قازاق كينوسى الەمگە تانىلا باستادى

– گۇلنار ويراتقىزى، پاندەميا­عا بايلانىستى ەكى جىلدىق ۇزىلىس­تەن كەيىن قايتا ورالعان «ەۋرازيا» كينو­فەستيۆالىنىڭ جاڭالىقتارى تۋرالى اڭگىمەلەسەڭىز...

– كينوفەستيۆالدى ەكى جىل قاتارى­نان وتكىزە الماعانىمىزعا ىشتەي قينا­لىپ جۇرەتىن ەدىك. اۋقىمدى شارانىڭ ۇلكەن مەرزىمدە ءۇزىلىس الۋى وتە وتكىر ماسەلە. ەگەر بيىل «ەۋرازيا» وتكىزىلمەسە، الەم مادەني كەڭىستىگىندەگى ءبىزدىڭ ورنىمىز ويسىراپ قالار ەدى. «ەۋرازيا» – ايماقتىڭ جەتەكشى فەستيۆالى. ەندەشە، جيىرما جىل بويى وراسان زور ەڭبەك­پەن جينالعان مارتەبەنى ساقتاعانىمىز، الەمگە قىزىقتى بولۋدىڭ جولدارىن ىزدەگەنىمىز ءجون. باستىسى، ءبىزدىڭ كينو تۋرالى مۇمكىندىگىنشە كوبىرەك ايتىپ، جاھاندىق دەڭگەيدەگى ناسيحاتىن جۇرگىزۋدەن جالىقپاۋىمىز كەرەك. ءبىزدىڭ كينوفەستيۆالدىڭ ماقساتى دا، مىندەتى دە وسى.

– «ەۋرازيا» كينوفەستيۆالى 16-رەت وتكىزىلگەلى وتىر. بۇل مەرەيتوي بولما­سا دا، بەلگىلى ءبىر ماعىنادا ماڭىزدى كۇن: وسى جاستاعى ادام جەكە كۋالىك الادى، ەگەر قالاسا، تولقۇجات پەن جۇرگىزۋشى كۋالىگىنىڭ دە يەسى بولا الادى. ياعني ول كامەلەتكە تولۋ جولىنداعى ءبىرىنشى كەزەڭ. وسىنداي كەزەڭدى ارتقا تاستاعان «ەۋرازيا» سياقتى كينوفەستيۆالدىڭ پايدا بولۋى قازاق كينوسىنا قانداي پايدا اكەلدى؟

– كينوفەستيۆال شىمىلدىعى 1998 جىلى ءتۇرىلدى، وسى ۋاقىت ارالىعىندا «ەۋرازيا» داستۇرىندە وسكەن قازاقستاندىق كينەماتوگرافيستەردىڭ تۇتاس ءبىر بۋىنى قالىپتاستى. ولاردى «ەۋرازيا بۋىنى» دەپ اتاساق تا جاراسادى. ەگەر 2000-جىلداردىڭ باسىنداعى فەستيۆالدەردە «قارقىندى دامىپ كەلە جاتقان قازاق كينوسى» باعدارلاماسى بولسا، بۇگىندە قازاقستان كينەماتوگرافياسى جوعارى دەڭگەيگە جەتىپ، ءبىز فەستيۆالگە جەكە ۇلتتىق كونكۋرستى ەنگىزدىك. وندا حالىقارالىق كينوفەس­تيۆالدەرگە قاتىسقان جانە جەڭگەن فيلمدەر دە، كەڭ اۋديتوريادا ءساتتى شىق­قان كارتينالار دا تارتىسقا تۇسەدى. قازاقستان كينوسىنىڭ بۇگىندە الەم­نىڭ بارلىق ءىرى كينوفەستيۆالىندە كور­سەتىلۋى تاڭعالارلىق ەمەس پە! 2022 جى­لى بەرليندەگى كينوفەستيۆالدىڭ Generation باعدارلاماسىندا فارحات ءشارىپوۆتىڭ «سحەما» كارتيناسى جەڭىسكە جەتتى، ۆەنەتسيادا ءادىلحان ەرجانوۆتىڭ «گولياف» جانە ەلدار شيبانوۆتىڭ «تاۋ پيازى»، توكيودا دارەجان ومىر­باەۆ­تىڭ «اقىن» جانە ەمير بايعازين­نىڭ ء«ومىر» فيلمدەرى كورسەتىلدى. جانە بۇل تو­لىق ءتىزىم ەمەس. قازاقستاندا دا الەمدىك باسەكەگە قابىلەتتى كينو تۇسىرەتىن ۋاقىت الدەقاشان جەتتى. ءبىزدىڭ ۇلتتىق بايقاۋى­مىزعا كوپشىلىك قاۋىم ءالى قىزىعا قارايتىن بولادى.

