ايتىپ كەلگەن اپات

پرەزيدەنت تاپسىرما بەردى

ارقاداعى اياز سالدارىنان ورىن العان اپاتقا مەملەكەت باس­شىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ الاڭ­داۋشىلىق تانىتتى. پرەزيدەنت ۇكىمەت باسشىسىنا ەنەرگەتيكالىق اكتيۆتەردى مەملەكەتكە قايتارۋدى تاپسىردى. بۇل تۋرالى كەشە پرە­زي­دەنتتىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى رۋس­لان جەلدىباي حابارلادى. 

«مەملەكەت باسشىسى پرەمەر-مينيستر ءاليحان سمايىلوۆقا ەلى­مىزدىڭ قالالارىنداعى پروبلەما ءجيى تۋىندايتىن ەنەرگەتيكالىق اك­تيۆتەردى مەملەكەت مەنشىگىنە قاي­تارۋ ماسەلەسىن قاراستىرۋدى تاپسىردى. سەبەبى اتالعان اكتيۆتەردى ساپاسىز باسقارۋ سالدارىنان جىلۋ ەلەكتر ستانسالارى اپاتقا ءجيى ۇشىراپ، تۇتىنۋشىلاردى ەلەكتر قۋاتىمەن ۇزدىكسىز قامتاماسىز ەتە الماي وتىر. ەكىباستۇزدا ورتالىق جىلۋ بەرۋدىڭ توقتاپ قالۋىنان حاباردار بولعان پرەزيدەنت قالا تۇرعىندارىنىڭ جاعدايىنا الاڭ­داۋشىلىق ءبىلدىردى. تۇرعىندارعا ءتيىستى كومەك بەرىلەدى. مەملەكەت باس­شىسىنىڭ پىكىرىنشە، ازامات­تاردىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىنە قيىن­دىق تۋدىرۋعا جانە ولاردىڭ قۇقىن اياقاستى ەتۋگە جول بەرۋگە بولمايدى. مەملەكەت باسشىسى ۇكىمەتكە جانە وبلىس اكىمدىگىنە تاياۋ كۇن­دەرى ەكىباستۇزداعى جاعدايدى قا­لىپقا كەلتىرۋ، قالاداعى اۋىر احۋال­عا جول بەرگەن ادامداردى جاۋاپ­قا تارتۋ جونىندە تاپسىرما بەر­دى»، دەپ جازدى ءباسپاسوز حات­شىسى الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراق­شا­سىندا.

شاھاردا جەكسەنبى كۇنى جەدەل شتاب قۇرىلىپ، جوندەۋ بريگادالارى جۇمىسقا شۇعىل كىرىسكەنىمەن نەگىزگى اقاۋ شىققان جەرلەردى تابۋ باستاپقىدا قيىن بولعانى راس. 15 نەگىزگى زاقىمدانعان جەر انىقتالىپ، ونىڭ 14-ءى 28 قاراشاداعى تاڭەرتەڭگى ۋاقىتقا دەيىن قالپىنا كەلتىرىلدى. جىلۋ پارامەترلەرىن رەتتەۋ جانە اينالىمداعى سۋ جۇيەسىن ساقتاپ قالۋ، قۇبىرلاردى قاتىرىپ الماس ءۇشىن جەكسەنبى كۇنى تۇستەن كەيىن كوپقاباتتى 149 تۇرعىن ءۇيدى جىلۋدان تولىق اجىراتۋعا شەشىم قابىلداندى.

وقيعا تىركەلگەنىنە ءبىر تاۋلىك وتكەن ۋاقىتتا، 28 قاڭتار تۇنگى ساعات بىرلەردە ەكىباستۇز قالاسىنىڭ اكىمى ايان بەيسەكين جىلۋ جەلىلەرىندەگى اپاتقا بايلانىستى تەحنوگەندىك سيپاتتاعى جەرگىلىكتى توتەنشە جاعداي جاريالادى. سەبەبى بۇل مەزگىلدە 20 كوپقاباتتى تۇرعىن ءۇي، 5 الەۋ­مەتتىك جانە 21 زاڭدى تۇلعا نىسا­نى ءالى دە جىلۋسىز وتىرعان ەدى.

