دۋبەكتىڭ داڭقى: «اقباقايدان» «التىنالماسقا» دەيىنگى جول

«كورىپكەل كەنشى» اتانعان ايگىلى گەولوگتىڭ ءدال وسى قاسيەتى قازاقستاندى جەراستى قازبا بايلىعى جاعىنان العا وزدىرىپ، 1969 جىلى اشقان «اقباقايى» ياكۋت جەرىنىڭ گاۋھار قورلارىمەن تەڭە­سىپ، عاسىر جاڭالىعى بولعان. دۋبەك دۇيسەنبەك ۇلىنا دەيىن قۋار­عان بەتپاقدالادا ءۇش بىردەي ەكسپە­ديتسيا تابان توزدىرسا دا، بورىك­تى اسپانعا اتىپ قۋاناتىنداي ناتي­جە شىعارا الماعانى ايان. ال قازىر اشىق جانە شاحتا ادىسىمەن يگەرىلىپ جاتقان كەن ورنى – ەن بايلىقتىڭ كوزى. سول جىلداردىڭ وزىن­دە نەبىر ماماندار اقباقاي القا­بى­نىڭ ەرەكشەلىگىن ايتىپ تاۋىسا الماي، اڭىز تەكتەس اڭگىمە­لەر جەلدەي ەسكەن. ءتىپتى كەيبىر كەنىش­تەر ءبىر توننا كەننەن 6 كيلوعا دەيىن التىن بەرگەندە، تونناسىنا ورتا مولشەرى 3 گرامنىڭ ءوزى ولجا دەپ بىلەتىن كەنشىلەر ءۇشىن بۇل ءبىر عالامات بولعانى ءسوزسىز.

تالدىقورعان وبلىسى تاس-توبە اۋىلىنان شىققان اتاقتى گەولوگتىڭ ەڭبەك جولى جەزقازعان وڭى­رىنەن باستاۋ الادى. ەل اۋزىن­دا «اللانىڭ بەرگەن گەولوگى» اتانعان تالانتتىڭ تانىلۋىندا اكادەميك ق.ساتباەۆتىڭ دا ۇلەسى بار. تاۋ-كەن ينستيتۋتىنىڭ جاپ-جاس تۇلەگى 1956 جىلى العاشقى بەنتونيت ساز كەن ورنىن اشىپ، ونىڭ ۇلگىلەرىن الماتىعا، اكادەميك يۆان بوكقا كورسەتۋگە اكەل­گەندە، ۇستازى سول سازدى بىر­دەن قانىش يمانتاي ۇلىنا الىپ بارادى. بەلگىلى عالىمدارمەن وتكەن كەڭەستە قانىش ساتباەۆ ءالى تانىلماعان دۋبەك دۇيسەنبەكوۆكە بىردەن نازار اۋدارادى. ءدال سول كەزدە اندرەەۆسكي بەنتونيت ساز كەن ورنىن يگەرۋگە رۇقسات بەرىلگەن ەكەن. وسىلايشا، دۋبەكتىڭ ۇستازى ءارى جول باستاۋشىسىنا اينالعان اكادەميك ونى اسپيرانتۋراعا بارا جاتقان جەرىنەن الىپ قالىپ، كەنبارلاۋ جۇمىستارىنا جىبەرگەنى تولىق اقتالدى.

1969 جىلى جامبىل وبلىسى مويىنقۇم اۋدانىندا «اقباقاي» كەن ورنىنىڭ اشىلۋى كەڭەس وداعى اۋماعىندا سەنساتسيا رەتىن­دە باعالاندى. اتاقتى گەولوگ ودان كەيىن دە 45 جىلدىق گەولوگيا­­لىق بارلاۋ قىزمەتىندە «بەسكەمپىر»، «كەنجەم»، «دۋمانشۋاق»، «ياپۋر-اي»، «اقساقال» كەن ورىندارىن دا اشتى. ول اشقان كەن ورىن­دارىنىڭ باسىم بولىگى «ياپۋر-اي»، «ماقپال»، «قاراتوعاي»، ء«لايلىم»، «قاراكەسەك»، «اقماڭ­دايلىم»، «قارعاش» سىندى قازاق حالقىنىڭ كلاسسيكالىق اندەرى­نىڭ اتىمەن اتالادى. ول اشقان قازبا ورىندارىنىڭ ارقاسىندا «اقباقاي» كەن بايىتۋ كومبيناتى سالىندى.

دۋبەك دۇيسەنبەك ۇلى اتاقتان كەندە بولماعان، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى اتاندى، ەكى ەڭبەك قىزىل تۋ وردەنىمەن، تالاي مەدالمەن ماراپاتتالدى.

قازىرگى تاڭدا «اقباقاي» كەن ورنى «التىنالماس اك» اق-نىڭ وندىرىستىك الاڭىنا اينالعانى ايان. كومپانيانىڭ اكتيۆىنە «اقباقاي» جوباسى 2011 جىلدان باستاپ ەندى. 2011-2015 جىلدارى كەنىش قول ەڭبەگى تەحنولوگياسىنان جەراستى ءوندىرىسىنىڭ مەحانيكالاندىرىلعان ادىسىنە كوشكەننەن كەيىن، ونىم­­دىلىك 600 پايىزعا وسكەن. «التىنال­ماس» «اقباقايدى» فابريكا سالۋ، كاسىپ­ورىننىڭ جينالعان تەحنو­گەندىك-مينەرالدىق تۇزىلىمدەرىن قايتا وڭدەۋ ارقىلى دامىتتى. فابريكا جىلىنا 850 مىڭ توننا كەن وڭدەي الادى. بيىل ماۋسىم ايىندا 2-كەزەڭ جاڭعىرىپ، ىسكە قوسىلعاننان كەيىن ءوندىرىس قۋاتى 1،2 ملن تونناعا دەيىن ارتتى. كومپانيا جوسپارىنداعى كەلەسى كەزەڭ – «اقباقايداعى» التىن شىعارۋ فابريكاسىنىڭ 1-كەزەڭىن اۆتوماتتاندىرۋ.

