوڭىندا «اقا، ءبىز ءوزىڭىز باستاعان جۇمىستى جالعاستىرامىز» دەگەندە، جينالعان جۇرت ورنىنان تىك تۇرىپ قوشەمەت كورسەتكەن دەسەدى. سول تويدىڭ باسى-قاسىندا ەلدەس وماروۆ، ءابدىراحمان ءبايدىلدين، عالىم احمەتوۆ جانە باسقا دا قايراتكەرلەر جۇرگە­نى ايتىلادى. ودان بولەك، سۇلتانبەك قوجانوۆ پەن سەرىكباي اقاەۆ اقاڭدى تاشكەنتكە شاقىرىپ، مەرەيتويىن اتاپ وتكەنى ءمالىم.

ش.شاياحمەتوۆ اتىنداعى ء«تىل – قا­زىنا» ۇلتتىق عىلىمي-پراكتيكالىق ورتا­لىعىنىڭ رەداكتسيالىق باسپا باس­قارماسىنىڭ باسشىسى داۋلەتكەرەي قۇسايىنوۆ، ەڭ الدىمەن، اقاڭنىڭ وسى العاشقى مەرەيتويىنا توقتالدى.

«اقاڭنىڭ ەسىمى اتالعان تۇستا «تۇڭ­عىش» ءسوزى قوسا جۇرەدى. جالپى بۇرنا­عى قازاق مەرەيتوي تويلاۋ دەگەن ءۇردىس بولماعان. ال وسى مەرەيتويدى كوزى تىرىسىندە العاش كورگەن – اقاڭ. قازاقتىڭ بار زيالىسى باس قوسقان ەلۋ جىلدىعىنا تاريح كۋا. ۇلت ۇستازى مادەنيەت دەگەن تەرميندى ءجيى قولدانعان. 1926 جىلى باكۋدە وتكەن بۇكىلوداقتىق تۇركىلەر­دىڭ سەزىندە جاساعان بايانداماسىنىڭ كوپ بولىگىن مادەنيەتكە ارنايدى. اقاڭ «اسىلىندا، ازاتتىقتىڭ اسىلى، ءتۇبى – مادەنيەتتە» دەپ ساناعان. ۇلت ۇستازى ايتقانى وسى ۇعىم، مىنە، بۇگىنگى كۇندە دە وزەكتى»، دەدى.

سونداي-اق ول مەرەيتوي اياسىندا پاريجدە يۋنەسكو-نىڭ شتاب-پاتەرىندە تانىستىرىلعان ءتورت تىلدەگى (قازاق، ورىس، تۇرىك، اعىلشىن) احمەتتىڭ تاڭدامالى شىعارمالار جيناعىن ۇلتتىق مۋزەيدىڭ كىتاپحاناسىنا تابىستادى.

2020 جىلى ەل استاناسىنداعى №48 مەكتەپ-ليتسەيگە احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ەسىمى بەرىلگەن ەدى. دوڭگەلەك ۇستەلگە قاتىسقان اتالعان مەكتەپتەگى مۇراجاي جەتەكشىسى التىنكۇل مومىنقۇلوۆا ۇلت كوسەمىنىڭ جاس ۇرپاق ساناسىنداعى رۋحاني ماڭىزىن ايتتى.

ء«بىز استانا قالاسىنداعى №48 مەك­تەپ-ليتسەيى ەدىك. التى جىل بويى احمەتتىڭ اتىن الۋعا تالپىندىق. ەكى رەت مو­راتوريگە تۇستىك. بالالار مەكتەپ بىتىرگەن كەزدە تەك №48 مەكتەپ-ليتسەيىنىڭ وقۋشىسى دەگەن اتپەن ەمەس، ادامدىق ديقانشىسى، عاسىر ساڭلاعى احمەت بايتۇرسىن ۇلى اتاعىن السا، سول تۇلعانىڭ بويىنداعى اسىل قاسيەتتەردى ءسىڭىرىپ، ەلدىڭ مالىن ەمەس، قامىن جەيتىن ازامات بولسا ەكەن دەپ تىلەدىك. سول كەزدەگى مەكتەپ ديرەكتورى زاۋرە سادىقوۆا ەۋرا­زيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىمەن – سونداعى عالىمدارمەن بىرگە كەڭەسىپ ءجۇرىپ، 2020 جىلى اقاڭ­نىڭ ەسىمىن الدىق. تۇلعانىڭ اتىن العان سوڭ بالالارعا دا رۋحاني ورىن بولسىن دەپ مۇراجاي اشۋعا تالپىندىق. ەكى جىل ۋاقىت ىشىندە ىزدەنىپ، زەرتتەپ، بەس بولىمنەن تۇراتىن مۇراجاي جاسادىق. اسا ءبىر ماقتاناتىنداي جاعداي جوق، دەسەك تە ءىستىڭ باسى بار»، دەدى مۇراجاي جەتەكشىسى.