جىلۋ قۇبىرلارىن قالپىنا كەلتىرىپ جاتىر

كەشە تۇسكە قاراي قالا باسشىسى جاعدايدىڭ تۇراقتالىپ قالعانىن جەتكىزدى.

– ەكىباستۇز جىلۋ-ەنەرگو ورتا­لىعىندا بارلىعى 10 قازاندىق اگرەگاتى بولسا، ونىڭ التاۋى قازىر تۇراقتى جۇمىس ىستەپ تۇر. وزگەلەرى رەزەرۆكە قويىلعان. شاھارداعى 15 جوندەۋ بريگاداسى كۇنى-ءتۇنى جۇمىس ىستەپ، اياز سالدارىنان جارىلعان جىلۋ قۇبىرلارىن قالپىنا كەلتىرۋدە. ولاردىڭ زور ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسىندە قالاداعى جىلۋ جۇيەسى قالپىنا ەنىپ كەلە جاتىر. قازىر شامامەن كوپقاباتتى 20 تۇرعىن ءۇي مەن 5 الەۋمەتتىك نىسان جىلۋسىز تۇر. ماماندار ۇيلەردىڭ ىشىندەگى جىلۋدى رەتتەپ جاتىر. اپاتقا جىلۋ قۇبىرلارىنداعى ءبىر ۋاقىتتا پايدا بولعان وننان استام زاقىمدانۋ سەبەپ بولعان. بۇل سىناقتان امان-ەسەن وتسەك، نەگىزگى ءىسىمىز جىلۋ قۇبىرلارىن جاڭارتۋ بولاتىنىنا ءسوز بەرەمىن. جەلىلەردىڭ 90 پايىزى توزىپ تۇر. توزعان قۇبىرلاردى ايقىنداۋ ءۇشىن اۋەلى تەحنيكالىق اۋديت جۇرگىزىلەدى، – دەدى ا.بەيسەكين.

«ەكىباستۇز جىلۋ-ەنەرگو ورتالىعى» جشس باس ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى دەنيس سكلياروۆ قالا بويىنشا 9 بريگادا ىستىق جانە سۋىق سۋمەن قامتۋ جۇيەسىن، سونداي-اق جىلۋ قۇبىرلارىن جىلىتۋمەن اينالىسىپ جاتقانىن جەتكىزدى. كەيبىر اۋماقتاردا جىلۋ قۇبىرلارىنىڭ قاتۋى تىركەلگەن. زاقىمدانۋلاردى قالپىنا كەلتىرۋگە قالاداعى كاسىپورىنداردىڭ، اتاپ ايتقاندا، «بوگاتىر كومىر»، «شىعىس» كەنىشتەرى مەن «ەكىباستۇز جىلۋ-ەنەرگو ورتالىعىنىڭ» 30 تەحنيكاسى جۇمىلدىرىلعان.

«بارلىعى 100 ادامداي جوندەۋ جۇمىستارىندا ءجۇر. 27 قاراشا كۇنى ىسىراپ بولىپ جاتقان سۋ كولەمىن 1 200 توننادان 700 تونناعا دەيىن تومەندەتە الدىق. الايدا بۇل ءبىزدىڭ نورمادان ءالى دە جوعارى. سۋ جوعالتۋ نورماسى 350 توننادان اسپاۋى كەرەك. جىلۋ تاسىمالداعىشتاردىڭ تەمپەراتۋراسى تسەلسي بويىنشا 76 گرادۋستى، اينالىپ كەلەتىن سۋدىڭ قىزۋى 52 گرادۋستى كورسەتىپ تۇر»، دەپ حابارلادى ول.