– «ەۋرازيا» فەستيۆالى جىل سايىن­ دامىپ، جاڭا قىرىنان تانىلىپ كەلەدى. جاڭا فەستيۆال بۇرىن­عى­لاردان قالاي ەرەكشەلەنەدى جانە ۇيىم­داستىرۋشىلاردىڭ قاتىسۋشىلار مەن قوناقتارعا ازىرلەگەن توسىنسىيلا­رى بار ما؟

– بيىلعى «ەۋرازيا» كينوفەستيۆال­ى­­­­نىڭ وتكەن شارالاردان باستى ايىرما­شى­­لى­­عى – ۇلتتىق بايقاۋ وتەتىنىن اتاپ ءوتتىم. بۇل باعدارلاما كوپتەگەن كينوفەس­تيۆالدە، مىسالى، گرەكيادا بۇرىننان بار. كورەرمەندەر حالىقارالىق بايقاۋدى تاماشالاپ قانا قويماي، ۇلتتىق بايقاۋ­دىڭ ناتيجەلەرىن كۇتەدى، بۇل كەز كەلگەن كينوفەستيۆالدىڭ مەرەيىن ەكى ەسە ارتتىرادى.

– الەمدىك جۇلدىزدار فەستيۆالگە كەلەتىنىن راستادى ما، قانداي دا ءبىر ماڭىزدى تۇساۋكەسەرلەر بولا ما؟

– جۇلدىزداردىڭ كەلۋ-كەلمەۋى، ادەت­تەگىدەي، فەستيۆال اشىلاتىن ۋاقىت قار­ساڭىندا بەلگىلى بولادى. اۋستراليادا جاقىندا عانا «ازيا وسكارىن» جەڭىپ العان كارتينانىڭ ءبىزدىڭ فەستيۆالدە كورسەتىلەتىنىن ناقتى ايتا الامىن. بۇل – اقتان ارىم كۋباتتىڭ «ەسىمدە» ءفيلمى. سونداي-اق ۆەنەتسيا مەن كانن­دا جۇلدەگەر اتانعان ەۋروپالىق جانە ازيالىق جۇمىستاردى تانىستىراتىن قوناقتار دا كەلەدى دەپ وتىرمىز.

– ەگەر «فەستيۆالدىڭ ىشىندە فەس­تيۆال» وتكىزىلسە، ياعني «ەۋرازيا» باي­قاۋىنا قاتىسقان ەڭ جاقسى فيلم­دەر تاڭدالاتىن بولسا، ال ءسىز قازىلار القاسىنىڭ مۇشەسى بولساڭىز، «توپ-10» ءتىزىمى ءسىزدىڭ جەكە كوزقاراسىڭىزبەن قالاي تۇزىلگەن بولار ەدى؟