ەڭ باستىسى، ءوندىرىستى تسيفر­لاندىرۋ باعدارلاماسىنىڭ ارقا­سىندا يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالار كەلدى: جەراستى ستاتسيو­نارلىق جابدىقتارى، اشىق تاۋ-كەن جۇمىستارىن باسقارۋ اۆتوماتتاندىرىلدى، گەولوگيالىق-ماركشەيدەرلىك سۇيەلدەمەسى مەن GEOVIA بىرىكتىرۋ پلاتفورماسى قولدانىسقا ەندى. ۇزىندىعى 130 شاقىرىم تالشىقتى-وپتيكالىق بايلانىس جەلىسى جۇرگىزىلىپ، 400 مەتر تەرەڭدىكتە جەراستى Wi-FI ورنا­تىلدى. جەراستى تاۋ-كەن جۇمىس­تارىنىڭ ماركشەيدەرلىك باقى­لاۋى كەنشىلەردىڭ قاۋىپسىز­دىگىن قامتاماسىز ەتەتىن جانە تاۋ-كەن جۇمىستارىنىڭ ونىمدىلىگىن ارتتىراتىن CMS MINEi (Geosight، كانادا) پايدالانىلعان كەڭىستىك­تى لازەرلىك سكانەرلەۋ ءادىسى ار­قى­لى جۇزەگە اسىرىلادى. وعان قوسا، تاۋ-كەن گەولوگيالىق دەرەكتەر­دى جۇيەلەپ ساقتاۋ ءۇشىن سىرتقى زەرتحانالارمەن بىرىكتىرىلگەن Minevision ورتالىقتاندىرىلعان دەرەك­تەردى باسقارۋ جۇيەسى ەنگىزىل­دى. Strata جەراستى پوزيتسيالاۋ جۇ­يەسى ديسپەتچەرگە سەنسورلارى ارقى­لى ادام مەن تەحنيكانىڭ تۇرعان جەرىن كورسەتە الادى. ال Surpac-تاعى 3D مودەلدەۋ جۇيە­سى گەولوگتىڭ جۇمىس ۋاقىتىن ۇنەم­دەۋگە جانە دەرەكتەردىڭ تولىق­تىعى مەن ناقتىلىعىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. كەنىشتىڭ جەلدەتۋ جۇيەسى VentSim باعدارلامالىق جاساقتاماسى كومەگىمەن جاسالعان.

ال ەندى وسىنشاما ەن بايلىق­تىڭ ۇستىندە وتىرعان، ىرگەسىندە التىن كەنىشى بار اقبا­قاي اۋىلىندا 1،5 مىڭداي ادام تۇرادى. ۇلكەن دەپ ايتۋعا دا بولمايتىن، كىشى دەپ ايتۋعا دا كەلمەيتىن وسى اۋىلدىڭ بار مۇقتاجدىعى «التىنالماس اك» اق-قا ارتىلعان. كومپانيا 2013 وسى ەلدى مەكەننىڭ تۇرمىس-تىر­شىلىگىن تۇلەتۋدى ماقسات تۇتا­تىن مەموراندۋمعا قول قوي­عان­دىقتان، وسى مامىلەگە سايكەس «التىنالماس» اۋىلدى اۋىز سۋ، توكپەن قامتاماسىز ەتەدى. قوعام­دىق مونشادان باستاپ، جولداردى جوندەۋ، تازالىق جۇمىستارى، اقباقاي – ميرنىي كولىك جولىن كۇتىپ ۇستاۋ دا كومپانيانىڭ موينىندا. مادەني، سپورتتىق ءىس-شارالاردى وتكىزۋدە ماتەريال­دىق قولداۋ كورسەتىپ، مەرەكەلەردە اۋىل تۇرعىندارى مەن بالالاردى سىيلىقتارمەن قۋانتۋدى ۇمىت­پايدى. كومپانيا پاندەميا كەزىن­دە دە ءوز قاراجاتىنا اكىم­دىكتەن باستاپ، مەكتەپ، بالاباقشا، مەدبەكەتتى جوعارى جىلدامدىقتى ينتەرنەت جەلىسىنە قوستى.

قالاي دەسەك تە، كومپانيا مەن دالادا، كارتا بەتىندە دارىندى گەولوگ دۋبەك دۇيسەنبەك ۇلىنىڭ ارقاسىندا پايدا بولعان جۇ­مىس­شى اۋىلدىڭ ءال-اۋقاتىن ەش­قاشان قاپەردەن شىعارمايدى. ويت­كەنى «اقباقاي» كەن ورنى ار­قىلى قازاقستان الەمدەگى التىن ءون­دىرۋشى ەلدەر ون بەستىگىنە كىردى.

الماتى