ايتا كەتەلىك، ەكىباستۇزداعى توتەنشە جاعدايعا بايلانىس­تى جەرگىلىكتى ەرىكتىلەر كومەك كور­سەتۋ شتابىن ۇيىمداستىردى. قالا تۇرعىندارى ءۇشىن ەلەكتر جىلىت­قىشتار مەن جىلى اياقكيىمدەر ۇي­لەرىنە جەتكىزىلىپ بەرىلدى. ەرىكتىلەر ءۇي-ۇيلەردى ارالاپ، زەينەتكەرلەر، مۇگەدەكتەر، مۇقتاج وتباسىلار تۋرالى اقپارات جينادى. ولارعا العاشقى كۇنى 50 جىلىتقىش قۇرال اپارعان. ال كەشە تۇستەن كەيىن وبلىس ورتالىعىنىڭ ەرىكتىلەرى جي­ناعان گۋمانيتارلىق كومەك جىبە­رىلدى. «ازاماتتارعا ارنالعان ۇكىمەت» مەملەكەتتىك كورپوراتسيا­سى پاۆلودار وبلىسى بويىنشا فيليا­لىنىڭ ديرەكتورى اسىلبەك ساپار­بەك ۇلى م.ءجۇسىپ كوشەسى، 92/2 مەكەنجايى بويىنشا ورنالاسقان ەكىباستۇز قالالىق حقو جۇمىسىن جالعاستىرىپ جاتقانىن ايتتى. قالا اكىمدىگىنىڭ قولعا الۋىمەن تۇرعىنداردى قابىلداۋعا جانە تاماقتاندىرۋعا ارنالعان 900-گە جۋىق ورىن ۇيىمداستىرىلدى. توتەنشە جاعداي قىزمەتكەرلەرى جىلۋ قۇبىرلارىن جارىپ شىققان سۋدى ءۇي اۋلالارىنان سورۋ ءۇشىن وزدەرىنىڭ ارنايى تەحنيكالارىن جىبەردى. قالادا شۇعىل جەلى جۇمىس ىستەپ، 12 ەۆاكۋاتسيالىق پۋنكت قۇ­رىل­دى.

توراپ توزىپ تۇر

تۇتاس شاھاردى جىلۋسىز قال­دىرا جازداعان بۇل وقيعاعا جۇرت­شىلىق «ەكىباستۇز جىلۋ-ەنەرگو ورتالىعى» جشس كىنالى دەپ سانايدى. سەبەبى بۇل – وڭىردەگى ەڭ كونە ەنەرگەتيكالىق نىسانداردىڭ ءبىرى. قۇرىلىسى وسىدان 70 جىل بۇرىن ەكىباستۇز گۋلاگ-ىندا جازاسىن وتەگەن «ساياسي قىلمىسكەرلەرمەن» قولعا الىنىپ، 1962 جىلى تولىق تاپسىرىلعان. 1991 جىلدان بەرى بۇل ورتالىق بىرنەشە ينۆەستوردى اۋىستىرىپ ۇلگەردى. قولدان-قولعا ءوتىپ، اقىر اياعى «ورتالىق ازيا ەلەكتر ەنەرگەتيكالىق كورپوراتسياسى» قۇرامىنا ەنەتىن «پاۆلودارەنەرگو» اق مەنشىگىنە بەرىلدى. الايدا ءوڭىردىڭ ەنەرگەتيكا سالاسىنداعى بۇل الپاۋىت كومپانيا ەكىباستۇزدىق جىلۋ بەرەتىن كاسىپورىندى وڭدىرمادى. نەگىزىنەن بۇل ستانسا جىلۋ مەن ەلەكتر ەنەرگياسىن وندىرەدى. ودان شىعاتىن بار­لىق قۋات قالا قاجەتتىلىگى ءۇشىن جۇمسالاتىنىن ايتۋ كەرەك. جەكە تۇتىنۋشىلار مەن زاڭدى تۇلعا­لاردان جىلۋ مەن ەلەكتر جارىعى ءۇشىن تۇسەتىن تولەماقى، تولەماقى بولعاندا اي سايىنعى ميلليونداعان قاراجات اكتسيونەرلىك قوعامنىڭ قال­تاسىنا قۇيىلادى. وكىنىشكە قاراي، ول سومانى ەشكىم تاپ باسىپ ايتىپ بەرە المايدى.

ەكىباستۇز قالاسىنىڭ تۇرعىنى، م ۇلىك يەلەرىنىڭ رەسپۋبليكالىق بىرلەستىگىنىڭ باسقارۋشى ديرەكتورى الەكساندر رازۋموۆسكي توتەنشە جاعدايدىڭ الدىن الۋعا ابدەن بولاتىن ەدى دەپ سانايدى. وقيعا جىلۋ تاراتاتىن كاسىپورىن يەلەرى مەن جەرگىلىكتى بيلىك اراسىنداعى دۇرىس بايلانىستىڭ جوقتىعىنان، جۇيەسىزدىك پەن نەمقۇرايدىلىق سالدارىنان ورىن الىپ وتىر.