– مەن وننان بىرگە دەيىن ءتىزىپ كور­سەتپەي-اق قويايىن، تەك سۇيىكتى كينوكارتينالارىمدى اتاپ وتەيىن: اقتان ارىم كۋباتتىڭ «بەشكەمپير» (قىرعىز­ستان)، موحامماد راسۋلوفتىڭ «تەمىر ارال» (يران)، توماس ۆينتەربەرگتىڭ «اڭشىلىق» (دانيا)، سەرىك اپرىموۆتىڭ «باۋىر» (قازاقستان)، كيم كي دۋكتىڭ «كەرىلگەن ادىرنا» (وڭتۇستىك كورەيا)، نانا ەكۆتيميشۆيليدىڭ «گۇلدەنۋدە» (گرۋزيا)، ەرلان نۇرمۇحامبەتوۆتىڭ «كوكتەمنىڭ العاشقى نوسەرى» (قازاقستان)، گەلا ءبابلۋانيدىڭ «ون ءۇش» (گرۋزيا)، يۋسۋپ رازىكوۆتىڭ «گاستاربايتەر» (وزبەكستان)، سەرگەي دۆورتسەۆويدىڭ «قىز­عالداق» (قازاقستان) فيلمدەرى. بۇل فيلمدەردە كينوعا قويىلاتىن باستى تالاپ: كوركەمدىك، ساناعا قوزعاۋ سالاتىن جاڭالىق، تەرەڭ وي بار.

– بيىلعى جىلى كينو الەمىندەگى بەدەلدى فەستيۆالدەردىڭ ءبىرازى دۇر­كىرەپ ءوتتى، سونىڭ ىشىندە كانن، ۆەنەتسيا، بەرلين فەستيۆالدەرىنىڭ ءدۇبىرى ءالى قۇلاعىمىزدا. پاندەميا جىلدارىندا، مىسالى، ۆەنەتسياداعى فەستيۆال كەيىنگە شەگەرىلمەدى، ال كانن فەستيۆالىن ءبىر رەت – 2020 جىلى وتكىزۋدەن باس تارتتى. ءسىزدىڭ ويى­ڭىزشا، جەر شارىنىڭ باستى كينوفورۋمدارى «ەۋرازيا» وتكىزىلمەگەن سوڭعى ەكى جىل ۋاقىت ارالىعىندا قانداي ۇردىستەردى انىقتادى؟

– جالپى، پاندەميا كينوعا ايتار­لىقتاي اسەر ەتتى – ۇردىستەر (مىسالى، ارتحاۋس) پەسسيميستىك سيپاتقا يە بولدى. بيىل مەن كارلوۆى ۆارى كينوفەستيۆالىنىڭ قا­زىلار القاسىنىڭ مۇشەسى بولدىم جانە ۇسىنىلعان جۇمىستاردىڭ قانشالىق­تى دەپرەسسيۆتى ەكەنىنە تاڭعالدىم. ءبىر جاعىنان، بۇل تۇسىنىكتى دە. الەم حالقى ۇيلەرىندە قامالىپ، وقشاۋ ءومىردىڭ شەكتەۋىنە تاپ بولدى. ەكىنشى جاعىنان، ماعان ەنەرگيا جيناقتالۋى كەرەك سياقتى كورىندى، سوندا عانا كينو بۇل تۇنەكتى ءوز «جارىعىمەن» جارىپ شىعا الادى. ازىرگە ونداي ەشنارسە بايقالمادى، الدا نە بولاتىنىن كورەيىك.

– قازىر حالىقارالىق كينوفەستيۆالدەر تەك ەرەكشە قويىلىم مەن ارنايى ەففەكتىلەر ارقىلى وزىنە نازار اۋدارتاتىن كوممەرتسيالىق كينو تەڭىزىنەن اۆتورلىق فيلمدەردى قۇتقاراتىن ماڭىزدى ورىنعا اينالدى. كوپتەگەن ساراپشى «الداعى ۋاقىتتا كينو جوعارى ونەر رەتىندە كينوتەاتردان كەتىپ، ءوز ورنىن تەك تەلەديدار مەن ينتەرنەتتە ساقتايدى» دەگەن تۇجىرىم بىلدىرۋدە. جالپى، كورەرمەننىڭ، ەگەر مۇمكىن بولسا، «جالپىعا ورتاق ەمەس» فيلمدەرگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن قالاي جان­دان­دىرۋعا بولادى نەمەسە بۇل تەك ريتوريكالىق سۇراق پا؟