ەسكە سالساق، وتكەن جىلدىڭ قاراشا ايىندا ۇكىمەت ارنايى قاۋلى شىعارىپ، مەرەيتوي يۋنەسكو دەڭگەيىندە الەمنىڭ بىرنەشە ەلىندە اتالىپ وتىلەتىنى ايتىلىپ، كوميسسيا قۇرامى بەكىتىلىپ، كوميسسيا مەرەيتويعا دايىندىق جانە ونى وتكىزۋ جونىندەگى 63 تارماقتان تۇراتىن اۋقىمدى جوسپار ازىرلەگەن بولاتىن. سول جوسپارعا سايكەس الاش قايراتكەرى­نىڭ شىعارماشىلىق مۇرالارى حالىق­ارا­لىق، رەسپۋبليكالىق جانە وڭىرلىك دەڭگەيدە ناسيحاتتالىپ، قوستاناي وبلىسىنا قاراستى جانگەلدين اۋدانىنىڭ احمەت بايتۇرسىن ۇلى اۋىلىنداعى تۇلعا ومىرگە كەلگەن ءۇيدى قالپىنا كەلتىرىپ، جادىگەرلەرمەن تولىقتىرىپ، مۋزەي-ءۇيى ەتىپ اشۋ، بايتۇرسىن اۋلەتى قورىمى­نىڭ قورشاۋىن جاڭارتۋ، قوستاناي وبلىسى­نىڭ اۋماعىندا احمەت بايتۇرسىن­ ۇلى­نىڭ مەموريالدىق كەشەنىن سالۋ، احمەت بايتۇرسىن ۇلى اۋىلىنا باراتىن جولدى كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزۋ، قوستاناي وبلىسىنداعى احمەت بايتۇرسىن ۇلى مەن مىرجاقىپ دۋلات ۇلىنىڭ ادەبي مۇراجايىن، الماتى قالاسىنداعى احمەت بايتۇرسىن ۇلى مۋزەي-ءۇيىن اباتتاندىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋگە ءتيىس-ءتىن. بۇدان بولەك، اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن «قازاق­ستان» تەلەراديوكورپوراتسياسى تۇسىرگەن «احمەت. ۇلت ۇستازى» تاريحي تەلەحي­كايا­سى كورەرمەنگە ۇسىنىلدى. ال كۇزدە مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ تاپسىرىسى بويىنشا ۇلتتىق كينونى قولداۋ مەملەكەتتىك ورتالىعى احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ءومىرىنىڭ بارلىق كەزەڭىن قامتيتىن «سوڭعى ۇكىم» كوركەم ءفيلمىنىڭ ءتۇسىرىلىمىن باستاعان ەدى. ەفيردەن ءالى كورسەتىلگەن جوق.

اتالعان جيىنعا ادەبيەتشى، عالىم­داردان بولەك سۋرەتشىلەر دە قاتىستى. الاش قايراتكەرلەرى سەرياسىن تسيكلعا اينالدىرىپ، بەينەلەپ جۇرگەن سۋرەت­شى-كەسكىندەمەشى ءارى احمەتتىڭ 150 جىل­دى­عى لوگوتيپىنىڭ اۆتورى الماس سىرعاباي ۇلت ۇستازىنىڭ كوركەم وبرازى حاقىندا ءسوز قوزعادى.

«اقاڭ تۋرالى وتكەن ءار جيىننىڭ، ايتىلعان ءار ءسوزدىڭ سالماعى تەرەڭدە. وسى مەرەيتويعا سۋرەتشىلەر دە بەلسەنە اتسالىستى. كوپتەگەن ءىس-شارادا، كىتاپ مۇقابالارىندا، ءپاريجدىڭ تورىندە دە مەن جاساعان لوگوتيپ قويىلىپ ءجۇر. بۇل ماعان، مەنىڭ شىعارماشىلىعىما ءبىر تولقىنىس الىپ كەلدى. جالپى، الاش تاقىرىبىنا سەريالى يلليۋستراتسيا­لار دا سالدىم. قازىر الەۋمەتتىك جەلىلەردە اقاڭنىڭ تۋعان كۇنى بولسا، تۇرمەدەگى سۋرەتىن سالىپ، ناسيحاتتاپ جاتادى. سۋرەتشى بولعان سوڭ با، بۇل ماعان اۋىر اسەر ەتەدى. سودان كەيىن ۇلت زيالىسىنىڭ بول­مىسىن، وبرازىن زاماناۋي فورماتتا جاساۋدى ويلادىم»، دەيدى سۋرەتشى.

ايتا كەتەيىك، ءدال قازىرگى ۋاقىتتا الماس سىرعابايدىڭ ەڭبەكتەرى قارۋلى كۇشتەردىڭ اسكەري-تاريحي مۇراجايىندا تۇر.

جيىن بارىسىندا كىتاپ كورمەسى ۇيىمداستىرىلدى. وعان جۋىردا جارىق كورگەن احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ تاڭ­دامالى شىعارمالارىنىڭ ءتورت تومىنان باس­تاپ، تۇلعا تۋرالى جازىلعان باسقا دا عالىمداردىڭ كىتاپتارى قويىلدى.