– شاھاردىڭ تۇرعىندارى قىس­تىڭ قاقاعان ايازىندا ءوز پاتەر­لەرىندە توڭىپ وتىر. الىسقا بار­ماي-اق قويايىن، بۇل ماسەلە جايىن­دا وسى جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا قالا اكىمدىگىنە، جەرگىلىكتى تۇر­عىن ءۇي-كوممۋنالدىق بولىمىنە، قالا­لىق ءماسليحات پەن «اmanat» پار­تياسىنىڭ جەرگىلىكتى فيليالىنا حات ءتۇسىردىم. قالانى دامىتۋ تۇجى­رىمداماسىنا شاھار ىشىندەگى جەلىلەردى جاڭارتۋ جۇمىس^­تارىن قوسايىق، جەرگىلىكتى ەنەر­گيا ون­دىرەتىن كومپانيالار مەن كەنىش­تەردەن، تاۋ-كەن كاسىپ­ورىندا­رى­نان كومەك سۇراپ، قوسىم­شا قارا­جات تابايىق دەپ ۇسىنىس تاستادىم. وكىنىشكە قاراي، ۇسى­نىستارىما ماڭىزبەن قاراعان ءبىرى جوق، بار­لىعى جىلى سوزبەن شىعارىپ سالدى. مەنى جىلۋ بەرۋ مەكەمەسىن تەك­سەرگەن رەسپۋبليكالىق جۇمىس توبىنىڭ قۇرامىنا دا قوسپادى. ەگەر جوعارىداعى ۇسىنىستارىم وتكەندە، تىم قۇرىعاندا 500 ملن تەڭگە قاراجات جينالىپ، جەلىلەردىڭ ەڭ توزىپ تۇرعان جەرلەرىن جاڭارتۋعا مۇمكىندىك بولار ەدى. مەن وسى قالادا تۋىپ-ءوستىم. اكەم مەن اعام – ەنەرگەتيكالىق نىساندار مەن كومىر كەنىشتەرىن قۇرۋعا العاش اتسالىسقان ازاماتتار. ال ءوزىم «ەنەرگوستروي» ترەسىندە ەڭبەك ەتىپ، ەكىباستۇزداعى گرەس-تەردىڭ قۇرىلىسىنا، شاھارداعى بىرنەشە شاعىن اۋدانداعى تۇرعىن ۇيلەر قۇرىلىسىنا قاتىستىم. قالا مەنىڭ كوز الدىمدا ءوسىپ، دامىپ كەلەدى، – دەيدى الەكساندر ساۆەلەۆيچ.

ەڭبەك ارداگەرىنىڭ پىكىرىنە قاراعاندا، جۇيەدەگى اپاتقا ەكىنشى جاعىنان پيك-تەردى تاراتىپ، ميب-كە ءوتۋ جاڭاشىلدىعى دا ءوز اسەرىن تيگىزدى. سەبەبى قازىر ءار ءۇي­د­ىڭ تۇرعىندارى وزىنشە شەشىم قا­بىلداپ، ورتاق جۇيەنى ويلارى جەتكەنشە جاماپ-جاسقايدى. ءۇي جەر­تولەلەرىندە تالاپقا ساي ەمەس ىسىر­مالار (زادۆيجكا) پايدا بولعان. مۇنىڭ بارلىعى جىلۋمەن قام­تۋشى مەكەمەگە جىلۋ جۇيەسىن ناقتى نورمادا رەتتەۋگە ايتار­لىقتاي قيىندىق تۇسىرگەن. كەيبىر جەرلەردە قىسىم تىم كوبەيىپ كەتكەنى سەبەپتى ەسكى قۇبىرلار جارىلىپ، اپاتتار ورىن الادى.