– بۇگىندە بارلىعى دەرلىك ينتەرنەت نەمەسە ستريمينگ الاڭدار ارقىلى قول جەتىمدى بولعاندىقتان، فەستيۆالدەر، ەڭ الدىمەن، باعىت-باعدار بەرۋشىنىڭ مىندەتىن اتقارادى. وسىنىڭ ناتيجەسىندە كورەرمەن تەك ويىن-ساۋىق باعىتىنان بولەك شىنايى ءومىر مەن وزىندىك كينو ءتىلى بار تۋىندىلاردى تانيدى. وسى قاعيدا بويىنشا ءبىز ينتەللەكتۋالدى، ساپالى، ويلاستىرىلعان، جان مەن جۇرەككە اسەر ەتەتىن كينونى ۇسىنا وتىرىپ، ءوز باعدارلامامىزدى قۇرامىز.

– ءسىز قازاق كينوسىنىڭ بۇگىنگى جاي-كۇيى تۋرالى اڭگىمە قوزعادىڭىز. سوڭعى ۋاقىتتا تاعى قانداي قىزىقتى فيلمدەر شىقتى جانە حالىقارالىق كينەماتوگرافيالىق قوعامداستىق پەن ىنتىماقتاستىق قالاي دامىپ كەلەدى، بىرلەسىپ شىعارىلاتىن جاڭا جوبالار بار ما؟

– قازىر ءبىزدىڭ كوز الدىمىزداعى قازاق كينوسى بۇرىن-سوڭدى بولماعان ورلەۋ ۇستىندە. وكىنىشكە قاراي، بۇل جوعارى ساپالى كينو كينوپروكاتتا كورىنبەيدى. سەبەبى پروكاتتاۋشىلار ويىن-ساۋىققا باعىتتالعان، ورتاشا ساپاداعى فيلم­دەرگە كوپ نازار اۋدارادى. سوندىقتان «ەۋرازيا» كينوفەستيۆالى كورەرمەندەر­دى، شەتەلدىك جۋرناليستەر مەن كينو­فەستيۆالگە فيلم ىرىكتەۋشىلەردى قازاق كينوسىنىڭ نەگىزگى جەتىستىكتەرىمەن تانىستىرۋدى ءوز مىندەتىنە الادى. كوپتە­گەن مىسال بار. ءسابيت قۇرمانبەكوۆ­تىڭ «بوران» كارتيناسى – پاتريوتيزم مەن گەوساياسات تۋرالى بايىپتى ويدى جەتكىزەدى. دارحان تولەگەنوۆتىڭ «اعا­لار» كارتيناسى – بيبليالىق استارلى اڭگىمەمەن شەكتەسەتىن الەۋمەتتىك دراما. فارحاد ءشارىپوۆتىڭ «سحەماسى» – جاس­تار اراسىنداعى جەزوكشەلىك ماسەلەسىن كوتەرەتىن پسيحولوگيالىق تۋىن­دى. ءادىلحان ەرجانوۆتىڭ «وقۋ ىزدە­گەن ادەموكا» ءفيلمى ءبىلىم ادامنىڭ ەر­كىندىگى مەن تاۋەلسىزدىگىنە قالاي اسەر ەتە­تىنىن باياندايدى. جالپى، قازاقستان­دىق كينو، مەنىڭشە، الەمدىك كينوفەس­تي­ۆالدەرگە لايىقتى ۇسىنىلىپ وتىر جانە وتە جوعارى بەدەلگە يە. بىراق كو-ونىم­دەر، ياعني شىعارماشىلىق وداقتاس­تىق­تان تۋعان بىرلەسكەن جوبالار ءالى دە جەتكى­لىكسىز، بۇل دا «ەۋرازيانىڭ» قالىپ­تاس­­قان ۇردىسىندە ءۇزىلىس بولىپ، ەكى جىل بويى وتكىزىلمەۋىنىڭ سالدارى.

– اڭگىمەڭىزگە راحمەت.

اڭگىمەلەسكەن

ايگۇل احانبايقىزى،

«Egemen Qazaqstan»

 الماتى