جاۋاپسىز مونوپوليادان الۋ كەرەك

كومىرلى شاھارداعى توسىن جايت وبلىس ورتالىعىنىڭ تۇرعىندارىن دا ايرىقشا الاڭداتىپ وتىر. سەبەبى مۇنداعى ىستىق سۋمەن قامتۋ جۇيەسىندە ايازدى كۇندەرى بىرقاتار كەمشىلىك بايقالىپ قالدى. ۋسولكا شاعىن اۋدانىندا ورنالاسقان تستپ-21 نىسانىندا زاقىمدانۋ ورىن الىپ، سالدارىنان كوپقاباتتى 12 تۇرعىن ءۇي مەن ءبىر بالاباقشا ىستىق سۋدان ۋاقىتشا اجىراتىلدى. ال تولستوي كوشەسىندەگى تاعى ءبىر ۇيدە بۇل كۇنى سۋىق سۋ قۇبىرى جارىلدى.

«پاۆلودار جىلۋ جەلىلەرى» جشس-نىڭ پايدالانۋعا بەرۋ جو­نىندەگى باس ينجەنەرىنىڭ ورىنباسارى پاۆەل پلەتۋحوۆ قالاداعى جىلۋ-ەنەرگو ورتالىقتارى بۇگىندە شتاتتىق رەجىمدە جۇمىس ىستەپ تۇرعانىمەن، جىلۋ جەلىلەرىندە ايازدى كۇندەرى اقاۋ شىعۋى مۇمكىن ەكەنىن جوققا شىعارمايدى.

– پاۆلودار قالاسىنداعى جىلۋ جەلىلەرىنىڭ 90 پايىزى توز­عا­نىن انىقتاپ وتىرمىز. بۇل پا­يىز­دىق كورسەتكىش جىل سايىن ءوسىپ كەلەدى. قازىرگى ساتتە كەمى 17 شاقى­رىم جەلىنى جاڭارتۋ قاجەت. قالا ىشىندەگى جىلۋ توراپ­تار­ىندا­عى توزۋ كورسەتكىشتەرى 80 پا­يىز­دان باستالادى. جىلۋ ماۋسى­مى ال­دىندا پاۆلودار قالاسى­نىڭ اكىم­دىگى قوسىمشا بريگادا ءبولىپ، اقاۋ شىققان جەرلەردى قالپى­نا كەل­تىرۋگە كومەكتەستى. ەكىباس­تۇز­­­داعى جاعدايدان ەشكىم دە ساقتان­دى­­رىل­­­ماعان. وسى جىلى قالا باسشى­­لى­عى­مەن بىرگە ورامىشىلىك جەلىلەرگە كوپ كوڭىل اۋدارىلدى، – دەيدى مامان.

ەكىباستۇزدىڭ قازىرگى احۋالى الاڭ­داتارلىق. قاھارلى قىس باس­تا­لىپ كەتتى. اياز كۇشەيىپ تۇر. ەنەر­­گەتيكا سالاسىنىڭ جىلىگىن شا­عىپ، مايىن ىشكەن ماماندار بۇل قيىن­دىقتان قۇتىلۋدىڭ جولى كاسىپ­ورىندى كوممۋنالدىق مەن­شىككە تاپسىرۋ ەكەنىن ايتادى. ەل بيلىگى 150 مىڭ تۇرعىنى بار شا­ھار­دى جاۋاپسىز ءمونوپوليستىڭ قولىندا قالدىرىپ قويمايدى دەپ سەنەمىز.

بەت قاتتالىپ جاتقاندا: پاۆلودار وبلىسى اكىمىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ولەگ  كرۋك ەكىباستۇزدا ءالى دە بولسىن جىلۋسىز وتىرعان 17 تۇرعىن ءۇي مەن 2 الەۋمەتتىك نىسان بار دەپ حابارلادى. 18 مەكەنجايدا قاتىپ قالعان ىستىق سۋ قۇبىرلارى جىبىتىلۋدە. بارلىق جىلۋ توراپتارىنىڭ ۇزىندىعى 422 كيلومەتردى قۇرايدى. جىلۋعا قالا بو­يىنشا 689 كوپپاتەرلى ءۇي مەن 4395 جەر ءۇي قوسىلعان.

پاۆلودار وبلىسى،

ەكىباستۇز قالاسى